Πολλές έρευνες έχουν ασχοληθεί με τις διαδικασίες προτίμησης που αναπτύσσουν τα παιδιά σε σχέση με τις τροφές, και ειδικότερα με τα φρούτα και τα λαχανικά. Ελάχιστες όμως έχουν λάβει υπόψιν τους τον σημαντικό ρόλο που παίζει η γνωστική ανάπτυξη των παιδιών σε όλη αυτή την διαδικασία, και πως αυτή επιδρά στην εδραίωση των προτιμήσεων ή δυσκολιών του παιδιού σε σχέση με το φαγητό.
Η γνωστική ανάπτυξη αφορά μια σειρά από αλλαγές που διαδραματίζονται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου καθώς αυτός μεταβαίνει γνωστικά από το ένα στάδιο στο άλλο. Σύμφωνα με τα γνωστικά στάδια ανάπτυξης του Piaget, η γνωστική ανάπτυξη των παιδιών εξελίσσεται και διαμορφώνεται μέσα από 4 στάδια:
Το αισθησιο-κινητικό στάδιο (0-2 έτη). Τα βρέφη λαμβάνουν πληροφορίες για τον κόσμο μέσω των αισθήσεων. Το στάδιο της προ-λογικής σκέψης (2-7 έτη). Τα παιδιά αρχίζουν να χτίζουν την εσωτερικευμένη αναπαράσταση των αντικειμένων, ενώ ταυτόχρονα αναπτύσσουν και την γλώσσα.Το στάδιο της συγκεκριμένης σκέψης (7-11 έτη). Τα παιδιά αρχίζουν να αναπτύσσουν την λογική σκέψη και να επιλύουν προβλήματα. Το στάδιο της λογικής σκέψης (12-εφηβεία). Αναπτύσσεται περαιτέρω η λογική σκέψη, η αφηρημένη σκέψη, η ικανότητα διεξαγωγής συμπερασμάτων αλλά και η ικανότητα να απαντήσουν σε υποθετικές ερωτήσεις και διλήμματα.
Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των σταδίων ανάπτυξης η σκέψη των παιδιών αλλάζει από κυριολεκτική σε πιο αφηρημένη, και οι δεξιότητες της σκέψης τους και της επεξεργασίας αυτής γίνονται ολοένα και πιο αναπτυγμένες. Σε όλο αυτό το αναπτυξιακό ταξίδι ταυτόχρονα με άλλους τομείς, επηρεάζονται και οι διεργασίες που κάνουν τα παιδιά γύρω από το φαγητό και οι προτιμήσεις που αναπτύσσουν, για παράδειγμα τα παιδιά που βρίσκονται στο στάδιο προ-λογικής σκέψης κατανοούν ότι το φαγητό με κάποιο τρόπο καταλήγει στο στομάχι τους αλλά δεν μπορούν να αντιληφθούν πως αυτό αλλάζει, ενώ τα παιδιά που βρίσκονται στο στάδιο λογικής σκέψης κατανοούν ότι κάποια φαγητά είναι ωφέλιμα για τον οργανισμό και την υγεία μας αλλά δεν μπορούν να εξηγήσουν το γιατί. Αναλόγως λοιπόν με το γνωστικό στάδιο στο οποίο βρίσκεται ένα παιδί διαμορφώνει και τις αντιλήψεις του γύρω από τις τροφές, όπως τα φρούτα και τα λαχανικά. Επομένως, κατά το αισθησιο-κινητικό στάδιο τα παιδιά αντιλαμβάνονται τις τροφές μέσω των αισθήσεων (χρώμα, υφή, όσφρηση) και καθώς μεγαλώνουν η εμπειρία τους και η γνώση τους γύρω από αυτά μετασχηματίζεται.
Κατά την ηλικία των 2-3 ετών όπου τα παιδιά μεταβαίνουν από το αισθητικοκινητικό στάδιο στο προ-λογικής σκέψης στάδιο, έρχονται σε επαφή με μεγάλη γκάμα και ποικιλία φαγητών και υφών, και πρέπει να επιστρατεύσουν όλες τις στοματοκινητικές τους δεξιότητες που έχουν αναπτύξει ως τότε, ώστε να διαχειριστούν όλη αυτή την ποικιλία τροφών, υφών και γεύσεων, οι οποίες πλέον δεν αφορούν βρεφικές τροφές αλλά επιτραπέζιες τροφές ενηλίκων. Όταν όμως τα παιδιά μεταβαίνουν από ένα στάδιο σε ένα άλλο πιο απαιτητικό, τότε κάποιος άλλος τομέας ανάπτυξης επιβραδύνει την εξέλιξη και την λειτουργικότητά του.
Στη περίπτωση αυτή φαίνεται ότι η αισθητηριακή επεξεργασία των παιδιών στις ηλικίες των 2-3 ετών παλινδρομεί λόγω αυτής της αλλαγής που βιώνουν. Το αισθητηριακό τους σύστημα γίνεται πιο ευερέθιστο και η ανοχή τους σε εξωτερικά νέα ερεθίσματα φαίνεται να μειώνεται. Με λίγα λόγια τα παιδιά κατανοώντας πιο κυριολεκτικά τι τα κάνει να νιώθουν καλά στο σώμα τους και τι όχι μέσω των αισθήσεων, δυσκολεύονται περισσότερο σε τροφές που φαίνονται πιο απαιτητικές και «απειλητικές» για τα ίδια, είτε από στοματοκινητικής ή αισθητηριακής πλευράς. Κατά τη χρονική εκείνη περίοδο μετάβασης και αναπτυξιακού άλματος, βιώνουν όλες αυτές τις σημαντικές αλλαγές, οι οποίες παρεμβαίνουν στην εξέλιξη της σιτιστικής τους δεινότητας και κατά επέκταση στον εμπλουτισμό της διατροφής τους. Για την ακρίβεια σύμφωνα με μελέτες το 50% περίπου των παιδιών μεταξύ 2-3 ετών εμφανίζουν παλινδρόμηση στη σίτιση και αναπτύσσουν επιλεκτικότητα στο φαγητό, αποκλείοντας συχνά τις κατηγορίες των φρούτων και των λαχανικών, αλλά και τροφές, όπως το κρέας.
Πως μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά στην ομαλή μετάβαση και ένταξη νέων τροφών;
-Με το να ενθαρρύνουν τα παιδιά να παίζουν και να επεξεργάζονται το φαγητό τους (το να παίζω με το φαγητό μου είναι μια απολύτως αποδεκτή και φυσιολογική διαδικασία προκειμένω να το γνωρίσω και να εξοικειωθώ με αυτό).
-Με το να προσαρμόσουν σταδιακά το φαγητό ανάλογα με το σιτιστικό επίπεδο του παιδιού (είτε στοματοκινητικά είτε αισθητητριακά), πχ δοκιμάστε να προσφέρετε ελαφρώς βρασμένα λαχανικά αν το παιδί δεν μπορεί να τα καταναλώσει ωμά λόγω πιο σκληρής σύστασης.
-Με το να συνεχίζουν να εκθέτουν τα παιδιά σε μεγάλη ποικιλία τροφών και γεύσεων, ακόμα κι αν αυτά αρχικά αντιδρούν αρνητικά. Σε καμία περίπτωση αυτό δε σημαίνει να πιέσουμε το παιδί να καταναλώσει μια τροφή υπό πίεση και χωρίς να το θέλει, γιατί πολύ απλά μπορεί ακόμα να μην είναι έτοιμο. Τα παιδιά μπορούν να έρχονται σε επαφή με ποικιλία τροφών μέσω των οικογενειακών γευμάτων και της μίμησης.
-Και τέλος, με το παρέχεται μια σαφή και δομημένη ρουτίνα γευμάτων μέσα στη μέρα. Κάτι τέτοιο συμβάλλει στην δόμηση και την εδραίωση υγιούς σχέσης με το φαγητό.
Από την Ιωάννα Μπαχά, Λογοθεραπεύτρια-Θεραπεύτρια Σίτισης, SOS Trained Feeding Therapist
