Ένα βασικό θέμα που συχνά απασχολεί τους γονείς είναι ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν τη συμπεριφορά του παιδιού τους κυρίως όταν αυτή είναι αρνητική.
Στην περίπτωση της θετικής συμπεριφοράς θεωρείται ως απόλυτα φυσιολογική συνέπεια αφού το έχουν «αναθρέψει» οι ίδιοι. Στις περιπτώσεις όμως της αρνητικής συμπεριφοράς οι γονείς αναρωτιούνται «γιατί το παιδί τους βγήκε έτσι».
Μερικοί πιστεύουν ότι η συμπεριφορά είναι κυρίως αποτέλεσμα της κληρονομικότητας. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι η συμπεριφορά εξαρτάται κυρίως από την επίδραση του περιβάλλοντος. Υπάρχει επίσης η κοινή πεποίθηση ότι τα παιδιά περνούν διάφορα στάδια, όσον αφορά τον τρόπο που συμπεριφέρονται, ανάλογα με την ηλικία τους. Σε όλες αυτές τις απόψεις όμως δεν έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά ποια επικρατεί, αφού παιδιά της ίδιας ηλικίας παρουσιάζουν διαφορές στην προσωπικότητά τους και μπορεί να αντιδράσουν πολύ διαφορετικά σε μια συγκεκριμένη κατάσταση.
Επίσης, συχνά οι γονείς σε ανάρμοστες συμπεριφορές των παιδιών θεωρούν ότι απλά περνούν ένα δύσκολο στάδιο της ηλικίας και θα το ξεπεράσουν. Αν και είναι γεγονός, ότι τα παιδιά πράγματι περνούν διάφορα «στάδια» όπου διαφοροποιούνται οι ανάγκες τους και οι αντιδράσεις τους, δε θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε αυτό το γεγονός σαν δικαιολογία για να δεχτούμε την ανάρμοστη συμπεριφορά τους. Τη συμπεριφορά αυτή δεν θα πρέπει να τη δεχόμαστε άκριτα και να περιμένουμε να περάσει με την ηλικία γιατί με αυτό τον τρόπο δείχνουμε ότι την αποδεχόμαστε και το παιδί την αφομοιώνει στην προσωπικότητά του. Αντιθέτως θα πρέπει να προσπαθούμε να την «κατανοήσουμε», και να βρούμε τρόπους να επηρεάσουμε τα παιδιά θετικά ώστε να σταματήσουν να την υιοθετούν.
Είναι ακόμη απαραίτητο να αποδεχτούμε το γεγονός ότι για κάθε συμπεριφορά πιθανότητα υπάρχει κάποιος σκοπός. Οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα που παίρνουν αποφάσεις, όντα των οποίων ο κυριότερος σκοπός στη ζωή είναι να ανήκουν. Καθένας από εμάς παλεύει συνέχεια για να ανήκει και για να διατηρήσει μια θέση όπου νιώθει πως είναι σημαντικός για τους άλλους. Έτσι και τα παιδιά επιλέγουν τις πεποιθήσεις, τα συναισθήματα και τους τρόπους συμπεριφοράς με τους οποίους πιστεύουν ότι θα πετύχουν την αποδοχή και την αναγνώριση από τους γονείς τους.
Οι σκοποί της αρνητικής συμπεριφοράς των παιδιών
Προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε την αρνητική συμπεριφορά θα αναφέρουμε τέσσερις βασικούς σκοπούς των παιδιών που μπορεί να κρύβονται πίσω από αυτή.
Α. Άτοπη προσοχή
Όλα τα παιδιά θέλουν να τραβήξουν την προσοχή. Τα ίδια προτιμούν να τραβήξουν την προσοχή με θετικό τρόπο, αν όμως δεν το πετύχουν επιδιώκουν με αρνητικό τρόπο. Τα παιδιά που έχουν λαθεμένη πεποίθηση ότι ανήκουν στο περιβάλλον μόνο όταν τα προσέχουν ή τα υπηρετούν, προτιμούν να προκαλέσουν έστω και την άτοπη προσοχή, παρά να νιώθουν ότι τα αγνοούν. Για να βοηθήσουμε τα παιδιά που επιδιώκουν να τραβήξουν την άτοπη προσοχή, πρέπει ν’ αλλάξουμε την αντίδρασή μας, ώστε να τους δείξουμε ότι μπορούν να πετύχουν αυτή την προσοχή και να αποκτήσουν σημασία με τη χρήσιμη συμβολή τους παρά με τις αρνητικές απαιτήσεις για προσοχή ή εξυπηρέτηση. Πρέπει να συγκεντρώσουμε τη προσοχή μας στη θετική τους συμπεριφορά.
Β. Αγώνας υπεροχής
Τα παιδιά που επιδιώκουν την υπεροχή, νιώθουν ότι αξίζουν μόνο όταν είναι αφεντικά, όταν υπερέχουν. Όταν αντιμετωπίζουμε παιδιά που επιδιώκουν την υπεροχή πρέπει να αποφεύγουμε το θυμό και να αποχωρούμε από το πεδίο της μάχης. Η χρήση βίας, για να αντιμετωπίσουμε την προσπάθεια υπεροχής των παιδιών το μόνο που πετυχαίνει είναι να τα εντυπωσιάζει σχετικά με την αξία της δύναμης, και να αυξάνει την επιθυμία τους να αποκτήσουν ακόμα μεγαλύτερη δύναμη.
Γ. Εκδίκηση
Τα παιδιά που επιδιώκουν την εκδίκηση έχουν πιστέψει ότι δεν είναι αγαπητά. Ότι αξίζουν μόνο όταν μπορούν να πληγώσουν τους άλλους, όπως τα πλήγωσαν και οι άλλοι, κατά τη γνώμη τους. Βρίσκουν μια θέση με το να είναι σκληρά και δυσάρεστα. Οι γονείς του παιδιού που επιδιώκει την εκδίκηση, νιώθουν βαθιά πληγωμένοι και θέλουν να ανταποδώσουν τον πόνο. Το παιδί αντιδρά στη δική τους αντεπίθεση ζητώντας παραπέρα εκδίκηση, είτε ενισχύοντας την αρνητική συμπεριφορά ή διαλέγοντας άλλο όπλο. Για να αρχίσουν να βοηθούν το εκδικητικό παιδί, οι γονείς πρέπει να προσέξουν να μην ανταποδώσουν τα χτυπήματα. Όσο δύσκολο κι αν θα είναι αυτό, στόχος είναι να προσπαθήσουν να βελτιώσουν τη σχέση τους με το παιδί, παραμένοντας ήρεμοι και δείχνοντας καλή θέληση.
Δ. Επίδειξη ανικανότητας
Τα παιδιά που επιδεικνύουν ανικανότητα ή αδεξιότητα είναι υπερβολικά αποθαρρυμένα. Αφού παραιτήθηκαν από κάθε ελπίδα να πετύχουν, επιχειρούν να δείξουν στους άλλους ότι δεν μπορούν να αποδώσουν σε οτιδήποτε. Οι γονείς θα καταλάβουν ότι ένα παιδί επιδιώκει αυτό το σκοπό αν και αυτοί επίσης νιώθουν απελπισμένοι και θέλουν να παραιτηθούν. Το παιδί αντιδρά παθητικά ή δεν αντιδρά καθόλου σε οτιδήποτε κάνουν οι γονείς. Δεν κάνει καμία προσπάθεια να βελτιωθεί. Για να βοηθήσουν ένα παιδί που νιώθει ανίκανο, οι γονείς χρειάζεται να παραμερίσουν κάθε είδους κριτική και αντί για αυτό να συγκεντρώσουν την προσοχή τους στα θετικά σημεία του παιδιού. Είναι ανάγκη να ενθαρρύνουν κάθε προσπάθειά για βελτίωση, όσο μικρή και αν φαίνεται.
Aπόσπασμα, Έρη Τζαβέλα, Msc, Ψυχολόγος/Ψυχοθεραπεύτρια
