Μία από τις καλύτερες παρομοιώσεις που έχω ακούσει ποτέ για την πρακτική του διαλογισμού είναι το μωρό που μαθαίνει να περπατάει.
Θυμάμαι την κόρη μου που έκανε το πρώτο της βήμα σε ηλικία περίπου εννέα μηνών. Ένα όμορφο βήμα. Ένα βήμα ήταν το μόνο που μπόρεσε να κάνει προτού πέσει με τον πολύ χαριτωμένο χαρακτηριστικό τρόπο που πέφτουν τα μωρά. (Κι όλοι λένε «Οοοοο».)
Κάποια στιγμή πήγε από το ένα βήμα στα δύο. Και έμεινε εκεί για λίγο. Για λίγους μήνες μπορούσε να κάνει όχι πάνω από ένα ή δύο βήματα προτού πέσει. (Οοοοοο.) Κάποια στιγμή, μερικές μέρες μετά τα πρώτα της γενέθλια, παρατήρησα ότι έκανε τέσσερα βήματα. Την ίδια μέρα διπλασίασε το επίτευγμα και έφτασε τα οκτώ βήματα. (Ναι, τα μέτρησα – είμαι μηχανικός).
Την επόμενη μέρα έμοιαζε να έχει σταθεροποιηθεί στα οκτώ βήματα, αλλά αργά το απόγευμα κατάφερε να κάνει δεκαέξι βήματα προτού πέσει. Το βράδυ έφτασε τα τριάντα βήματα. Αφού ξεπέρασε αυτό το εμπόδιο, μπόρεσε να περπατήσει. Εκείνη την ημέρα κατέκτησε το βάδισμα. (Οοοοοο).
Βρήκα σημαντική την ομοιότητα μεταξύ εκείνης της εμπειρίας και της δικής μου πρακτικής. Φαίνεται ότι υπάρχουν δύο στάδια στην πρόοδο του διαλογισμού. Τα ονομάζω «αρχική πρόσβαση» και «σταθεροποίηση».
Στο στάδιο της αρχικής πρόσβασης διαπιστώνετε ότι είστε σε θέση να μπείτε σε μια συγκεκριμένη κατάσταση του νου, αλλά δεν μπορείτε να τη διατηρήσετε για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Για παράδειγμα, ίσως ανακαλύψετε ότι βρίσκεστε σε μια κατάσταση στην οποία είστε πολύ ήρεμοι και σε εγρήγορση, και νιώθετε μια βαθιά αίσθηση χαράς να διαπερνά το μυαλό σας, αλλά μετά από λίγα λεπτά τη χάνετε.
Αυτό το στάδιο είναι το μωρό που κάνει το πρώτο του βήμα. Το μωρό είναι επιτέλους σε θέση να προσεγγίσει την εμπειρία του βαδίσματος. Ξέρει πώς είναι, αλλά η όλη εμπειρία διαρκεί μόνο ένα βήμα ή δύο, και μετά τελείωσε.
Το στάδιο της σταθεροποίησης είναι η μακρά διαδικασία της μετάβασης από το ένα μόνο βήμα στο βάδισμα γύρω από το σπίτι. Γι’ αυτόν που ασκείται στο διαλογισμό, αυτό σημαίνει ότι εισέρχεται εκούσια σε μια κατάσταση νου και μάλιστα στην επιθυμητή ένταση και διάρκεια. Η πρόοδος σε αυτό το στάδιο φαίνεται να συντελείται με γεωμετρικό τρόπο.
Για την ακρίβεια, περνάτε μια μακρά περίοδο χωρίς φαινομενικά να σημειώνετε οποιαδήποτε πρόοδο και ξαφνικά -μπουμ- μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα η πρόοδος είναι τεράστια και φτάνετε στην ολοκληρωτική σταθεροποίηση. Σαν την κόρη μου, που επί μήνες έκανε μόλις δύο βήματα και ξαφνικά μέσα σε δύο μέρες μπόρεσε να περπατήσει.
Ένας τυχαίος παρατηρητής ίσως να θεωρούσε ότι η κόρη μου έμαθε να περπατά μέσα σε δύο μόλις ημέρες, στην πραγματικότητα όμως αυτό έγινε σε διάστημα μεγαλύτερο των τριών μηνών. Αυτό που επέτρεψε την ξαφνική πρόοδο και κατάκτηση του βαδίσματος μέσα στις δύο τελευταίες ημέρες ήταν η συνεχής εξάσκησή της για τρεις μήνες.
Νομίζω ότι το ηθικό δίδαγμα εδώ είναι να μη χάνετε το κουράγιο σας όταν δεν φαίνεται να σημειώνετε πρόοδο στον διαλογισμό ή οπουδήποτε. Αν κατανοείτε τη διαδικασία, ίσως ξέρετε πως όταν έρθει όντως η αλλαγή, αυτή θα προκύψει ξαφνικά, και πως κάθε μικρή προσπάθεια σας φέρνει λίγο πιο κοντά σε αυτό το σημείο.
Η κλασική αναλογία είναι το σπάσιμο του πάγου σε μια λίμνη που έχει παγώσει. Στα μάτια ενός απλού παρατηρητή αυτό μοιάζει με ξαφνικό φαινόμενο, στην πραγματικότητα όμως έχει προηγηθεί μια μακρά περίοδος σταδιακής τήξης του πάγου. Στη φιλοσοφία ζεν αυτό το αποκαλούμε «σταδιακή προσπάθεια και αιφνίδια διαφώτιση».
Την επόμενη φορά λοιπόν που θα δείτε ένα μωρό να μαθαίνει να περπατάει, δώστε προσοχή. Αυτό το μωρό είναι πραγματικά ένας δάσκαλος του ζεν.
