Τα βρέφη αναπτύσσουν τις λειτουργίες του εγκεφάλου τους μέσα από έντονα και ζωηρά όνειρα και συχνές αφυπνίσεις
Ο άνθρωποι βρισκόμαστε ανάμεσα στα θηλαστικά που κοιμούνται τις λιγότερες ώρες. Ωστόσο, η ποιότητα του ύπνου μας είναι καλύτερη. Ο ύπνος μας είναι βαθύτερος και περισσότερο παραγωγικός για τον εγκέφαλο σε σχέση με τα άλλα θηλαστικά. Αυτό, διότι ο ανθρώπινος ύπνος αποτελείται σε μεγαλύτερο ποσοστό (περίπου 25%) από την φάση REM (ύπνος με όνειρα και ενεργείς κινήσεις των ματιών).
Πριν από εκατομμύρια χρόνια, οι άνθρωποι της προϊστορίας κοιμόντουσαν όλοι μαζί σε μεγάλες ομάδες, για να κρατιούνται ζεστοί και να αντιμετωπίζουν τους εισβολείς και τους κινδύνους. Αυτό οδήγησε εξελικτικά στο να αλληλεπιδρούν περισσότερο μεταξύ τους κατά τη διάρκεια της νύχτας και να κοιμούνται λιγότερο. Αφιερώνοντας στη διάρκεια του 24ωρου λιγότερο χρόνο στον ύπνο, είχαν περισσότερο χρόνο για έντονη δραστηριότητα, για να αναπτύξουν ικανότητες και να δημιουργήσουν πολιτισμό. Η εμπέδωση στον εγκέφαλο των εμπειριών της ημερήσιας δραστηριότητας και των νέων ικανοτήτων, συμβαίνει κυρίως στην γόνιμη REM φάση του ύπνου.
- Τι έχουν να μας πουν αυτά τα ανθρωπολογικά ευρήματα για τον ύπνο των βρεφών;
- Πώς συνδέεται ο τρόπος του ύπνου με τον φυσικό τρόπο διατροφής των βρεφών, δηλαδή τον μητρικό θηλασμό;
Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, μία διαδικασία που διήρκεσε χιλιάδες χρόνια, αναπαράγεται σε κάθε νέο άνθρωπο, από τη σύλληψη στην εμβρυϊκή περίοδο και στη συνέχεια στα πρώτα χρόνια της ζωής. Με άλλα λόγια, ο τρόπος με τον οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος ωριμάζει, από την εμβρυική περίοδο στην βρεφική και στη συνέχεια την παιδική ηλικία, ακολουθεί τα ίδια ακριβώς στάδια, σαν μία αναπαράσταση, της ανάπτυξης του ανθρώπινου εγκεφάλου μέσα στην ιστορία.
Τα ανθρώπινα μωρά γεννιούνται πολύ ανώριμα σε σχέση με τα άλλα είδη
Οι εγκέφαλοί τους ωριμάζουν σημαντικά υπό την επίδραση του περιβάλλοντός κατά τα πρώτα 3 κρίσιμα χρόνια της ζωής. Το αίσθημα της εμπιστοσύνης καλλιεργείται ήδη από τις πρώτες μέρες της ζωής του βρέφους, καθώς το βρέφος μαθαίνει ότι κάθε ανάγκη που του παρουσιάζεται ικανοποιείται κανονικά.
- Η κοινωνική αλληλεπίδραση με τους άλλους ανθρώπους,
- η κατάλληλη ανταπόκριση στις ανάγκες και
- η άμεση φροντίδα από τη μητέρα, αποτελούν βασικούς παράγοντες για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και της πρώιμης γνωστικής λειτουργίας.
Τα βρέφη αφιερώνουν περισσότερο χρόνο κατά τον ύπνο στη φάση REM, σε σχέση με τους ενήλικες. Τα πρωτόγνωρα ερεθίσματα και οι εμπειρίες της ημέρας απαιτούν επεξεργασία από τον εγκέφαλο μέσω των νυχτερινών ονείρων. Τα βρέφη τείνουν να ξυπνούν συχνά μετά από μικρούς κύκλους ύπνου 2-3 ωρών και στη συνέχεια επιστρέφουν σε φωτεινό ύπνο γεμάτο από όνειρα. Η φυσιολογική φροντίδα και διατροφή των βρεφών περιλαμβάνει τον μητρικό θηλασμό κατ’ απαίτηση χωρίς χρονικούς περιορισμούς.
Τα βρέφη που θηλάζουν αποκλειστικά τείνουν να τρώνε συχνά, μέρα και νύχτα
Ο νυχτερινός θηλασμός είναι σημαντικός για τη θρέψη του βρέφους και για την καλή διατήρηση της γαλουχίας στη μητέρα. Αλλά είναι επίσης σημαντικός για την καλλιέργεια πλούσιας αλληλεπίδρασης, επαφής, αγκαλιάς και αμοιβαίας επικοινωνίας. Λειτουργίες οι οποίες δεν μπορούν να σταματούν τη νύχτα. Από την άλλη, τα βρέφη που τρέφονται με ξένο γάλα συχνά παρουσιάζουν διαφορετικά πρότυπα ύπνου:
- Κοιμούνται περισσότερες ώρες,
- κοιμούνται πιο εύκολα κατά τη διάρκεια της νύχτας,
- αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στον βαθύ χωρίς όνειρα ύπνο,
- ηρεμούν πολλές φορές μόνα τους και συνήθως
- ζητούν λιγότερη επικοινωνία με τους γονείς κατά τις αφυπνίσεις.
Σύμφωνα με τα ανθρωπολογικά δεδομένα, οι αρχαίοι πρόγονοι μας απέβαλλαν τις ώρες ύπνου που δεν τους ήταν αναγκαίες και οργάνωσαν τον ύπνο τους σε παραγωγικό ύπνο με όνειρα. Αυτό τους βοήθησε να γίνουν πιο κοινωνικοί και πιο έξυπνοι. Παρομοίως, οι βιολογικές ανάγκες για τα βρέφη περιλαμβάνουν:
- τη διατήρηση της αλληλεπίδρασης κατά τη διάρκεια της νύχτας,
- τις συχνές αφυπνίσεις και
- το να λάβουν κατάλληλη ανταπόκριση και άμεση φροντίδα μέρα και νύχτα.
Η τακτική επαφή δέρμα με δέρμα έχει αποδειχτεί ιδιαίτερα σημαντική για την ανάπτυξη και την ωρίμανση του εγκεφάλου και της πρώιμης γνωστικής λειτουργίας. Το ίδιο σημαντικό είναι το σύνολο της αλληλεπίδρασης με τη μητέρα κατά τη διάρκεια της νύχτας που περιλαμβάνει τις βρεφικές κουβεντούλες, τα ακουστικά ερεθίσματα, την όσφρηση και τις άλλες αισθήσεις.
Αφυπνίσεις κι ανησυχία στην οικογένεια
Αγνοώντας τη σημασία της νυχτερινής αλληλεπίδρασης, το πρότυπο στη χώρα μας σήμερα εξακολουθεί να είναι το ήσυχο βρέφος που δεν ξυπνάει τη νύχτα. Οι ανησυχίες των γονέων για τις συνήθειες ύπνου του μωρού είναι ένα από τα μείζονα θέματα που συναντάμε οι παιδίατροι που συμβουλεύουμε γονείς για θέματα μητρικού θηλασμού. Οι γονείς συχνά στενοχωριούνται γιατί τα βρέφη τους «κοιμούνται πολύ λίγο» ή «ξυπνάνε πολύ συχνά». Η ανησυχία αυτή είναι επίσης ένας από τους σημαντικότερους λόγους αποθηλασμού μετά την ηλικία των 6 μηνών. Πολλές φορές οικογένειες φτάνουν σε υπερβολές, με τους συγγενείς να έχουν ως μόνιμο θέμα συζήτησης τον ανήσυχο ύπνο του παιδιού, ψάχνοντας τη συσχέτιση με τον θηλασμό και προτείνοντας με βεβαιότητα τη λύση του ξένου γάλακτος και του ύπνου σε ξεχωριστό κρεβάτι και δωμάτιο, μακριά από τους γονείς.
Η απάντηση είναι μία:
Η νυχτερινή αλληλεπίδραση και οι αφυπνίσεις είναι κάτι το φυσιολογικό και ταυτόχρονα απαραίτητο για την ανάπτυξη και ωρίμανση του εγκεφάλου του μωρού μας.
Αφυπνίσεις μετά τον 6ο μήνα | Άγχος αποχωρισμού
Το θέμα περιπλέκεται περισσότερο όταν μωρά που είχαν αποκτήσει μία σχετικά σταθερή ρουτίνα ύπνου (με 1-2 νυχτερινούς θηλασμούς) εμφανίζουν νέες και περισσότερες αφυπνίσεις μετά την ηλικία των 6 μηνών. Είναι αλήθεια πως οι περισσότερες μητέρες περιγράφουν πως, ενώ τα μωρά τους κοιμούνταν σχετικά καλά μεταξύ 2-6 μηνών, ο ύπνος ξαφνικά χειροτέρευσε μετά την ηλικία των 6 μηνών, καθώς ξυπνάνε πιο συχνά και κλαίνε για αγκαλιά και θηλασμό. Και σε αυτό το στάδιο συναντάμε υπερβολικές αντιδράσεις, καθώς πολλοί προσπαθούν να ξανακοιμήσουν τα παιδιά, όχι με θηλασμό και αγκαλιά, αλλά με υποκατάστατα:
- δίνοντας μπιμπερό,
- κουνώντας τα μωρό για ώρες ή ακόμα και
- εφαρμόζοντας σκληρές τακτικές όπως το να τα αφήνουν να κλαίνε χωρίς ανταπόκριση, περιμένοντας να ηρεμήσουν μόνα τους.
Η αλήθεια είναι όμως πως στην ηλικία αυτή τα βρέφη εισέρχονται στο αναπτυξιακό στάδιο όπου:
- αντιλαμβάνονται την μονιμότητα των αντικειμένων και των ανθρώπων,
- αναζητούν τη μητέρα όταν αυτή φεύγει,
- αναπτύσσουν το άγχος αποχωρισμού και
- το φόβο προς τους ξένους.
Ταυτόχρονα έχουν μεγαλύτερη ανησυχία λόγω της οδοντοφυΐας, ενώ το όλο και μεγαλύτερο άνοιγμά τους προς τον κόσμο τους δημιουργεί έντονα και ζωηρά όνειρα. Οι αλλαγές αυτές συμβαίνουν σταδιακά στο διάστημα μεταξύ 6-18 μηνών, όπου τα βρέφη χρειάζονται τους γονείς τους ακόμα περισσότερο και ωφελούνται από την άμεση και κατάλληλη ανταπόκριση και φροντίδα.
Έτσι, μετά τον 6ο μήνα αναπτύσσεται η οντότητα του άγχους αποχωρισμού, που εντείνεται και κορυφώνεται μέχρι τους 18 μήνες ζωής. Η έναρξη, η ένταση και η διάρκεια που κάθε βρέφος εκδηλώνει αυτό το άγχος είναι σχετικές με την ιδιοσυγκρασία του παιδιού, αλλά και το είδος της σχέσης με το γονέα. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, το άγχος αποχωρισμού εκδηλώνεται στα βρέφη με την προσκόλληση στη μητρική παρουσία, την οποία ακολουθούν από πίσω ακόμα και όταν αυτή θέλει να πάει στο μπάνιο ή την εκρηκτική υποδοχή που της επιφυλάσσουν όταν επιστρέφει στο σπίτι από τη δουλειά, καθώς το παιδί κλαίει με παράπονο σαν να λέει «πού ήσουν τόσες ώρες». Τις νύχτες έχουμε συχνά ξυπνήματα που δεν είναι όλα πείνα, αλλά πιο πολύ επιβεβαίωση της παρουσίας του γονιού εκεί, κατά την απαίτηση του βρέφους.
Τα βρέφη στην ηλικία 6 έως 18 μηνών βιώνουν σταθερά αυτή την λεπτή ισορροπία μεταξύ άγχους-άφιξης γονέα-ανακούφισης.
Άλματα ανάπτυξης
Είναι μια χρονική περίοδος συνήθως λίγων ημερών, κατά την οποία το βρέφος ετοιμάζεται να κάνει αναπτυξιακά και ψυχοκινητικά επιτεύγματα και αλλάζει την συνήθη συμπεριφορά του, ενώ παρατηρούνται μεταβολές στον ρυθμό σίτισης και κατ’ επέκταση στις συνήθειες του ύπνου. Για τα θηλάζοντα βρέφη αυτό σημαίνει προσκόλληση στο στήθος προκειμένου να αυξήσουν την παραγωγή γάλακτος, άρα περισσότερες ώρες θηλασμού κατά τη διάρκεια του 24ωρου.
Η μητέρα περιγράφει ότι το μωρό εκεί που είχε αποκτήσει ένα πρόγραμμα, ξαφνικά αποζητά να θηλάσει ανά συχνότερα διαστήματα και εμφανίζει προσκόλληση στη μητρική παρουσία. Επιπλέον μπορεί να έχει ανησυχία και μεγάλη ενεργητικότητα που μοιάζει σαν να μην ξέρει πώς να τη διαχειριστεί. Για τα βρέφη που έχουν μπει στις στερεές τροφές, το άλμα αύξησης μπορεί να εκφράζεται με άρνηση του προσφερόμενου φαγητού και προσκόλληση στο στήθος της μητέρας.
Ο ύπνος είναι μια ακόμα παράμετρος που διαταράσσεται δυνητικά στο άλμα ανάπτυξης, καθώς εμφανίζεται συχνή αφύπνιση στα θηλάζοντα βρέφη που ζητούν νυκτερινούς θηλασμούς.
Ακριβώς στη φάση που οι γονείς αρχίζουν και ανησυχούν ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά, το παιδί εμφανίζει ένα νέο κατόρθωμα, που τους χαροποιεί και τους καθησυχάζει. Μπορεί να καταφέρει να πιάσει την κουδουνίστρα, να γυρίσει στο κρεβάτι, να μπουσουλήσει, να περπατήσει. Στη συνέχεια το βρέφος επιστρέφει στο συνηθισμένο πρόγραμμα ύπνου και φαγητού.
Τα σημαντικότερα άλματα αύξησης κατά τον πρώτο χρόνο ζωής του βρέφους είναι οι εξής εβδομάδες:
- 5η
- 8η & η 9η
- 15η-16η-17η-18η-19η με κορύφωση στην 17η
- 23η-24η-25η-26η με κορύφωση στην 26η
- 29η-30η (άγχος αποχωρισμού/προσκόλληση)
- 34η-35η-36η-37η με κορύφωση στην 36η
- 42η-43η-44η-45η-46η-47η με κορύφωση στην 44η
- 51η-52η
Ως επίλογο, ελπίζουμε οι γνώσεις αυτές να σας φανούν χρήσιμες. Κατανοώντας ορισμένες λειτουργίες του βρέφους 0-12 μηνών, μπορούμε να ερμηνεύσουμε το τι είναι φυσιολογικό και να κατανοήσουμε καλύτερα τις συμπεριφορές του δικού μας μωρού. Η ανεξαρτησία στον ύπνο έρχεται στο παιδί όταν πια έχει χορτάσει έγκαιρη ανταπόκριση και άφθονη αγκαλιά και αγάπη από τους γονείς. Υπομονή λοιπόν, όλα θα ακολουθήσουν τη φυσιολογική τους εξέλιξη και θα έρθει η νύχτα που θα κοιμηθείτε χωρίς διακοπή, κι αυτό και εσείς!
Πηγή δεδομένων:
Evolutionary Anthropology 24:225–237 (2015)
Κείμενο: Δουγλέρης Κυριάκος, παιδίατρος
