Μερικές φορές, αντί να εστιάσουμε στην αρνητική συμπεριφορά, μπορούμε απλώς να εφαρμόσουμε τον κανόνα των 10 λεπτών θετικής προσοχής την ημέρα, να καλύψουμε δηλαδή την ανάγκη του παιδιού με την αμέριστη προσοχή και παρουσία μας και με κοινές δραστηριότητες.
Για τα νήπια η ανακατεύθυνση είναι συχνά ένα χρήσιμο εργαλείο πειθαρχίας. Βασική προϋπόθεση να έχει προηγηθεί η σύνδεση:
Κατεβαίνουμε στο ύψος του παιδιού, το κοιτάμε στα μάτια, το αγγίζουμε αν μας το επιτρέπει μαλακά στην πλάτη και του προτείνουμε μια εναλλακτική χρήση αντικειμένου ή δράσης που να κάνει αποδεκτή τη συμπεριφορά.
Για να επιτευχθεί η σύνδεση, χρειάζεται να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα του παιδιού:
«Δεν σου αρέσει που πρέπει να σταματήσεις το παιχνίδι σου στη μέση για να φύγουμε» ή «Θυμώνεις που δεν τα καταφέρνεις με αυτό το δύσκολο παζλ» – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα φύγουμε ή ότι επιτρέπεται να πετάει τα κομμάτια του παζλ παντού. Όταν ο γονέας ασκεί την ενεργητική ακρόαση, πρώτον το μικρό παιδί καταλαβαίνει ότι το ενσυναισθάνονται και δεύτερον, εκπαιδεύεται στο να αναγνωρίζει, να εκφράζει και να ρυθμίζει τα συναισθήματά του.
Η παροχή επιλογών είναι ένα χρήσιμο εργαλείο θετικής πειθαρχίας που συχνά ξεχνάμε. Πχ «Θέλεις μήλο ή μπανάνα;» (όταν δυσανασχετεί που θα φάει φρούτα), «Θέλεις να φορέσεις το κόκκινο ή το ροζ μπλουζάκι;» (για να γίνει το ντύσιμο πιο ενδιαφέρον). Οι επιλογές δίνουν στο παιδί μια αίσθηση ελέγχου, οπότε γίνεται πολύ πιο συνεργάσιμο. Εξάλλου, σε βάθος χρόνου, η παροχή επιλογών χτίζει παιδιά με εσωτερική εστία αξιολόγησης:
Εκπαιδεύονται στο να λαμβάνουν αποφάσεις και να αντιμετωπίζουν τις συνέπειες. Για τα νήπια, δύο ή τρεις επιλογές αρκούν, ώστε να μην μπερδευτούν. Σαφώς και υπάρχουν κόκκινες γραμμές στις οποίες δεν υπάρχουν επιλογές, όπως θέματα που αφορούν την υγεία και την ασφάλεια του παιδιού, τον ύπνο και την παρακολούθηση του σχολείου το πρωί.
Ως ενήλικας, ο γονέας χρειάζεται να καθοδηγεί το παιδί στην επίλυση προβλημάτων.
Ορίζει το πρόβλημα και προτείνει εναλλακτικές λύσεις. Όταν το νήπιο είναι πολύ μικρό, η λύση είναι απλή και προτείνεται από τον γονέα. Όσο μεγαλώνει το νήπιο, επιλέγει μεταξύ 2 ή 3 εναλλακτικών, ενώ όταν φτάσει στην προσχολική ηλικία, ο γονέας μπορεί να του ζητάει να προτείνει και το ίδιο λύσεις.
Η επανόρθωση της ζημιάς που έκανε το παιδί κατά λάθος ή πάνω στα νεύρα του είναι επίσης μέρος της θετικής πειθαρχίας. Είναι προτιμότερο το παιδί να διορθώσει το λάθος, να κατανοήσει πως οι πράξεις του έχουν συνέπειες (πχ. κολλάει τη σχισμένη σελίδα, μαζεύει το χυμό που χύθηκε) ώστε να χτίσει μια υγιή αίσθηση του εαυτού, παρά να αναγκαστεί να ζητήσει μηχανικά συγγνώμη.
Στο πλαίσιο της θετικής διαπαιδαγώγησης, αναφερόμαστε στις φυσικές συνέπειες ως το φυσικό αποτέλεσμα των πράξεων του παιδιού χωρίς την παρέμβαση του γονιού. Οι γονείς που δεν είναι υπερπροστατευτικοί επιτρέπουν να επέλθουν, όταν δεν διακυβεύεται η ασφάλεια του παιδιού (πχ το παιδί δεν προετοιμάζεται αρκετά για ένα διαγώνισμα και παίρνει χαμηλό βαθμό). Ως λογικές συνέπειες ορίζουμε το λογικό αποτέλεσμα της πράξης του παιδιού, αλλά επιβάλλονται από το γονιό. Πχ ξοδέψαμε πολύ χρόνο για να μαζέψουμε τα σκόρπια παιχνίδια και δεν προλαβαίνουμε να του διαβάσουμε παραμύθι πριν τον ύπνο. Είναι σημαντικό να είναι σχετιζόμενες με τη συμπεριφορά που προηγήθηκε και να υπάρχει πάντα σεβασμός προς το παιδί. Οι λογικές συνέπειες χρησιμοποιούνται μόνο όταν το παιδί μπορεί να καταλάβει σύνδεση αιτίου-αιτιατού (3+ ετών).
Ένα από τα βασικότερα εργαλεία θετικής πειθαρχίας είναι ο γονέας ως πρότυπο.
Τα παιδιά μιμούνται περισσότερο τις συμπεριφορές των γονέων, παρά ακολουθούν τις συμβουλές τους. Ας αποφύγουμε λοιπόν συμπεριφορές που δεν θέλουμε να δούμε στα παιδιά μας. Η περιγραφή επίσης της συμπεριφοράς μας, χρησιμεύει στο να γίνει πιο συνειδητή η σύνδεση στο παιδί. Πχ «Τελείωσα με αυτό το βιβλίο. Το βάζω πίσω στη θέση του» ή «Θύμωσα πολύ. Ας πάρω βαθιές ανάσες».
Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι για να ηρεμήσει η αμυγδαλή, για να βγούμε δηλαδή από μια κατάσταση κρίσης (fight, flight, freeze) χρειαζόμαστε τουλάχιστον είκοσι λεπτά. Σε αντιδιαστολή με το γνωστό time out, η θετική πειθαρχία προτείνει το time in.
Όταν το παιδί έχει κατακλυστεί από έντονα συναισθήματα και δεν μπορεί να επικοινωνήσει, αντιθέτως χτυπάει, σπάει πράγματα κλπ, αντί να οδηγήσουμε το παιδί σε απομόνωση με τιμωρητικό ύφος ώστε να σκεφτεί το λάθος που έκανε (time out), προτείνουμε να πάρουμε το παιδί από την κατάσταση που προκαλεί την ένταση και να περιμένουμε δίπλα του μέχρι να ηρεμήσει (time in).
Μπορούμε εναλλακτικά να οδηγήσουμε το παιδί σε ένα ειδικό σημείο που έχουμε προσυμφωνήσει και δημιουργήσει μαζί, την δική του γωνιά της ηρεμίας:
ένα μέρος στο δωμάτιό του με μαξιλάρια, μουσική, ζωγραφική, ένα θυμόμετρο που μαζί κολλήσαμε στον τοίχο, τα sensory bottles ή ό,τι άλλο το ηρεμεί. Το παιδί επιστρέφει όταν έχει ηρεμήσει και είναι έτοιμο να συζητήσει.
Όταν το συναισθηματικό πλημμύρισμα έχει πια υποχωρήσει, ο γονέας βοηθά τη διαδικασία αναγνωρίζοντας τα συναισθήματα του παιδιού («Καταλαβαίνω ότι θύμωσες με τον αδελφό σου»). Περιγράφει τη συμπεριφορά που οδήγησε στο time in και τις συνέπειές της στους άλλους, χωρίς κατηγορίες και επικρίσεις («Τρομοκρατήθηκα όταν σε είδα να τον χτυπάς») και περιγράφει ή ρωτάει το παιδί (ανάλογα με την ηλικία) τι θα μπορούσε να είχε κάνει διαφορετικά («Την επόμενη φορά μπορείς να του περιγράψεις πόσο έχεις θυμώσει μαζί του. Στο σπίτι αυτό όμως απαγορεύεται να χτυπάμε»).
Βασικοί στόχοι της θετικής πειθαρχίας είναι να αναπτυχθεί το παιδί σε ενήλικα με κοινωνικές δεξιότητες όπως υπευθυνότητα, ενσυναίσθηση, ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και αυτοέλεγχο. Ο γονέας που ασκεί την θετική πειθαρχία δεν πληγώνει τη σχέση του με το παιδί αλλά την ενισχύει. Το αποτέλεσμα; Τα παιδιά είναι πειθαρχημένα ακόμη κι όταν οι γονείς ή άλλα άτομα με κύρος ΔΕΝ είναι μπροστά.
Βιβλιογραφικές αναφορές
- Alberta Health Services, (2009) & Gordon Hellas (2019). Υπέροχα Νήπια: Οδηγός Εκπαιδευτή. Αθήνα: Gordon Hellas.
- Arnall, J. (2008). Πειθαρχία χωρίς τιμωρία. Αθήνα: Gordon Hellas, ΜΑΡΤΗΣ.
- Gordon, T. (2003). Τα μυστικά του αποτελεσματικού γονέα. Μια πρωτοποριακή μέθοδος εκπαίδευσης γονέων για την ανατροφή υπεύθυνων παιδιών. Αθήνα: Gordon Hellas, ΜΑΡΤΗΣ.
- Hoffman, K., Cooper, G., Powell B. (2018). Ο κύκλος της ασφάλειας: Πώς να μεγαλώσετε συναισθηματικά ασφαλή παιδιά. Εκδόσεις ΙΡΙΔΑ.
- Joelle Alexander, J. (2020). Πώς οι Δανοί εκπαιδεύουν τα πιο ευτυχισμένα παιδιά στο σχολείο και στην οικογένεια. Αθήνα: Εκδόσεις Διόπτρα.
- Levine, M. (2017). Το τίμημα της αφθονίας. Αθήνα: Gordon Hellas, ΜΑΡΤΗΣ.
- Sears, W. & Sears, M. (2019). The baby book: Όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζετε για το μωρό σας από τη γέννησή του μέχρι τα δύο του χρόνια. Αθήνα: Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ & Gordon Hellas
- Shaefer, Ch – DiGirolamo, Th. (2016). AGES & STAGES ΣΤΑΔΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. Αθήνα: Gordon Hellas, ΜΑΡΤΗΣ.
- Γουάικοφ, Τζ., Γιούνελ, Μπ., (2019). Πειθαρχία χωρίς ξύλο και φωνές. Ν. Ηράκλειο: Εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ.
- Μπαμπινιώτης, Γ. (2019). Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας. Κέντρο Λεξικολογίας
