Η κατάσταση του μοναδικού παιδιού γίνεται ιδιαίτερα «ευάλωτη» όταν αυτό μεγαλώνει μόνο με τη μητέρα του (π.χ. μετά από διαζύγιο) αλλά συχνά και όταν η μητέρα για δικούς της λόγους μονοπωλεί (χωρίς να το συνειδητοποιεί καν πολλές φορές) την στενή σχέση με το παιδί. Από αυτή την μεγάλη εγγύτητα μπορεί να προκύψει σύγχυση ρόλων, ειδικά όταν το παιδί είναι αγόρι.
Το αρσενικό παιδί στο οποίο η μητέρα επικεντρώνει την αγάπη και την τρυφερότητα της, γίνεται υποσυνείδητα ένα είδος «κρυφού εραστή», πολύ περισσότερο όταν η μητέρα δεν έχει ερωτικό δεσμό ή οι γονείς δεν αισθάνονται καθόλου ερωτική έλξη ο ένας για τον άλλο. Όσο υπερβολικό κι αν ακούγεται αυτό, έχει μεγάλη δόση αλήθειας ακριβώς επειδή τα παιδιά προσχολικής ηλικίας περνούν έτσι κι αλλιώς μία φάση κατά την οποία προσκολλούνται με ερωτικό σχεδόν τρόπο στον γονιό του άλλου φύλου κι έχουν φαντασιώσεις ότι όταν μεγαλώσουν θα τον παντρευτούν.
Πιθανές συνέπειες; Ένα αγόρι που παραμένει προσκολλημένο στη μητέρα του μετά από πολλές ερωτικές απογοητεύσεις (αφού καμία γυναίκα δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τη μαμά) ή ένα κορίτσι που γίνεται καθρέφτης της μητέρας του, κάτι που συχνά στην εφηβεία καταλήγει σε σκληρή και οδυνηρή και για τις δυο αντιπαράθεση, που είναι άλλωστε ο μόνος τρόπος για να αποδεσμευτεί απ’ αυτή και να αποκτήσει αυτονομία.
Τι χρειάζεται ένα μοναχοπαίδι;
Το πιο σημαντικό είναι το άνοιγμα της οικογένειας προς τον έξω κόσμο και η ώθηση του παιδιού προς τα έξω, κάτι που συχνά, λόγω των δεσμών εξάρτησης που αναπτύσσονται ιδιαίτερα στις μικρές οικογένειες, αποφεύγεται.
«…είχα μια αλλόκοτη αίσθηση κλεισίματος, η υπερβολική αγάπη, η υπερβολική προσοχή, η υπερβολική κτητικότητα σ΄ έκαναν να νιώθεις κλειστός, αμπαρωμένος, μ’ αυτούς τους γονείς, οι οποίοι πολύ καιρό αφού είχε πάψει να ισχύει, εξακολουθούσαν να φαντάζονται πως ήταν ολόκληρος ο κόσμος για σένα. Αυτό, για μένα ήταν η χειρότερη πλευρά του να είσαι μοναχοπαίδι. Επιφανειακά οι γονείς μου φαινόντουσαν συνετοί. Με έστειλαν σχολείο μόλις άρχισα να περπατώ και μ’ άφηναν να ζω σχεδόν με τα παιδιά των γειτόνων, αλλά στο σπίτι υπήρχε αυτή η αλλόκοτη στροφή προς τα μέσα, σαν οι οικογενειακοί δεσμοί να ήταν απείρως πιο σημαντικοί από τους άλλους. Όταν δεν υπάρχει άλλος συνομήλικος στο σπίτι όλα αυτά τείνουν να γεμίζουν το παιδί με περηφάνια…» (μαρτυρία από το βιβλίο του Winnicott, άγγλου ψυχαναλυτή και παιδοψυχιάτρου, «το παιδί, η οικογένεια και ο εξωτερικός του κόσμος»).
Όσο πιο λίγα τα άτομα που στελεχώνουν ένα σύνολο, τόσο πιο έντονα αισθάνονται την ανάγκη της αποκλειστικότητας των μεταξύ τους σχέσεων κι αυτό είναι ένα σημείο που θέλει πραγματικά ιδιαίτερη προσοχή.Όσο κι αν φαίνεται δύσκολο, η ενσωμάτωση του παιδιού σχετικά νωρίς (ανάλογα με τις ανάγκες της οικογένειας φυσικά αλλά όχι αργότερα από τα 3,5-4 ) σε μια ομάδα παιδικού σταθμού ή νήπιου μπορεί να το βοηθήσει πολύ στην κοινωνικοποίηση του και να συμβάλλει με τον καλύτερο τρόπο στην συναισθηματική του ανάπτυξη.
Αναγκαίο είναι επίσης να υπάρχουν άλλα παιδιά στο περιβάλλον του παιδιού, ξαδέρφια, φίλοι, συμμαθητές και να ενθαρρύνονται οι σχέσεις του με συνομηλίκους. Ασφαλώς πρέπει να λαμβάνεται υπόψη για όλα αυτά και η ιδιοσυγκρασία, οι προτιμήσεις και οι φυσικές κλίσεις του κάθε παιδιού. Δεν μπορούμε να κάνουμε με το ζόρι ένα εσωστρεφές παιδί υπερκοινωνικό, αρκεί να φροντίζουμε να μην απομονώνεται και να μην κλείνεται στον εαυτό του.
Οι μητέρες, και οι παντρεμένες αλλά πολύ περισσότερο αυτές που μεγαλώνουν ένα μοναχοπαίδι μόνες (κάτι πολύ συνηθισμένο στην εποχή μας) πρέπει να έχουν επίγνωση του πόσο αφιερώνονται ψυχή τε και σώματι στο παιδί τους. Οι τύψεις και η αγωνία για το παιδί κάνει πολλές μητέρες να το θεωρούν υποχρέωση τους να θυσιάζουν την προσωπική τους ζωή «προς όφελος» του παιδιού. Πέρα από την κάθε άλλο παρά ωφέλιμη αποκλειστική σχέση (όπως αναφέρθηκε πιο πάνω) που αναπτύσσεται μεταξύ των δύο υπάρχει και το βάρος αυτής της «θυσίας» της μητέρας που θέλοντας και μη φορτώνει στο παιδί της. Γι’ αυτό, με σύντροφο ή όχι η μητέρα (και ο πατέρας φυσικά) είναι καλό να έχει και μια ζωή πέρα απ’ το παιδί της.
Λουίζα Βογιατζή, ψυχολόγος – σύμβουλος προσωποκεντρικής προσέγγισης
