Παρατηρούμε ότι πολλοί έφηβοι, αλλά και μικρότερα παιδιά, που πιέζονται απ’τους γονείς ή τους δασκάλους τους ν’αριστεύουν, σταδιακά απομακρύνονται από εκείνους. Ενίοτε εκδηλώνουν έντονες αντιδράσεις με κάθε αφορμή. Κι άλλοτε κλείνονται στον εαυτό τους, ή ακόμη–ακόμη αναζητούν καταφύγιο πίσω από την οθόνη του υπολογιστή ή του κινητού.
Η κοινωνία μας είναι σφόδρα ανταγωνιστική. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, όπου όλοι προσπαθούν να αποκτούν όσα το δυνατόν περισσότερο χαρτιά και πιστοποιήσεις για να αισθάνονται ασφαλείς, είναι εντελώς φυσικό ότι οι γονείς ανησυχούν για το ενδεχόμενο τα δικά τους παιδιά να μείνουν πίσω, να υστερήσουν στις αναγκαίες δεξιότητες για την επιβίωσή τους και τελικά να αποτύχουν.
Όταν οι γονείς επενδύουν υπερβολικά στην επίδοση, τα παιδιά είναι λιγότερο πιθανό ότι θα αναπτύξουν τα δικά τους, βιώσιμα και μακροπρόθεσμα κίνητρα γι’ αυτήν. Καθιστώντας το διακύβευμα πολύ υψηλό, συντηρείται ένα συναίσθημα φόβου που οδηγεί τα παιδιά και τους εφήβους στην αέναη προσπάθεια να αποτρέπουν κάθε σφάλμα με κάθε κόστος. Αυτό το επίπεδο στρες εξωθεί στην αποφυγή της μελέτης. Καταστέλλει την περιέργεια και το ενδιαφέρον για νέες προκλήσεις και αυξάνει το δυναμικό ανειλικρίνειας των παιδιών προς τους γονείς τους.
Επιπλέον, ένα παιδί που, συνεχώς, επιπλήττεται για τους βαθμούς του και επιστρέφει στο σπίτι με ντροπή ή με ενοχές, ενδέχεται να αρχίσει να νιώθει θυμό ή δυσαρέσκεια για την οικογένεια. Υιοθετεί ολοένα και πιο αντικοινωνικές συμπεριφορές, όπως η άρνηση να συμμορφώνεται με κανόνες. Εκδηλώνει συχνές λεκτικές εκρήξεις. Φλερτάρει με την παραβατικότητα. Αρνείται να διαβάζει και να βάζει στόχους που θα ικανοποιούν τους γονείς του ή στη χειρότερη, γίνεται ευάλωτο στην κατάθλιψη και στο χρόνιο άγχος. Μερικοί έφηβοι είναι, βέβαια, σε θέση να συμμορφώνονται υπό πίεση. Αλλά αυτή η συμμόρφωση υπονομεύει την πραγματική επίλυση των προβλημάτων με προσωπική κρίση και αυτόνομη σκέψη.
Εκεί, βυθίζονται σιωπηλά κάτω από το βάρος της συνεχούς πίεσης “να είναι πρώτοι”. Και παγιδεύονται στην προσπάθειά τους να αποφεύγουν τα συναισθήματα απελπισίας και ντροπής. Ενώ την ίδια στιγμή αισθάνονται ότι ο κόσμος τους είναι εύθραυστος. Πρόκειται για αυτό το οριακό σημείο στο οποίο οι θεραπευτές ακούμε έναν έφηβο να μας εξιστορεί πως θα προτιμούσε να μη ζει παρά να απογοητεύει τους γονείς του.
Ο εθισμός στην εξωτερική έγκριση και επιδοκιμασία κάνει τους ανθρώπους “τοξικομανείς” για αυτοεκτίμηση.
Χρειάζονται αδιάλειπτα την εξωτερική απόδειξη της αξίας τους. Και παρουσιάζουν μια μόνιμη ανάγκη για την επικύρωση από τους άλλους ώστε να αισθάνονται κάποια εσωτερική σταθερότητα. Εγκλωβίζονται σ’ ένα φαύλο συναισθηματικό αγώνα.
Οι γονείς που έχουν υπερβολικό άγχος για τα παιδιά τους, συχνά, υπερλειτουργούν για λογαριασμό τους. Και τότε, τα όρια της μεταξύ τους σχέσης γίνονται πολύ θολά. Εξάλλου, όταν οι γονείς υποκαθιστούν τα παιδιά τους στην οργάνωση της μελέτης ή πολύ περισσότερο, στον επαγγελματικό προσανατολισμό τους, διεγείρεται ο μηχανισμός της ψυχολογικής αντίστασης. Εκείνη, δηλαδή, η έμφυτη λειτουργία που ενεργοποιείται σε κάθε άνθρωπο, κάθε φορά που αποστερείται ελευθεριών και δικαιωμάτων με την έντονη και άκαμπτη παρότρυνση προς μια κατεύθυνση.
Συμπερασματικά, θα ήθελα να προτρέψω τους γονείς να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους για το καλύτερο. Χωρίς να γίνονται επικριτικοί όταν οι βαθμοί τους δεν είναι απόλυτα ικανοποιητικοί. Δεν είναι σκόπιμο να βιάζονται στην ετυμηγορία τους ότι το παιδί δεν προσπάθησε αρκετά ή ότι τεμπέλιασε. Όπως, επίσης, δεν είναι σκόπιμο να εμπλέκονται υπερβολικά στην προσπάθεια των παιδιών και στην οργάνωσή τους. Να εγκαταλείπουν την τελειομανία και να αποδέχονται τα σφάλματα των παιδιών. Να μην επιμένουν σε πολλές, πρόσθετες, εξωσχολικές δραστηριότητες σε βάρος της ανάγκης των παιδιών για παιχνίδι και ανεμελιά. Η επιβίωση, η καταξίωση και η ευτυχία τους στην ενήλικη ζωή προϋποθέτει ψυχική υγεία. Το δίχως άλλο, αυτή η ευαίσθητη ισορροπία θεμελιώνεται οπωσδήποτε κατά την παιδική και εφηβική ηλικία.
Από τον ψυχίατρο – ψυχοθεραπευτή Δημήτρη Παπαδημητριάδη
