Ξεσπάσματα θυμού, κρίσεις υστερίας, επιθετικές αντιδράσεις ή πείσματα και «θέατρο» επειδή θέλει να περάσει το δικό του; Ο κάθε γονιός δίνει τη δική του ερμηνεία στο απότομο κι αναπάντεχο, σύμφωνα με τον ίδιο, συχνά, βίαιο ξέσπασμα που ενίοτε καταλαμβάνει το νήπιο, και τον αφήνει ενεό, να προσπαθεί να βγάλει άκρη και να διαχειριστεί την κατάσταση. Τα tantrum τα συναντάμε, συχνά, στην πρώτη νηπιακή ηλικία, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν συνεχίζουν κι ως την παιδική ηλικία, ιδιαίτερα όταν ο γονέας αδυνατεί ν’αντιδράσει ή να τα ενσωματώσει στον τρόπο επικοινωνίας του με το παιδί. Πολύ εύστοχος ο αμερικάνικος χαρακτηρισμός των tantrum, ως “terrible twos, horrible threes”. Δίνει το ηλικιακό εύρος που απαντώνται συχνότερα, καθώς και την επιδείνωση της κατάστασης όσο οι γονείς αδυνατούν να τα αντιμετωπίσουν.
Τι είναι το tantrum;
Καταρχήν, ας ορίσουμε τι ακριβώς είναι το tantrum. Η εκάστοτε αντίδραση του παιδιού σε κάθε δική μας οδηγία, πρόταση ή πράξη, δεν είναι tantrum. Όπως επίσης, και το κάθε ξέσπασμα θυμού ή κλάματος. Για να ορίσουμε κάποιο θερμό επεισόδιο ως tantrum πρέπει να είμαστε σε θέση να διακρίνουμε την κλιμάκωση των συναισθημάτων του παιδιού. Πολύ συχνά, μια απλή άρνηση του γονέα θα πυροδοτήσει την αντίδραση του νηπίου, αλλά χρειάζεται να εξακολουθήσει η αρνητική στάση του, ώστε να εξελιχθεί σε tantrum, δηλαδή να φτάσει το παιδί σε κατάσταση υστερίας. Όσο συχνότερα επαναλαμβάνονται τέτοια επεισόδια, τόσο πιο εύκολα θα κορυφώνεται η εκάστοτε κρίση και θα εξελίσσονται τα ξεσπάσματα θυμού. Τόσο πιο εύκολα το παιδί θα παθαίνει υστερικό επεισόδιο σε κάθε αφορμή.
Σημάδια πως αντιμετωπίζουμε tantrum είναι, συνήθως, το νήπιο να ουρλιάζει, να κλαίει μέχρι υστερίας και να ξαπλώνει στο πάτωμα. Επιπροσθέτως, να χτυπάει το κεφάλι του στον τοίχο, να χτυπάει μανιωδώς τον γονέα ή κάποιο αντικείμενο, ν’αδυνατεί ν’ακούσει το οτιδήποτε. Επίσης, το tantrum χαρακτηρίζεται απ’την ξαφνική έλευσή του, τη χρονική διάρκειά του και τη βιαιότητα του. Η αφορμή μπορεί να είναι απλή. Τόσο απλή, όπως το να πάρει κάτι ο γονέας απ’τα χέρια του παιδιού. Ή να του βάλει το νερό που μόλις ζήτησε στο λάθος μπλε ποτήρι ή να του βάλει τις κάλτσες.
Όμως, υποκρύπτει, συνήθως, βαθύτερες αιτίες:
Γενικότερη αδιαφορία του γονέα στα θέλω του παιδιού ή μη αποδοχή των συναισθηματικών του αναγκών του. Ένα παιδί που δεν έχει αρκετό χώρο στη λήψη απλών, συμβατών με την ηλικία του, αποφάσεων που αφορούν το ίδιο. Ένα γονέα καταπιεστικό, περισσότερο στο ρόλο του ηγέτη παρά του καθοδηγητή, παρεμβατικό στην αυτο-οριοθέτηση του παιδιού. Ή ένα γονέα υπερβολικά υποχωρητικό, που έχει δώσει στο παιδί ευθύνες ασύμβατες με την ηλικία του.
Δεύτερον, ας δούμε πόσο φυσιολογικό είναι να συμβαίνει, ιδιαίτερα στις ηλικίες 2 – 3 ετών.
O λόγος είναι, ακόμη, ιδιαίτερα περιορισμένος, μ’αποτέλεσμα το νήπιο να μην μπορεί να περιγράψει επιτυχώς τα θέλω του. Απ’την άλλη οι γονείς ν’αδυνατούν να καταλάβουν. Το νήπιο να αισθάνεται απογοητευμένο, θλιμμένο και συγχυσμένο, κι επομένως ν’αντιδρά αυθόρμητα και βίαια, με χειρονομίες ή ουρλιαχτά, αφού η λεκτική επικοινωνία του είναι ανεπαρκής. Επιπλέον, σε αυτές τις ηλικίες ο εγκέφαλος του παιδιού δεν είναι ακόμη σχηματισμένος πλήρως. Τα φυσικά ένστικτα και μέρη του εγκεφάλου, όπως η αμυγδαλή, που είναι πλήρως σχηματισμένα, αναλαμβάνουν τον πρώτο ρόλο στις αντιδράσεις. Άλλα, όπως, οι μετωπιαίοι λοβοί και ο προμετωπιαίος φλοιός, υπεύθυνα για τον έλεγχο των παρορμήσεων και την εμπρόθετη συμπεριφορά, αργούν ακόμη να σχηματιστούν.
Ωστόσο, όσο φυσικό και βιολογικά αναμενόμενο είναι να υπάρχουν αυτές οι αντιδράσεις στις νηπιακές ηλικίες, ας σημειώσουμε πως δεν αποτελούν αναπτυξιακό στάδιο, δηλαδή δεν είναι μια κατάσταση που θ’αντιμετωπίσουν ούτως ή άλλως όλοι οι γονείς. Σε μεγάλο ποσοστό, η εμφάνιση των tantrum έχει να κάνει με τη σύνδεση που υπάρχει με τον γονέα. Το δεσμό του με το παιδί. Τη διάθεσή του ν’ακούσει και να συνεργαστεί. Ν’ασχοληθεί να βρει τον λόγο της εκάστοτε αντίδρασης του παιδιού κι όχι απλώς, να σταματήσει το tantrum ή ν’αποφύγει την εκάστοτε αφορμή του ξεσπάσματος.
Λανθασμένες Συμβουλές:
– Αγνόησέ το.
– Της ηλικίας είναι, θα περάσει.
– Χρειάζεται όρια.
– Αν δεν το τιμωρήσεις, θα σε κάνει ό,τι θέλει.
– Ε αφού το θέλει τόσο, δώστου το, να ησυχάσουμε.
– Πείσματα κάνει, για να περάσει το δικό του.
Η παραφιλολογία γύρω απ’την αντιμετώπιση των tantrum ποικίλλει. Συνήθως κατευθύνεται απ’τον ενδόμυχο φόβο κάθε γονέα: μη γίνει το παιδί του κακομαθημένο…
Το ν’αγνοήσεις ένα παιδί που βρίσκεται σε κρίση, απλώς του δείχνει πως κανείς δεν ενδιαφέρεται γι’αυτό και τις επιθυμίες του. Αν ο γονέας μείνει μόνο στην εντύπωση πως είναι φυσιολογική η κρίση που περνάει το παιδί του, δεν το βοηθά να μάθει ν’αντιμετωπίζει τα συναισθήματά του. Τα όρια, ένα ανεξάντλητο κεφάλαιο συζήτησης μεταξύ των ψυχολόγων, μαθαίνονται καλύτερα μέσω της μίμησης γονεϊκών συμπεριφορών. Επομένως, έχει ιδιαίτερη σημασία η στάση του γονέα κατά τη διάρκεια ενός tantrum. Η τιμωρία, επίσης, δεν έχει νόημα, καθώς σ’αυτήν την ηλικία (2-3) τα παιδιά δεν μπορούν να συνδέσουν την πράξη τους με την τιμωρία, και επομένως να διδαχθούν κάτι απ’αυτήν την τακτική.
Ακόμη, το να καλύπτεται κάθε επιθυμία του παιδιού, ώστε να σταματήσει το ξέσπασμα, δεν προσφέρει τίποτα απολύτως στο παιδί, καθώς έτσι ο γονέας απαρνείται τη γονεϊκή του ευθύνη, αναθέτει στο παιδί ηγετικό ρόλο, μπερδεύοντάς το κι αναπτύσσεται μια χειριστική σχέση μεταξύ τους. Αν πάλι η έκρηξη του παιδιού αντιμετωπίζεται ως θέατρο ή πείσμα, τη στιγμή που εκείνο βιώνει μια πραγματική στιγμή κατάρρευσης, ο σπασμωδικός θυμός του θα φτάσει να ορίζει τη συμπεριφορά του απέναντί στον γονέα.
Σε κάθε περίπτωση απειλείται ο δεσμός γονέα – παιδιού.
Η ασφάλεια του παιδιού διαταράσσεται κι η εμπιστοσύνη προς τον γονέα δέχεται πλήγμα. Το παιδί, όντας το ίδιο ανώριμο ν’αντιμετωπίσει την έκρηξη των συναισθημάτων του, νιώθει μοναξιά, απόγνωση, φόβο, με συχνό αποτέλεσμα τα ξεσπάσματα ν’αυξάνονται και να χειροτερεύουν, με αποκορύφωμα ν’απειλούν, πλέον, την αρμονία της οικογένειας. Φυσικά κι υπάρχουν περιπτώσεις, κι αρκετές μάλιστα, όπου κάποια απ’αυτές τις συμβουλές μπορεί να λειτουργήσει και το νήπιο να σταματήσει τα ξεσπάσματα. Όμως, τ’αποτελέσματα, όσο κι αν είναι άμεσα, είναι παροδικά. Η αληθινή αιτία παραμένει κρυμμένη κι η ευκαιρία να βοηθηθεί το παιδί ν’αναπτύξει τόσο τις εγκεφαλικές διεργασίες, όσο και το δεσμό του με τον γονέα, χάνεται.
