Ένα από τα θέματα που αγχώνει και προβληματίζει αρκετά τους νέους γονείς, είναι η καθυστέρηση της ομιλίας των παιδιών τους. Αρκετές συζητήσεις γίνονται μεταξύ τους για το θέμα αυτό και οι απόψεις είναι ποικίλες. Η αλήθεια είναι ότι κάθε παιδί είναι μοναδικό και ακολουθεί έναν δικό του ρυθμό ανάπτυξης. Υπάρχουν όμως κάποιοι σταθμοί στην εξέλιξη της ομιλίας, η καθυστέρηση των οποίων χρήζει περαιτέρω διερεύνησης από λογοπεδικό ή αναπτυξιολόγο παιδίατρο.
Ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν σε αυτήν τη διαταραχή;
Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που μπορεί να οδηγήσουν σε καθυστέρηση της ανάπτυξης του λόγου και της ομιλίας. Καθυστέρηση σε ένα παιδί, το οποίο κατά τα άλλα αναπτύσσεται φυσιολογικά, μπορεί να είναι τις περισσότερες φορές στοματικής φύσεως, όπως για παράδειγμα προβλήματα με τη γλώσσα ή την υπερώα. Επίσης, ένας βραχύς χαλινός (το δερματάκι κάτω από τη γλώσσα) μπορεί να περιορίσει την κίνηση της γλώσσας στην παραγωγή της ομιλίας.
Πολλά παιδιά με καθυστέρηση της ομιλίας έχουν στοματοκινητικά προβλήματα το οποίο σημαίνει ότι υπάρχει ανεπαρκής επικοινωνία στις περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για την παραγωγή της ομιλίας. Το παιδί παρουσιάζει δυσκολίες στη χρήση και στον συντονισμό των χειλιών, της γλώσσας, της γνάθου ώστε να παράγει ήχους. H ομιλία μπορεί να αποτελεί το μοναδικό πρόβλημα ή να συνοδεύει άλλα στοματοκινητικά προβλήματα όπως η δυσκολία στη σίτιση.
Τα προβλήματα ακοής είναι στενά συνδεδεμένα με καθυστέρηση του λόγου και γι’ αυτό η ακοή των παιδιών που παρουσιάζουν μία καθυστέρηση στον λόγο πρέπει να εκτιμώνται πάντα από έναν ωτορινολαρυγγολόγο .Ένα παιδί, το οποίο έχει ακουστική δυσκολία, μπορεί να παρουσιάσει προβλήματα στην άρθρωση και στη κατανόηση, στη μίμηση και στη χρήση της γλώσσας.
Οι λοιμώξεις των αυτιών, ειδικά οι χρονίζουσες, μπορούν να επηρεάσουν την ακουστική οξύτητα. Οι απλές ωστόσο ωτίτιδες, οι οποίες θεραπεύονται κατάλληλα και έγκαιρα, δεν δημιουργούν προβλήματα στην ομιλία. Όσο καιρό υπάρχει καλή ακοή, έστω και στο ένα αυτί, η ομιλία και ο λόγος αναπτύσσονται φυσιολογικά.
Η καθυστέρηση του λόγου μπορεί πολύ συχνά επίσης να αποτελεί μέρος μίας διάχυτης αναπτυξιακής καθυστέρησης (που εμπίπτει στα πλαίσια των διαταραχών αυτιστικού φάσματος). Υπολογίζεται ότι ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών με αυτισμό παραμένουν «λειτουργικώς βουβά» κατά τη διάρκεια της ζωής τους, δηλαδή δεν αναπτύσσουν ομιλία ή λόγο με τη βοήθεια του οποίου να μπορούν να επικοινωνήσουν, τη στιγμή που άλλα παιδιά με αυτισμό είναι φαινομενικά εξαιρετικά επαρκή στην ομιλία. Αυτά τα παιδιά που έχουν λόγο, ξεκινούν να μιλούν συνήθως με καθυστέρηση και έχουν έναν τρόπο που είναι διαφορετικός από τον συνηθισμένο (για παράδειγμα, μπορούν να παρουσιάζουν ηχολαλία άμεση ή έμμεση, νεολογισμούς κ.ά.).
Οι γραμματικές δομές μπορεί να είναι επίσης ανώριμες και περιλαμβάνουν στερεοτυπική και επαναληπτική χρήση του λόγου (για παράδειγμα επανάληψη λέξεων και εκφράσεων που δεν έχουν κάποια σχέση με την συγκεκριμένη στιγμη, επανάληψη στίχων ή διαφημίσεων) ή έναν τρόπο ομιλίας που μπορεί να είναι καταληπτός μόνο από τα μέλη της οικογένειας που είναι εξοικειωμένοι με αυτό το είδος επικοινωνίας. Έχουν επίσης προβλήματα φωνολογικά, μορφοσυντακτικά, πραγματολογικά, παρουσιάζουν προσωδία, ο ρυθμός της φωνής ή η προφορά μπορεί να είναι μη φυσιολογικά (π.χ. μονότονη φωνή σαν ρομπότ). Γενικά, τα άτομα στη σφαίρα του αυτισμού δυσκολεύονται να διαλέξουν και να διατηρήσουν ένα θέμα συζήτησης.
Τί κάνουν οι ειδικοί που ασχολούνται με τον λόγο και την ομιλία
Εάν ο παιδίατρος ή ο αναπτυξιολόγος υποψιαστεί ένα πρόβλημα στο παιδί, τότε η εκτίμηση της ομιλίας και του λόγου από έναν λογοθεραπευτή είναι απαραίτητη.
Κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης ο λογοθεραπευτή ή λογοπεδικός (πολλές φορές μαζί με έναν αναπτυξιολόγο παιδίατρο) θα διερευνήσει τις ικανότητες του παιδιού στην ομιλία και στο λόγο, στα πλαίσια της σφαιρικής του εξέλιξης. Πέρα από το να παρατηρήσει το παιδί, θα το υποβάλλει σε ορισμένες σταθερές δοκιμασίες και θα ψάξει μερικές παραμέτρους στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας του.
Ο ειδικός θα εκτιμήσει επίσης:
• Tί μπορεί να κατανοήσει το παιδί (αντιληπτικός λόγος)
• Τι μπορεί να πει το παιδί (εκφραστικός λογος)
• Εάν το παιδί προσπαθεί να επικοινωνήσει με άλλους τρόπους, όπως με το να δείχνει με το δάκτυλο, με κινήσεις του κεφαλιού κ.λπ.
• Τη φωνική ανάπτυξη και την καθαρότητα της ομιλίας
• Το στάδιο της στοματοκινητικής ανάπτυξης του παιδιού (πως λειτουργεί το στόμα, η γλώσσα, η υπερώα καθώς και τη σίτιση και την κατάποση.)
Εάν ο ειδικός διαπιστώσει ότι το παιδί χρειάζεται λογοθεραπεία, η συμμετοχή του γονέα είναι εξαιρετικά σημαντική. Μπορεί να παρακολουθεί τις θεραπείες και μπορεί να μάθει να συμμετέχει στη διαδικασία. Ο λογοθεραπευτής θα σας δείξει πώς να δουλεύετε με το παιδί στο σπίτι ώστε να του βελτιώσετε τη λεκτική ικανότητα.
Η εκτίμηση από έναν λογοπεδικό μπορεί να αποδείξει ότι οι γονεϊκές απαιτήσεις είναι πολύ υψηλές. Το εκπαιδευτικό υλικό μπορεί να υποδείξει το στάδιο της ανάπτυξης του παιδιού και μπορεί να βοηθήσει με αυτόν τον τρόπο να αντιμετωπίσει ο γονέας το παιδί με έναν τρόπο πιο ρεαλιστικό.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Όπως άλλωστε και πολλά άλλα πράγματα, η ανάπτυξη της ομιλίας είναι μία φυσική διαδικασία. Η γενετική προδιάθεση θα καθορίσει, σε έναν βαθμό, την ανάπτυξη του λόγου, της ομιλίας και της νοημοσύνης. Στην ανάπτυξη αυτών συμβάλλει όμως σημαντικά και το φυσικό περιβάλλον. Έτσι ερωτήματα που πρέπει να τεθούν όσον αφορά τη συμβολή του περιβάλλοντος στην ανάπτυξή τους θα είναι για παράδειγμα εάν το παιδί λαμβάνει αρκετά ερεθίσματα από το σπίτι ή από το σχολικό περιβάλλον. Εάν όχι, υπάρχουν πιθανότητες για αλλαγή στον τρόπο επικοινωνίας και συμμετοχής του παιδιού;
Όταν υπάρχουν προβλήματα συνδεδεμένα με την ομιλία, την ακοή ή την ανάπτυξη του παιδιού, η πρώιμη και στοχευμένη παρέμβαση μπορεί να βοηθήσει το παιδί που την έχει ανάγκη. Επίσης, όταν ο γονέας έχει καλή επίγνωση σχετικά με την έλλειψη ομιλίας του παιδιού του, μπορεί να μάθει από τον ειδικό μεθόδους που ενθαρρύνουν την ανάπτυξη της ομιλίας.
Μέθοδοι για να ενισχύσετε τη διαδικασία ανάπτυξης της ομιλίας του παιδιού σας:
• Περάστε περισσότερο χρόνο επικοινωνόντας με το παιδί σας, ακόμα και την πρώιμη βρεφική ηλικία. Μιλήστε του, τραγουδήστε του και ενθαρύνετέ το να μιμηθεί ήχους.
• Διαβάστε παραμύθια και βιβλία στο παιδί σας ,αρχίζοντας κιόλας από την ηλικία των 6 μηνών. Δεν χρειάζεται να τελειώσετε ένα ολόκληρο βιβλίο κάθε φορά. Είναι σημαντικό να πάρετε επίσης βιβλία κατάλληλα για την ηλικία του και να δημιουργήσετε ένα είδος παιχνιδιού κατά το οποίο το παιδί σας θα κοιτάζει τις εικόνες την ώρα που εσείς του τις δείχνετε. Προσπαθήστε να προμηθευτείτε ειδικά βιβλία με τα οποία το παιδί μπαίνει στη διαδικασία να μιμείται αυτά που διαβάζει ή βιβλία τα οποία έχουν τέτοιο περιεχόμενο το οποίο το παιδί μπορεί να το αγγίζει. Αργότερα αφήστε το παιδί σας να σας δείχνει τις εικόνες που αναγνωρίζει και ενθαρύνετέ το να σας τις ονομάζει. Κατά τη διάρκεια του χρόνου περάστε σε βιβλία με ρυθμικά ποιηματάκια ενώ πιο μετά διαλέξτε βιβλία με προβλέψιμο περιεχόμενο και αφήστε το παιδί σας να κάνει υποθέσεις για το τι μπορεί να συμβεί. Θα δείτε ότι κατά τη διάρκεια του χρόνου το παιδί σας θα ξεκινήσει να μαθαίνει απ’ έξω τις ιστορίες που του αρέσουν και θα μπορεί να σας τις εξιστορεί με ενθουσιασμό.
• Xρησιμοποιείστε καταστάσεις της καθημερινότητας για να ενισχύσετε τις ικανότητες επικοινωνίας του παιδιού σας. Με άλλα λόγια, συζητάτε και σχολιάζετε τις δραστηριότητες σας κατά τη διάρκεια της ημέρας. Για παράδειγμα, oνομάστε του τα προϊόντα ενός παντοπωλείου, εξηγήστε του τι κάνετε με αυτά, πώς φτιάχνετε το καθημερινό φαγητό σας, πώς κάνετε καθαριότητα, δείχνετέ του αντικείμενα του σπιτιού όταν τα χρησιμοποιείτε και ονομάστε τους ήχους που ακούτε παρέα. Kάντε του ύστερα ερωτήσεις και επιβεβαιώστε τις απαντήσεις (ακόμα και δυσκολονόητες). Μιλάτε του με απλό λόγο, όμως σε καμία περίπτωση μην χρησιμοποείτε «μωρουδίστικο» λεξιλόγιο. Έτσι,το νερό είναι νερό και όχι «νελό»,το φαγητό είναι φαγητό και όχι «μαμ».
Ανεξάρτητα από την ηλικία του παιδιού σας, η αναγνώριση και η πρώιμη παρέμβαση είναι η πιο καλή μέθοδος για να το βοηθήσετε να αποκαταστήσει την καθυστέρηση και την όποια διαταραχή στο λόγο του. Με τον καιρό, το παιδί σας με την κατάλληλη θεραπεία θα μπορεί να επικοινωνεί πιο ποιοτικά και περισσότερο με εσάς και με το γύρω περιβάλλον του.
Ευχαριστούμε τον Ανδρέα Πετρόπουλο, παιδίατρος – αναπτυξιολόγος
Τηλέφωνο/fax: 210-9921489 και κινητό: 6946 221 442
Email: petropoulos_andreas@yahoo.gr
Facebook: Andreas Konstantinos Petropoulos
