Η σημασία των ορίων στην υγιή ανάπτυξη του παιδιού
Γιατί χρειάζονται τα όρια;
Καθώς τα παιδιά αναπτύσσονται, ένας από τους βασικούς ρόλους των γονιών είναι να βάζουν όρια στα παιδιά, τα οποία τα βοηθούν να νιώθουν ασφαλή και τα καθοδηγούν. Κάποια όρια είναι φυσικά και υπάρχουν ήδη, όπως το πεζοδρόμιο στην άκρη του δρόμου. Άλλα όρια είναι κοινωνικά, π.χ. «Μην χτυπάς την αδερφή σου» κοκ.
Γενικά τα παιδιά χρειάζεται να ξέρουν ποιοι είναι οι κανόνες γι’ αυτά και για τους άλλους. Αν υπάρχουν επαρκή όρια, αυτά παρέχουν ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο το παιδί νιώθει ασφάλεια και υποστήριξη.
Τα όρια παρέχουν κατευθυντήριες γραμμές για τη συμπεριφορά και βοηθούν τα παιδιά να μάθουν ποια συμπεριφορά είναι κοινωνικά αποδεκτή και ποια όχι. Τα παιδιά μαθαίνουν να έχουν αυτο-έλεγχο και αυτο-πειθαρχία και αρχίζουν να βάζουν όρια για τον εαυτό τους. Αυτά τα παιδιά έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνουν υπεύθυνοι, κοινωνικά και συναισθηματικά νοήμονες ενήλικες σε σχέση με τα παιδιά που τους έχουν τεθεί λίγα ή καθόλου όρια. Βάζοντας όρια βοηθάμε τα παιδιά να μάθουν έναν αποδεκτό κώδικα συμπεριφοράς.
Τα παιδιά περιμένουν από τους γονείς να τους πουν ποια είναι η αποδεκτή συμπεριφορά, τι επιτρέπεται να κάνουν και πώς να φέρονται. Όταν είναι μικρά, τα όρια επικεντρώνονται συνήθως στην ασφάλεια αλλά καθώς το παιδί μεγαλώνει χρειάζεται ο γονιός να θέτει νέα όρια που ταιριάζουν με τον διευρυμένο κόσμο του παιδιού.
Τα όρια είναι η ασφαλής ζώνη για το παιδί.
Μέσα στα όρια, ο κόσμος είναι ασφαλής και προβλέψιμος. Είναι πιο εύκολο για το παιδί να βγει έξω στον κόσμο, όταν ξέρει ότι υπάρχει αυτή η ασφαλής ζώνη που έφτιαξε ο γονιός γι’ αυτό.
Πολλοί γονείς δυσκολεύονται να βάλουν όρια στα παιδιά τους γιατί φοβούνται ότι αν το κάνουν, το παιδί τους θα δυσανασχετήσει. Κάποιοι γονείς νιώθουν επίσης ότι το να βάλουν όρια περιορίζει τη δημιουργικότητα του παιδιού ή την τάση του για εξερεύνηση. Αλλά επειδή το παιδί δεν γνωρίζει ακόμα πώς να είναι στη ζωή, θα παρεκτρέπεται συνεχώς μέχρι ο γονέας να αναλάβει τον ηγετικό του ρόλο. Θα προκαλεί το γονέα ξανά και ξανά μέχρι να του δείξει που είναι τα όρια του.
Όταν δεν ανταποκριθείς στο αίτημα του παιδιού να του βάλεις όρια, το βάζεις σε μια επικίνδυνη κατάσταση. Προκειμένου να σε αναγκάσει να ανταποκριθείς, το παιδί θα σε δοκιμάζει συνέχεια εκδηλώνοντας οποιαδήποτε ανάρμοστη συμπεριφορά μπορεί να σκεφτεί, προκειμένου να «ξυπνήσει» το γονέα μέσα σου. Μπορεί να μιλάει σε αγνώστους, να επιδίδεται σε ανάρμοστη σεξουαλική συμπεριφορά, να αναπτύξει κάποια διατροφική διαταραχή, να κάνει χρήση ουσιών ή να αποτυγχάνει στο σχολείο.
Η σταθερή εφαρμογή ξεκάθαρων περιορισμών και ορίων, μαθαίνει στο παιδί τους κανόνες της ζωής έτσι ώστε να μεγαλώσει και να προσαρμοστεί σ’ αυτήν.
Όταν βάζεις αξιόπιστους περιορισμούς και σαφή όρια στο παιδί, του δίνεις ένα ξεκάθαρο μήνυμα: «Νοιάζομαι για σένα και θέλω να είσαι ασφαλής καθώς μαθαίνεις όσα χρειάζεται για τον κόσμο. Είμαι μια “αρχή“ στην οποία μπορείς πάντα να βασίζεσαι.»
Πως βάζουμε όρια παιδιά;
Χρειάζεται να ξέρουμε πώς να προσδιορίσουμε τα όρια ανάλογα με την ηλικία και το στάδιο ανάπτυξης που είναι το κάθε παιδί. Τα όρια πρέπει να είναι σαφή και λογικά. Πολλά εξαρτώνται από τις αξίες, τις πολιτισμικά πρότυπα και το στυλ ανατροφής που ακολουθεί κάθε γονιός.
Σαν γονείς, καθώς αναλογίζεστε πώς να θέσετε όρια στο παιδί σας, χρειάζεται να συνειδητοποιήσετε ότι αυτή είναι μια πράξη φροντίδας και αγάπης. Δεν προσπαθείτε να ασκήσετε έλεγχο στο παιδί. Απλά προσπαθείτε να είστε καλοί γονέας. Οπότε, έχοντας αυτό στο μυαλό σας, λάβετε υπόψη την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Στα μικρά παιδιά, τα όρια αφορούν την ασφάλειά τους και εσείς παίρνετε όλες τις αποφάσεις. Σε μεγαλύτερα παιδιά, εξακολουθείτε να περιφρουρείτε την ασφάλειά τους αλλά τους δίνετε και κατάλληλες ευκαιρίες να πάρουν μόνα τους κάποιες αποφάσεις. Έτσι τα παιδιά μαθαίνουν να παίρνουν σωστές αποφάσεις καθώς αναπτύσσονται, μέσω της εμπειρίας.
Τα όρια που έχετε θέσει στο παιδί χρειάζονται επαναξιολόγηση κάθε τόσο.
Καθώς το παιδί ωριμάζει σε εμπειρία και κρίση. μπορείτε να επεκτείνετε τα όρια και να εισάγετε νέα, ανάλογα με τις ανάγκες. Νέες καταστάσεις όπως το να βγει το παιδί έξω με φίλους ή να οδηγήσει αυτοκίνητο, προϋποθέτουν νέους τρόπους οριοθέτησης.
Εξασφαλίστε ότι το παιδί κατανοεί πως υπάρχουν άμεσες συνέπειες όταν παραβιάζει τα όρια ή τους περιορισμούς που έχετε θέσει. Συζητήστε αυτές τις συνέπειες μαζί του εξαρχής και εξηγήστε του πως ο ρόλος σας ως γονείς, είναι να εφαρμόσετε τις συνέπειες. Δεν το κάνετε από κακία. Παρόλα αυτά, θα εφαρμόζετε πάντα τις συνέπειες.
Να θυμάστε ότι διδάσκοντας στο παιδί πώς να αποδέχεται τις συνέπειες των πράξεών του, θα γίνει ένα αληθινά ελεύθερο άτομο. Εκείνος που δεν αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του παραμένει πάντα εξαρτημένος.
Εφαρμόστε ανελλιπώς τα όρια.
Όταν θέσετε ένα όριο ή έναν περιορισμό για πρώτη φορά, το παιδί μπορεί να σας δοκιμάσει αρκετές φορές. Μπορεί να παραπονιέται, να κλαίει, να παθαίνει υστερία, να σας αποκαλεί κακό ή να εκδηλώνει οποιαδήποτε άλλη προκλητική συμπεριφορά. Όταν το κάνει αυτό, απλά κάνει τη δουλειά του ως παιδί. Η δουλειά του είναι να δοκιμάζει αυτά τα όρια για να σιγουρευτεί ότι είναι στέρεα, ανθεκτικά και θα αντέξουν στην πίεση. Αν υποχωρήσετε στην αντίδρασή του, το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι υπονομεύετε την αίσθηση ασφάλειας του παιδιού. Αν δεν μπορεί να βασιστεί στο ότι είστε σταθερός και αξιόπιστος για ότι αφορά το καλώς έχειν του, σε τι άλλο θα μπορεί να βασιστεί στον κόσμο;
Αν δυσκολεύεστε να βάλετε όρια
Προσπαθήστε να αφήστε στην άκρη την επιθυμία σας να σας αγαπάει το παιδί σας. Εστιάστε περισσότερο στο να το αγαπάτε εσείς και να κάνετε το καλύτερο γι’ αυτό.
Θυμηθείτε ότι μπορεί να φωνάζει και να κλαίει για λίγο αλλά με το χρόνο, θα εκτιμήσει αυτό που κάνετε. Ως ενήλικας, θα κοιτάζει πίσω και θα ξέρει ότι κάνατε πάντα αυτό που ήταν το καλύτερο γι’αυτόν μακροπρόθεσμα. Κι όχι αυτό που ήταν καλύτερο για σας εκείνη τη στιγμή.
ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ Δ. ΚΥΠΡΑΙΟΥ
MSc, ECP, MBPsS
Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια
Συντονίστρια Σχολών Γονέων
Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας
http://www.psychotherapeia.net.gr
