ΟΧΙ. Ξεκάθαρα. Τα μικρά παιδιά 1 ή 2 ετών, με τα υπερδραστήρια χεράκια, με το όλα στο στόμα, με την αδυναμία να διαχειριστούν μύξα, με την αδυναμία να επικοινωνήσουν συμπτώματα, με άμυνα που ακόμα χτίζεται, δεν είναι καθόλου ίδια με τα τρίχρονα και τα τετράχρονα. Δεν κατανοώ πώς μπορεί μερικοί γονείς να έχουν αυτήν την εντύπωση. Ένα κλειστό δωμάτιο με μολυσμένα παιχνίδια και άλλα 10-15 συνομίληκα μωρά μέσα δεν είναι το σύνηθες ή αναμενόμενο περιβάλλον για αυτήν την ηλικία.
Λοιμώξεις ή βομβαρισμός λοιμώξεων;
Πότε επιτέλους θα εκπαιδευτούν στο θέμα των λοιμώξεων και ιώσεων γονείς και ασθενείς; Η απάντηση είναι όταν επιτέλους εκπαιδευτούν και τους πουν σωστά πράγματα οι επαγγελματίες υγείας και εκπαίδευσης με τους οποίους έρχονται σε επαφή.
Μητέρα με δύο μηνών παιδί έχει συμπτώματα κοινού κρυολογήματος – δηλαδή ίωση, όπως όλος ο κόσμος το φθινόπωρο – , πηγαίνει σε παθολόγο που της λέει ότι έχει κρύωμα και αυτό που έχει δεν είναι κολλητικό για το μωρό. Το μωρό της 3 μέρες μετά έχει μύξες και ανησυχία, εκείνη σε καμία φάση δεν έβαλε μάσκα όταν ήταν κοντά του και δεν της είπαν κανένα στοιχειώδες μέτρο προφύλαξης – πχ να πλένει πιο συχνά τα χέρια, να αερίζει πιο συχνά το σπίτι, να χρησιμοποιεί μιας χρήσης χαρτιά για τη μύτη κλπ.
Άλλη μητέρα με τρίχρονο και άλλο μωρό 4 μηνών στο σπίτι στέλνει πρώτη φορά το τρίχρονο στον παιδικό φέτος. Όπως αναμενόταν το μεγάλο έχει κάθε βδομάδα και καινούργια ίωση, μύξα και πυρετό, και αυτά έρχονται και περνάνε στο σπίτι και στο μωρό, που, όπως γίνεται συχνά, παραμένει με μύξες και ταλαιπωρία για πολύ περισσότερες μέρες σε κάθε επεισόδιο.
“Πρέπει να κρατήσετε το μεγάλο για πολλές μέρες στο σπίτι, μακριά από τον παιδικό, για να αναρρώσει καλά και το ίδιο, να πάρει τα πάνω της η άμυνά του, να συνέλθει, να σταματήσει η μύξα και ο βήχας πριν ξαναέρθει καινούργιο επεισόδιο, να σταματήσει το κατηφορικό σπιράλ της υγείας του, να φάει καλύτερα, να κοιμηθεί καλύτερα να δυναμώσει“.
Στοιχειώδη.
“Επίσης και ακόμα σημαντικότερο, για να συνέλθετε όλοι οικογενειακώς και κυρίως το μωρό που θα ταλαιπωρείται δυο φορές παραπάνω από το μεγάλο, πέρα από το ότι μπορούν να αρχίσουν συχνά και τα σπιράλ των φαρμάκων, αντιβιώσεων, κορτιζόνης, εισπνοών και ευαισθησίες διάφορου είδους, όπως υποτροπιάζον βρογχόσπασμος ή ωτίτιδες”. Η απάντησή της “Μα μας είπαν από τον παιδικό ότι δεν πρέπει να κρατάμε πολλές μέρες μακριά τα παιδιά για να μην χάνουν την σειρά τους, να μην ξεμαθαίνουν, γιατί η προσαρμογή τους έτσι γίνεται πιο δύσκολη”.
Λες και το τρίχρονο θα χάσει κρίσιμα μαθήματα για τις πανελλήνιες. Καμία πρόβλεψη στην περίπτωση που αυτό το τρίχρονο έχει άτυχο αδερφάκι βρέφος στο σπίτι; Καμία πρόβλεψη για το ότι η άμυνα που πέφτει συνεχώς θα φέρνει το ένα θέμα μετά το άλλο; Φυσικά καλύτερο να της έλεγαν το ανάποδο: ότι αφού έχει νεογέννητο σπίτι καλύτερα να είναι προσεκτικοί και να κάνουν καλά διαλείμματα ανάμεσα στις πολλαπλές ιώσεις και να αναρρώνουν πλήρως πριν κολλήσουν και άλλα παιδάκια.
Τι είναι «φυσιολογικό» στην συχνότητα που ένα μικρό παιδί περνάει λοιμώξεις; Πόσο νωρίς στη ζωή του «πρέπει» να τις περνάει; Πρόκειται για 30-40 ιογενείς κυρίως λοιμώξεις που κάθε μικρό παιδί προβλέπεται να κολλήσει μέχρι να μεγαλώσει, ως μέρος χτισίματος της άμυνάς του, και δεν έχει σημασία πόσο συχνά τις περνάει ή πόσο μικρό;
Η εικόνα δείχνει ένα παράδειγμα φυσιολογικής πορείας λοιμώξεων σε ένα μικρό παιδί (μηνών έως 5-6 ετών). Πρόκειται συνήθως για βρέφος ή μικρό παιδί που δεν πηγαίνει ακόμα παιδικό σταθμό, έχει φυσιολογικές συνευρέσεις με άλλα πρόσωπα στο οικείο περιβάλλον, περιστασιακές επαφές με παιδάκια σε βόλτες στο εμπορικό κέντρο ή την παιδική χαρά, ή και κάποιες φορές την εβδομάδα κάποιες δραστηριότητες σε βρεφικά γκρουπ με γονείς.
Βρίσκεται σε ένα καλό επίπεδο υγείας, κολλάει το πολύ μια ίωση ανά μήνα, ο οργανισμός του εξασθενεί για λίγες ημέρες κατά τη διάρκεια της ίωσης, έχει λίγη παροδική ανορεξία που τελειώνει στην εβδομάδα, τα συμπτώματα όπως συνάχι και βήχας υποχωρούν μέσα σε 7-10 ημέρες και έπειτα αναρρώνει πλήρως, με ζωηράδα και όρεξη για φαγητό, έτσι που η επόμενη ίωση συνήθως το πετυχαίνει σε άριστη κατάσταση υγείας. Αυτή είναι μια φυσιολογική ροή ιώσεων που βοηθάει τον οργανισμό του παιδιού παρά βλάπτει, δηλαδή χτίζει αντισώματα και άμυνα χωρίς να χειροτερεύει ολοένα το γενικό του επίπεδο υγείας, χωρίς να δημιουργούνται υποτροπές, προδιαθέσεις και επιπλοκές.
Αυτή η εικόνα δείχνει ένα παράδειγμα βομβαρδισμού λοιμώξεων σε ένα μικρό παιδί.
Πρόκειται συνήθως για ένα βρέφος από μηνών έως μικρό παιδί 2-3 ετών που ξεκινάει πρώτη χρονιά σε βρεφονηπιακό σταθμό (με επιβαρυντικούς πρόσθετους παράγοντες να είναι μεγάλο ωράριο που βρίσκεται στον παιδικό, κακός αερισμός και συνθήκες υγιεινής, κλείσιμο στους τέσσερις τοίχους χωρίς να προαυλίζονται, πολλά βρέφη στο ίδιο τμήμα, χειμώνας, δεν παραμένει σπίτι αρκετές μέρες για να αναρρώσει από κάθε ίωση κα), ή για ένα βρέφος και μικρό παιδί με μεγαλύτερο αδερφάκι που εκείνο πηγαίνει πρώτη – ή και δεύτερη – χρονιά σε παιδικό σταθμό.
Σχεδόν κάθε βδομάδα το παιδί κολλάει μια καινούργια, ιογενή συνήθως λοίμωξη, με τα συνήθη αρχικά συμπτώματα, πυρετό, συνάχι, βήχα, διάρροια κα. Πριν ο οργανισμός του προλάβει να αναρρώσει πλήρως από την πρώτη ίωση έρχεται μια δεύτερη, έτσι που, όπως συχνά αναφέρουν οι γονείς, υποτροπιάζουν συνεχώς τα συμπτώματα βήχα, καταρροής ή πυρετού. Μετά τα 2-3 συνεχόμενα επεισόδια λοιμώξεων το γενικό επίπεδο υγείας του αρχίζει να πέφτει – με κακό ύπνο, ανορεξία, στασιμότητα ή μείωση βάρους. Οι επόμενες ιώσεις θα βρουν την άμυνά του πιο πεσμένη, με αποτέλεσμα να έχουν ακόμα μεγαλύτερο αντίκτυπο, πχ να προκαλέσουν κάποια επιπλοκή, όπως ωτίτιδα, πυώδη αμυγδαλίτιδα, ιογενή βρογχόσπασμο κα.
Καθώς ο βομβαρδισμός ιώσεων συνεχίζεται, μπορεί στο 4ο ή 5ο επεισόδιο να προκύπτουν σημαντικά θέματα, όπως πνευμονιοκοκκική λοίμωξη, βρογχιολίτιδα, πνευμονία, μηνιγγίτιδα ή εισαγωγή στο νοσοκομείο. Χωρίς ανάσα ο οργανισμός του μπορεί να βιώσει κατηφορικό σπιράλ, ένα φαύλο κύκλο στη δίνη του οποίου η προσβολή από βλαπτικούς παράγοντες γίνεται ολοένα πιο συχνή και εύκολη. Στο τέλος των 4 μηνών και 7 επεισοδίων λοιμώξεων μπορεί να υπάρχει ένα παιδί με υποτροπιάζοντα βρογχόσπασμο και προδιάθεση για άσθμα, ή άπνοιες και διόγκωση αδενοειδών εκβλαστήσεων, ή επίμονη βαρυκοΐα ή επιπλοκή από σοβαρή μικροβιακή λοίμωξη. Ένας από τους λόγους που η γρίπη είναι συνήθως μια πολύ πιο βαριά ίωση από τις άλλες είναι και ότι χτυπάει συνήθως στο τέλος της σεζόν του χειμώνα, Ιανουάριο ως Μάρτιο, όταν η άμυνα ευαίσθητων οργανισμών όπως μικρά παιδιά και ηλικιωμένοι έχει ήδη εξασθενήσει από την σειρά των προηγούμενων ιώσεων από την αρχή της σεζόν.
Είναι λοιπόν το ίδιο ένα μικρό παιδί να κολλάει ιώσεις σε ρυθμό μία ανά 2-3 μήνες με άλλη περίπτωση που κολλάει μία κάθε βδομάδα; Σαφώς όχι. Είναι ίδια η επίπτωση που μπορεί να έχει ένας βομβαρδισμός ιώσεων αν γίνει στους 12 μήνες ή να γίνει στα 4 έτη; Σαφώς όχι. Να μερικοί λόγοι που βομβαρδισμών λοιμώξεων στο έτος μπορεί να φέρει περισσότερους κινδύνους για την υγεία του παιδιού, σε σύγκριση με βομβαρδισμό λοιμώξεων σε ηλικία 4 ή 5 ετών:
Όλες οι αμυντικές και ανατομικές δομές προστασίας ενός παιδιού είναι πολύ πιο ανώριμες και ατελείς σε όσο πιο μικρή ηλικία:
Για παράδειγμα, η ευσταχιανή σάλπιγγα, το σωληνάκι που βοηθάει στον αερισμό του μέσου ωτός από τη μύτη, είναι πολύ πιο στενή, λιγότερο λειτουργική και αποφράζεται πολύ πιο εύκολα με ρινίτιδες όσο πιο μικρό ή βρέφος είναι ένα παιδί. Οι αδενοειδείς εκβλαστήσεις ή κρεατάκια μεγαλώνουν φυσιολογικά σταδιακά έως την ηλικία των 5-6 ετών και έπειτα υποστρέφουν. Μια υπέρμετρη αναζωπύρωση της διόγκωσής τους από συνεχόμενες ιώσεις σε μικρή ηλικία 2-3 ετών σε παιδί με προδιάθεση μπορεί να οδηγήσει σε πρώιμη χειρουργική αφαίρεσή τους.
Τα πνευμόνια ωριμάζουν και χτίζουν συνεχώς καινούργιες κυψελίδες κατά τα πρώτα 2-3 χρόνια της ζωής. Όργανα και στοιχεία του ανοσοποιητικού συστήματος βρίσκονται σε φάση ευαίσθητης ανάπτυξης κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής. Όλες οι πρώτες γραμμές άμυνας είναι λιγότερο ώριμες, με αποτέλεσμα η γενίκευση και διασπορά μιας λοίμωξης να γίνεται πιο εύκολα και πιο συχνά σε όσο πιο μικρές ηλικίες.
Τα βρέφη και μικρά παιδιά αναπνέουν εξ’ ολοκλήρου ή κυρίως από τη μύτη, έτσι που οποιαδήποτε ρινίτιδα και απόφραξη τα δυσκολεύει σημαντικά να τραφούν, να κοιμηθούν ή να αναπνεύσουν σωστά
Τα βρέφη και μικρά παιδιά δεν έχουν ακόμα μάθει να φυσούν προς τα έξω τη μύτη τους, έτσι που μύξα αποφράσσει πιο επίμονα τις ρινικές κοιλότητες, δημιουργώντας προδιάθεση για ωτίτιδες, άπνοιες κα.
Τα βρέφη και μικρά παιδιά έχουν παράλληλα μια σημαντική και συχνά επίπονη διαδικασία σε εξέλιξη, την έκφυση δοντιών, που σε συνδυασμό με αλλεπάλληλες ιώσεις μπορεί να προσθέτει στην κακουχία τους και στην πτώση της άμυνάς τους.
Στα βρέφη και μικρά παιδιά το επίπεδο υγιεινής είναι αναγκαστικά σημαντικά μικρότερο. Βάζουν τα πάντα στο στόμα, ως σημαντικό κομμάτι της γνωστικής τους ανάπτυξης, δεν πλένουν από μόνα τους τα χέρια τους, δεν σκουπίζουν τη μύτη τους με χαρτί μιας χρήσης, έτσι που για μια ομάδα 5-10 βρεφών μέσα σε ένα δωμάτιο με ίδια παιχνίδια που μοιράζονται, το μοίρασμα μικροβίων μεταξύ τους είναι θέμα ωρών.
Τα βρέφη και μικρά παιδιά δεν έχουν ακόμα προλάβει να ολοκληρώσουν πλήρως τους εμβολιασμούς τους και να αποκτήσουν πλήρη ανοσία έναντι των λοιμώξεων που αντιμετωπίζονται με εμβολιασμούς.
Τα βρέφη και μικρά παιδιά μπορεί να μη μιλούν, να μη μπορούν να εκφράσουν τι νιώθουν, να μην μπορούν να μας δείξουν που εστιάζει ο πόνος τους, έτσι που είναι πιο δύσκολο και για το γονιό και για τον παιδίατρο να κρίνει τα συμπτώματά του. Όσο πιο μικρό, τόσο πιο δύσκολη η διάγνωση.
Ως συνέπεια του παραπάνω παράγοντα αλλά και περισσότερου άγχους νέων γονιών για το βρέφος τους βομβαρδισμός ιώσεων οδηγεί σε πολλαπλές επισκέψεις στον παιδίατρο. Αυτό μπορεί να σημαίνει περισσότερο κίνδυνο ιατρικοποίησης ( πιο εύκολα φάρμακα ή νοσηλείες για να «είμαστε σίγουροι»), περισσότερο κόστος, περισσότερα φάρμακα, περισσότερες ώρες και μέρες απουσίας των γονιών από τη δουλειά τους. Επιπλέον, σε ηλικίες που η κλινική εξέταση είναι πιο δύσκολη, όπως οι ηλικίες 1-3 ετών, με το παιδί λιγότερο ικανό να συνεργαστεί με το γιατρό, αλλεπάλληλες εξετάσεις κλινικές και παρακλινικές μπορεί να οδηγούν σε περισσότερο φόβο για το γιατρό και επιπλέον δυσκολία προσέγγισης. Δεν είναι σπάνιο βρέφη και μικρά νήπια να αποκτούν τρόμο μπροστά στο ιατρείο, με σημαντική ψυχολογική επιβάρυνση και εφιάλτες.
Περισσότερα φάρμακα στο ευαίσθητο στάδιο των πρώτων χρόνων της ζωής, είτε με αναίτια ιατρικοποίηση είτε δικαιολογημένα, μπορεί να σημαίνει περισσότερες παρενέργειες από τη χρήση τους, άμεσες ή απώτερες. Για παράδειγμα υπάρχουν έρευνες που συσχετίζουν πολλαπλές αντιβιώσεις κατά τον πρώτο ή δεύτερο χρόνο της ζωής με σημαντικά όπως αυτοάνοσα θέματα υγείας χρόνια αργότερα. Καθόλου ευκαταφρόνητη επίσης δεν είναι η πιθανή ανάπτυξη αντίστασης μικροβιακής μετά από πολλαπλές αντιβιώσεις.
Είναι λοιπόν το ίδιο πράγμα να περνάει 15-20 ιογενείς και μικροβιακές λοιμώξεις σε ένα χειμώνα ένα βρέφος 12 μηνών με ένα παιδί 5 ετών; Κατηγορηματικά όχι. Είναι καλό να γνωρίζουμε σωστά όλα τα δεδομένα πριν τις αποφάσεις και τις επιλογές μας. Για πολλούς γονείς ο βρεφονηπιακός σταθμός είναι μια αναγκαιότητα και πραγματικά δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Στις ηλικίες κάτω των τριών ετών οι γονείς χρειάζεται να βάζουν στην ζυγαριά την αυξημένη πιθανότητα για μεγαλύτερη επιβάρυνση της υγείας από βομβαρδισμό λοιμώξεων. Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχουν άλλες λύσεις που μπορούν να βρεθούν, εάν οι γονείς έχουν την πραγματική εικόνα στο μυαλό τους και δεν βάζουν σε προτεραιότητα για το μικρό παιδί άτοπες για την ηλικία ανάγκες όπως «ανάγκη για κοινωνικοποίηση» ή «ανάγκη για μάθηση».
Αν θέτουμε τις προτεραιότητές μας σωστά, μπορεί να παίρνουμε και καλύτερες αποφάσεις βοηθώντας περισσότερο το παιδί μας.
Στέλιος Παπαβέντσης, Παιδίατρος
