Τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού, cyberbullying και βίας κατά ανηλίκων έχουν αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας και φαίνεται πως τα βήματα που γίνονται από το κράτος για ένα πρόγραμμα πρόληψης αλλά και αντιμετώπισης του φαινομένου είναι αργά και δύσκολα.
Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα ζήτημα που πρέπει να βρει συνεργάτες τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και τους ίδιους τους μαθητές για την επίλυσή του και δυστυχώς σε κάποιες περιπτώσεις τα περιστατικά αποσιωπούνται ενώ σε άλλες περιπτώσεις λύνονται διά της δικαστικής οδού.
Η δικηγόρος Νανά Παπαδογεωργάκη εργάζεται για μια πολύ αποτελεσματική λύση στις περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού, μια αλλαγή νοοτροπίας, μιας άλλης στάσης ζωής και ένα ανώτερο επίπεδο πολιτισμού απέναντι στο πρόβλημα του σχολικού εκφοβισμού. Η σχολική διαμεσολάβηση, ένας μηχανισμός επίλυσης διαφορών που λίγοι γονείς γνωρίζουμε, μπορεί να χτίσει έναν δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ των γονιών, των μαθητών και των εκπαιδευτικών ώστε να προληφθεί αλλά και να αντιμετωπιστεί το bullying στα σχολεία.
Εκτός από Δικηγόρος Αθηνών Παρ΄ Αρείω Πάγω με μεταπτυχιακές σπουδές στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, η Νανά Παπαδογεωργάκη είναι και Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια και Εκπαιδεύτρια Διαμεσολαβητών και συνεργάζεται με τον μεγαλύτερο φορέα παροχής διαμεσολαβήσεων στην Ευρώπη παρέχοντας εκπαιδευτικές υπηρεσίες στο Αθηναϊκό Κέντρο Κατάρτισης και Εκπαίδευσης Διαμεσολαβητών ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ, με βασικό εταίρο τον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών. Από το 2013 έχει εκπαιδεύσει ως βασική εκπαιδεύτρια πλήθος διαμεσολαβητών σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Κύπρο, Μ. Βρετανία και Ινδία. Εξειδικεύεται μεταξύ άλλων σε Οικογενειακές υποθέσεις και πρόσφατα συμμετείχε στην επιμόρφωση εκπαιδευτικών στη Σχολική Διαμεσολάβηση σε συνεργασία με τις διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δ΄ Αθήνας.
Το TheMamagers.gr μίλησε μαζί της για τη διαμεσολάβηση στο σχολικό περιβάλλον, για το πώς λειτουργεί ως τρόπος πρόληψης φαινομένων βίας στα σχολεία αλλά και για την εκπαίδευση των καθηγητών και τις παρουσιάσεις στους μαθητές που γίνονται σε Γυμνάσια και Λύκεια.
Πολλοί γονείς δεν γνωρίζουν πώς η διαμεσολάβηση μπορεί να βοηθήσει σε περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού. Πείτε μας τι είναι ακριβώς η διαμεσολάβηση και σε ποιους απευθύνεται.
Η σχολική διαμεσολάβηση είναι μία δομημένη διαδικασία στην οποία δύο πλευρές (δύο συμμαθητές – διαμεσολάβηση ομηλίκων) που έχουν εμπλακεί σε ένα συμβάν μέσα στη σχολική κοινότητα, με τη βοήθεια ενός τρίτου ουδέτερου προσώπου, ενός συμμαθητή τους, δηλ του διαμεσολαβητή, ο οποίος είναι εκπαιδευμένος σε ειδικές δεξιότητες, προσπαθούν να λύσουν τη διαφορά τους σε ένα πλαίσιο αμοιβαίας εμπιστοσύνης και διαλόγου. Η διαμεσολάβηση αποσκοπεί στην επανόρθωση της τυχόν ζημιάς που έχει συμβεί αλλά και στην αποκατάσταση των σχέσεων των μαθητών μέσα στη σχολική κοινότητα.
Η διαμεσολάβηση είναι ιδανική διαδικασία για να σταματήσει μια διαμάχη που μπορεί να εμπεριέχει στοιχεία εκφοβισμού ή να οδηγήσει σε φαινόμενα εκφοβισμού μέσα στη σχολική κοινότητα. Πολλά μπορεί να είναι τα βαθύτερα αίτια της σχολικής βίας όπως: η χαμηλή αυτοπεποίθηση, η έλλειψη συναισθηματικής νοημοσύνης και δεξιοτήτων επικοινωνίας, το άγχος της καθημερινότητας, οι εντάσεις στην οικογένεια, οι συγκρούσεις με συμμαθητές, η εξάρτηση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η αλόγιστη χρήση του κινητού, αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον που μεγαλώνουν τα παιδιά.
Η διαμεσολάβηση βελτιώνει γενικότερα το κλίμα του σχολείου, βελτιώνει τις σχολικές επιδόσεις και τις δεξιότητες επικοινωνίας των μαθητών/τριών, βελτιώνει την ικανότητα των μαθητών/τριών να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους, όταν δημιουργούνται συγκρούσεις και τους βοηθά να βρίσκουν εποικοδομητικές λύσεις στα προβλήματά τους. Βοηθά επίσης τους/τις μαθητές/τριες να συνειδητοποιήσουν και να σεβαστούν τη διαφορετικότητα των άλλων.
Πώς η διαμεσολάβηση μπορεί να λειτουργήσει ως τρόπος πρόληψης φαινομένων βίας στο σχολικό περιβάλλον;
Η διαμεσολάβηση εφαρμόζεται εντός της σχολικής κοινότητας μέσα από μία δομημένη διαδικασία, με κανόνες κοινά αποδεκτούς, με την ενεργητική συμμετοχή των μαθητών που εμπλέκονται σε μία διαφωνία και πολλές φορές με τη βοήθεια επιμορφωμένων εκπαιδευτικών, με σκοπό την επίλυση της διαφωνίας. Δημιουργεί μία κουλτούρα διαλόγου και συζήτησης, έναν πολιτισμό ειρήνης και αλληλοσεβασμού, ο οποίος ενδυναμώνει τους/τις μαθητές/τριες και τους/τις βοηθάει να αισθάνονται θωρακισμένοι, όταν στο σχολείο συμβαίνουν φαινόμενα σύγκρουσης και εκφοβισμού.
Ως δικηγόρος και διαμεσολαβήτρια κάνετε παρουσιάσεις σε μαθητές σε δημόσια σχολεία αλλά και εκπαιδεύσεις σε καθηγητές. Τι περιλαμβάνει η εκπαίδευση των καθηγητών και τι οι παρουσιάσεις που κάνετε στους μαθητές;
Σκοπός των παρουσιάσεων είναι να κατανοήσουν οι διευθυντές των σχολείων αλλά και το σύνολο των εκπαιδευτικών τα οφέλη της υιοθέτησης ενός προγράμματος σχολικής διαμεσολάβησης καθώς και να ενημερωθούν για τους τρόπους πρόληψης συγκρούσεων μέσα στη σχολική κοινότητα. Ξέρετε, όλα ξεκινούν από τους διευθυντές των σχολείων. Υπάρχουν κάποιοι διευθυντές που στις ενημερώσεις που κάνουμε, δείχνουν επιφύλαξη να εκκινήσουν τέτοια προγράμματα με το επιχείρημα ότι «εμείς δεν αντιμετωπίζουμε φαινόμενα συγκρούσεων και εκφοβισμού στο σχολείο μας». Η απάντηση μας είναι ότι η εφαρμογή προγραμμάτων επίλυσης συγκρούσεων γίνεται στα πλαίσια πρόληψης και σιγά σιγά η πρόληψη μετατρέπεται σε κουλτούρα.
Η σχολική διαμεσολάβηση ενδυναμώνει τους μαθητές, τους βοηθάει να κατανοήσουν ότι πρόκειται για μία επιλογή έναντι της βίας και της επιθετικότητας, για έναν νέο τρόπο επίλυσης προβλημάτων μέσα στη σχολική κοινότητα.
Πολλοί βέβαια διευθυντές ενθουσιάζονται. Ζητούν μετά την αρχική παρουσίαση να συντονίσουμε άμεσα και τα σχετικά σεμινάρια, όπου με διαδραστικές και βιωματικές ασκήσεις/προσομοιώσεις για την πρόληψη της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού, γίνονται κατανοητές οι έννοιες της σύγκρουσης και του byllying, το πλαίσιο κανόνων και αρχών, η σημασία της λεκτικής και μη λεκτικής επικοινωνίας, η σωστή στρατηγική των ερωτήσεων, η τεχνική της ουδέτερης ομιλίας και πολλά άλλα.
Όταν γεννάται μία σύγκρουση, τα παιδιά συνήθως μένουν στο θυμό, στη βία, στην αντιπαράθεση. Να όμως που πολλές φορές οι συγκρούσεις είναι διδακτικές, γιατί δημιουργούν αφορμή για διάλογο και συζήτηση. Με λίγα λόγια και η διαφωνία έχει την άξια της, αρκεί να δούμε λίγο πιο πέρα αυτή, να βοηθήσουμε, τα εκπαιδεύσουμε τους μαθητές στη διαδικασία της διαπραγμάτευσης και στην επίλυση των προβλημάτων, πριν αυτά κορυφωθούν και είναι μετά δύσκολα αντιμετωπίσιμα. Αυτά είναι λοιπόν κάποια από τα ζητήματα που θίγουμε στις παρουσιάσεις που κάνουμε στους μαθητές.
Πώς οι εκπαιδευτικοί θα καταφέρουν από “τιμωροί” σε περιπτώσεις bullying να γίνουν καθοδηγητές των μαθητών τους;
Οι συγκρούσεις μέσα στη σχολική κοινότητα είναι δύσκολες και δεν επιλύονται πάντα με τιμωρίες ή αποβολές. Πολλές φορές οι εκπαιδευτικοί αλλά και οι γονείς δεν έχουν επίγνωση του μεγέθους της σχολικής βίας και δυσκολεύονται να διαχειριστούν επιθετικές συμπεριφορές, αλλά και πολλά περιστατικά δεν δημοσιεύονται από τα σχολεία, γιατί οι διευθυντές φοβούνται για τη φήμη του σχολείου αλλά και να μην στιγματιστούν οι μαθητές που εμπλέκονται σε τέτοια συμβάντα. Οι εκπαιδευτικοί όμως ενδυναμώνονται, εφόσον όλα και περισσότερα σχολεία ξεκινούν σεμινάρια διαχείρισης της σχολικής βίας. Σκοπός των σεμιναρίων είναι να επιμορφώσουν τους/τις εκπαιδευτικούς στις αρχές και τις τεχνικές της σχολικής διαμεσολάβησης, η οποία αποτελεί μία πρακτική ειρηνικής επίλυσης των επιθετικών συμπεριφορών.
Στη διάρκεια των σεμιναρίων συζητούνται οι προβληματισμοί των εκπαιδευτικών, οι δυσκολίες που ενδεχομένως θα συναντήσουν, οι εναλλακτικές λύσεις που θα προτείνουν για την καλύτερη εφαρμογή της διαμεσολάβησης όσοι/ες εξ αυτών την εφαρμόσουν με οποιονδήποτε τρόπο στο σχολείο τους μετά το πέρας της επιμόρφωσης, καθώς και η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της σχολικής διαμεσολάβησης.
Όταν λοιπόν επιμορφωθούν οι εκπαιδευτικοί, τότε με τη σειρά τους θα εκπαιδεύσουν τα παιδιά και το κάνουν με μεγάλη τους χαρά. Απαλλάσσονται λοιπόν από τον άχαρο ρόλο του τιμωρού και αφοσιώνονται στο αμιγώς εκπαιδευτικό τους έργο, έχοντας καταφέρει να μεταλαμπαδεύσουν στους μαθητές τη νέα γνώση της διαμεσολάβησης.
Από τις συζητήσεις σας με τα παιδιά, ποιες είναι οι πιο συχνές μορφές σχολικής βίας μέσα στο σχολικό περιβάλλον; Ποιες είναι οι ερωτήσεις που σας κάνουν;
Οι κυριότερες μορφές σχολικής βίας είναι α) η Λεκτική, δηλ συστηματική χρήση υβριστικών σχολίων, τα κατ’ επανάληψη πειράγματα, η κοροϊδία, τα ρατσιστικά σχόλια, β) η Σωματική βία, δηλ τα σπρωξίματα, οι κλωτσιές, οι χειρονομίες, γ) η Ηλεκτρονική βία, δηλ υλικό που διαμοιράζεται στο διαδίκτυο υβριστικού περιεχομένου, φωτογραφίες ή βίντεο που εκτίθενται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο αποκλεισμός μαθητών από εφαρμογές, η γελιοποίηση ενός μαθητή από άλλους συμμαθητές του μέσω εφαρμογών διαδικτύου κλπ. Τα αγόρια συνήθως χρησιμοποιούν μορφές σωματικής βίας ενώ τα κορίτσια συνήθως λεκτική βία, αλλά και ηλεκτρονικό εκφοβισμό. Αυτό που διαχωρίζει τον σχολικό εκφοβισμό από το απλό πείραγμα, είναι η ένταση και η συχνότητα μιας κατάστασης και κυρίως η ανισορροπία δύναμης μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών.
Οι ερωτήσεις που κάνουν τα παιδιά στις συναντήσεις μας ποικίλλουν: Μερικοί μαθητές αντιλαμβάνονται ότι εκφοβίζουν άλλα παιδιά μέσα στο σχολείο και το αναγνωρίζουν – ισχυρίζονται όμως ότι το κάνουν για να προστατεύσουν τον εαυτό τους – και εκεί βέβαια ξεκινάει μεγάλη συζήτηση για τα συναισθήματα, τους χαρακτήρες, τα άγχη τους, την επιθετικότητα τους και τις ευαισθησίες τους. Είτε μιλάμε για εκφοβιστές είτε για θύματα, υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής: Τα παιδιά έχουν ανάγκη να ακουστούν, να συζητήσουν. Το λένε ξεκάθαρα. Το ζητούν επίμονα. Δυσκολεύονται να βρουν τα πατήματα τους σε ένα περιβάλλον ανταγωνισμού και δεν μπορούν εύκολα να επικοινωνήσουν με τους συμμαθητές τους. Έχω την εντύπωση ότι εάν μέσα στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα τους, υπήρχαν διαθέσιμες 2-3 ώρες συζήτησης για καθημερινά θέματα που βιώνουν και τους δυσκολεύουν, αυτό θα ήταν μία πολύ καλή αρχή για την ανάπτυξη ενός σχολικού κλίματος που μαθαίνει στα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς τρόπους ειρηνικής επίλυσης συγκρούσεων, αρχές συνεργασίας και πρόληψη της βίας.
Πώς αντιμετωπίζουν συνήθως οι οικογένειες τις υποθέσεις bullying ή ακόμα και cyberbullying, στις οποίες εμπλέκονται τα παιδιά τους, είτε ως θύτες είτε ως θύματα;
Τα παιδιά που υφίστανται bullying (εκφοβισμό) συχνά νιώθουν απομονωμένα, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος, φόβο και κατάθλιψη. Στις περισσότερες δε έρευνες διαπιστώνεται ότι οι έφηβοι μοιράζονται τις εμπειρίες τους από φαινόμενα εκφοβισμού με τους φίλους τους, επειδή τους εμπιστεύονται και σε ελάχιστες περιπτώσεις με τους γονείς ή τους καθηγητές.
Ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος για την σωστή αντιμετώπιση και τη στήριξη των οικογενειών είναι φυσικά η πρόληψη, η ενημέρωση των μαθητών, των γονέων και εκπαιδευτικών σχετικά με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, την προστασία των προσωπικών δεδομένων των μαθητών, την σωστή χρήση του κινητού, την αποφυγή χρήσης εφαρμογών που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τους μαθητές. Τέτοιες παρουσιάσεις κάνουμε σε μαθητές σχολείων. Θεωρώ όμως ότι εάν θέλουμε να μιλάμε για σωστές πολιτικές αντιμετώπισης του εκφοβισμού, χρειάζεται να ενδυναμωθούν και οι γονείς, να παρακολουθήσουν σχετικά σεμινάρια, να εμπλακούν και εκείνοι στην εκπαίδευση της σχολικής διαμεσολάβησης, να μπορούν να καταλαβαίνουν τα παιδιά τους, όταν εκδηλωθεί το πρόβλημα, όταν ακόμα είναι νωρίς και υπάρχουν περιθώρια αντιμετώπισης του.
Σε σοβαρές πάντως περιπτώσεις bullying όχι μόνο τα παιδιά που δέχονται τον εκφοβισμό αλλά και τα παιδιά που εκφοβίζουν μπορεί να χρειαστούν βοήθεια. Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να τραυματίσει τις παιδικές ψυχές και να αφήσει βαθιές πληγές στην ψυχολογία των παιδιών, προκαλώντας συχνά φόβο, ανασφάλεια, άγχος, απομόνωση, έλλειψη αυτοπεποίθησης, νεύρα, τάσης αυτοκαταστροφής κλπ. Η βοήθεια από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας ή έναν ψυχολόγο κρίνεται απαραίτητη σε αυτές τις περιπτώσεις.
Σε ποιες περιπτώσεις η σχολική διαμεσολάβηση δεν μπορεί να λειτουργήσει και η υπόθεση παίρνει τη δικαστική οδό;
Ανήλικοι, που έχουν διαπράξει κάποιο ποινικό αδίκημα, όπως πχ. κλοπή κινητού ή μία ληστεία, στους οποίους μπορεί να επιβληθεί κάποιου είδους μέτρο (αναμορφωτικό ή θεραπευτικό) θεωρούνται κατά το ποινικό δίκαιο όσοι είναι από 12 έως 18 ετών. Ποινικά αδικήματα που τελούνται από παιδιά κάτω των 12 ετών παραμένουν ατιμώρητα ενώ τα αδικήματα που τελούνται από παιδιά 12-15 ετών αντιμετωπίζονται μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά. Για τα παιδιά 15-18 μπορεί να επιβληθεί ποινικός σωφρονισμός (δηλαδή εγκλεισμός σε ΣΚ) μόνο αν η πράξη είναι σοβαρής ποινικής βαρύτητας και εμπεριέχει στοιχεία βίας.
Είναι δεδομένο ότι στις άνω περιπτώσεις πχ. κλοπής, η υπόθεση θα πάρει τη δικαστική οδό και δεν μπορούμε σε αυτή τη περίπτωση να μιλάμε για τρόπους πρόληψης και αντιμετώπισης αυτών των φαινομένων με τη διαδικασία της σχολικής διαμεσολάβησης.
Εντούτοις σε αρκετές ποινικές υποθέσεις ανηλίκων και ενώ διαρκεί η ποινική διαδικασία, πχ. σε πράξεις κλοπής ή ληστείας, λαμβάνουν χώρα κάποιες συνεδρίες διαμεσολάβησης, ειδικά στις περιπτώσεις κατά τις οποίες κρίνεται ότι μια τέτοια παρέμβαση θα είναι επωφελής τόσο για τους δράστες όσο και για τα θύματα (πχ όταν οι δράστες συμπεριφέρονται λιγότερο βίαια και επιθετικά και φαίνονται συνεργάσιμοι αναγνωρίζοντας την ευθύνη τους για το συμβάν της κακοποίησης ή του σοβαρού εκφοβισμού και όταν τα θύματα συναινούν σε μια τέτοια λύση). Παρόλα τα θεσμικά κενά και τις ανεπάρκειες στις υπηρεσίες στήριξης των ανηλίκων, οι υπηρεσίες για παράδειγμα των Επιμελητών Ανηλίκων της Χώρας, είναι σπουδαίες και πολύ βοηθητικές για την επανένταξη των παιδιών στη κοινωνία και την πρόληψη της υποτροπής.
Ποιος είναι ο ρόλος της διαμεσολάβησης στην πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού και σε ένα συνολικό πρόγραμμα αντιμετώπισης του προβλήματος από το κράτος;
Κοινός παρονομαστής για την επίτευξη αισθήματος ασφάλειας στο σχολείο και μείωσης της βίας είναι τα μέτρα πρόληψης με τη μορφή επιμορφωτικών σεμιναρίων που απευθύνονται αρχικά σε εκπαιδευτικούς. Ήδη τέτοιες δομημένες δράσεις και σεμινάρια έχουν εκπονηθεί από το Υπουργείο Παιδείας (προγράμματα Αγωγής Υγείας) και εφαρμόζονται στα σχολεία. Χρειάζεται όμως η επέκταση τέτοιων δράσεων σε περισσότερα σχολεία. Το έχουν ανάγκη όλα τα σχολεία. Η εφαρμογή σεμιναρίων και προγραμμάτων επίλυσης συγκρούσεων και σχολικής διαμεσολάβησης προϋποθέτει συνεργασία και επικοινωνία του συνόλου των μελών της σχολικής κοινότητας (καθηγητές, μαθητές, γονείς) και εν συνεχεία διάλογο και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων.
Μία από τις πιο μεγάλες δράσεις που κάναμε ήταν που οργανώσαμε, μαζί με τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δ΄ Αθήνας, δια της Υπευθύνου Αγωγής Υγείας, στο πλαίσιο της υποστήριξης και ενδυνάμωσης των εκπαιδευτικών, σε σύμπραξη με το 4ο ΓΕΛ Αλίμου και με τη Σχολική Επιτροπή της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Δήμου Αλίμου, επιμορφωτικά σεμινάρια, με τίτλο: «Επιλύοντας τις συγκρούσεις μέσω της σχολικής διαμεσολάβησης». Εύχομαι να ακολουθήσουν και άλλα σχολεία ίδιες δράσεις και πρακτικές. Είμαστε συνεχώς κοντά σε όλα τα σχολεία.
Ευχαριστούμε πολύ τη Νανά Παπαδογεωργάκη, Δικηγόρο και Διαμεσολαβήτρια, Επιμορφώτρια Σχολικής Διαμεσολάβησης
