Η επαφή με τη φύση είναι ένας σύμμαχος για την ψυχική υγεία μικρών και μεγάλων. Παρόλο που γνωρίζουμε όμως την αξία της συχνά παραμελούμε την προστασία της. Κάτι που έχει τεράστια βαρύτητα στην εποχή της κλιματικής αλλαγής. Τώρα, είναι πιο σημαντικό από ποτέ να λάβουμε δράση και να μάθουμε και στα παιδιά να αγαπούν και να προστατεύουν το περιβάλλον. Για αυτό η εκπαιδευτικός και συγγραφέας Νάση Τουμπακάρη δημιούργησε την «Ακαδημία της φύσης», μια νέα ενότητα στον ιστότοπο της Greenpeace Ελλάδας, αφιερωμένη αποκλειστικά σε εκπαιδευτικό υλικό για μικρούς και μεγάλους.
Αυτή η ανοιχτή σε όλους πλατφόρμα περιεχομένου έχει στόχο να εκπαιδεύσει, να εμπνεύσει και να ενδυναμώσει ανθρώπους όλων των ηλικιών να αναλάβουν δράση για έναν πιο βιώσιμο πλανήτη. Πώς δημιουργήθηκε όμως η «Ακαδημία»; Πώς μπορούμε να ευαισθητοποιήσουμε τα παιδιά για περιβαλλοντικά ζητήματα; Από ποια ηλικία πρέπει να τα ενεργοποιήσουμε; Η Νάση Τουμπακάρη, ως εθελόντρια της Greenpeace και επιμελήτρια της ενότητας, λύνει τις απορίες μας και προτείνει πρακτικούς τρόπους για να λάβουμε δράση!
Πώς γεννήθηκε η ιδέα για την «Ακαδημία της φύσης»;
Το να ασχοληθώ με τα εκπαιδευτικά προγράμματα της Greenpeace ήταν για μένα ένα πολύ παλιό σχέδιο που περίμενε το απαραίτητο απόθεμα χρόνου για να υλοποιηθεί. Και βέβαια, η ανάγκη για την «Ακαδημία» επιτακτική και ολοφάνερη. Όσο περισσότερο βρουν χώρο στην εκπαίδευση τα μηνύματα για τους κινδύνους που διατρέχει ο πλανήτης μας από την ανθρώπινη δραστηριότητα τόσο το καλύτερο. Η πρότασή μου έγινε δεκτή από την εξαιρετική ομάδα του ελληνικού γραφείου της Greenpeace με ενθουσιασμό. Στρωθήκαμε λοιπόν στη δουλειά και … εδώ είμαστε!
Πώς μπορούμε να ευαισθητοποιήσουμε ένα παιδί για τα περιβαλλοντικά ζητήματα χωρίς να το τρομάξουμε ή να το αγχώσουμε για το μέλλον του πλανήτη;
Νιώθω ότι ο φόβος για το μέλλον του πλανήτη είναι αναπόφευκτος για παιδιά και μεγάλους. Ο φόβος όμως δεν είναι απαραίτητα αρνητικό συναίσθημα. Ο φόβος προφυλάσσει και αν συνδυαστεί με την ελπίδα, μπορεί να μετατραπεί σε αποφασιστικότητα για δράση! Ίσως το πρόβλημα τούτη τη στιγμή να είναι ότι δεν έχουμε φοβηθεί αρκετά για να ανατρέξουμε στην πληροφορία και να παλέψουμε να αλλάξουμε τα πράγματα. Η μεγαλύτερη μερίδα του κόσμου αντί να προβληματιστεί, καταφεύγει στο εύκολο και δεν συνειδητοποιεί το γεγονός ότι λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας έχουν προξενηθεί πολύ μεγάλα προβλήματα π.χ. η δραματική επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής και η εξαφάνιση χιλιάδων ειδών, ενώ η κυριαρχία του πλαστικού δηλητηριάζει τη φύση στο σύνολό της.
Ως εκπαιδευτικός πιστεύω ότι στα παιδιά απευθυνόμαστε πάντα λέγοντας την αλήθεια, το ίδιο όπως και στους μεγάλους. Και επειδή υπάρχουν ακόμα περιθώρια αντίδρασης στα κακά που μας απειλούν αν οι σκληρές αλήθειες που αφορούν τον πλανήτη μας συνδυαστούν με την σωστή πληροφόρηση θα μετατρέψουν τον φόβο για τις επικείμενες καταστροφές σε πεδίο δράσης για να αλλάξουν τα πράγματα. Μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά είναι από τη φύση τους αγωνιστές! Μαχητές! Ας τους δείξουμε τη μάχη τους βάζοντας πλάι στο ζοφερό και τους μηχανισμούς αναστροφής των πραγμάτων. Δεν μιλάμε ποτέ στα παιδιά κουνώντας μόνο καταστροφές πάνω από το κεφάλι τους. Πλάι στην αναγγελία του κακού βάζουμε τους τρόπους που μπορούμε να το καταπολεμήσουμε. Και ναι! Αυτοί υπάρχουν. Να φροντίσουμε λοιπόν να μιλάμε στα παιδιά όντες πληροφορημένοι εμείς οι ίδιοι και χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα γεγονότα. Π.χ. έως και τη δεκαετία του 1980 η εμπορική φαλαινοθηρία είχε σχεδόν εξαφανίσει τις φάλαινες από τους ωκεανούς. Χάρη στους ακτιβιστές της Greenpeace που, παράλληλα με άλλες δράσεις, στάθηκαν με τα φουσκωτά ανάμεσα στα καμάκια των φαλαινοθηρών και τα κήτη, αλλά και στις ενέργειες άλλων περιβαλλοντικών οργανώσεων οι πιέσεις στις κυβερνήσεις των ισχυρών κρατών ήταν τεράστιες. Έτσι, το κυνήγι των φαλαινών περιορίστηκε τόσο ώστε πλέον να παρατηρείται σημαντική ανάκαμψη του είδους. Το πρόβλημα των φαλαινών δεν έχει οριστικά λυθεί, αλλά σίγουρα από τη δεκαετία του 1980, τώρα βρισκόμαστε σε πολύ καλύτερο σημείο.
Άλλο εξαιρετικό παράδειγμα είναι το πλαστικό που έχει κατακλίσει τον κόσμο γύρω μας. Εδώ οι τρόποι αντίδρασης είναι πολύ πιο άμεσοι και κοντινοί αφού αφορούν την καθημερινότητά μας. Ας αλλάξουμε λοιπόν την καταναλωτική μας συμπεριφορά βγάζοντας σε πρώτη φάση από τη ζωή μας τα πλαστικά μιας χρήσης και ας παρασύρουμε σε αυτό φίλους, συγγενείς, συμμαθητές, δασκάλους κι όποιον άλλο άνθρωπο μπορούμε να επηρεάσουμε.
Θέλω με όλα αυτά να τονίσω ότι είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά να γνωρίζουν ότι απαντήσεις στα προβλήματα υπάρχουν, φτάνει να θελήσουμε να εργαστούμε γι’ αυτές. Με άλλα λόγια δεν μιλάμε στα παιδιά για τα περιβαλλοντικά προβλήματα για να τα απελπίσουμε αλλά για να τα εφοδιάσουμε με αφυπνισμένη συνείδηση και μηχανισμούς αντίδρασης σε όσα συμβαίνουν γύρω τους. Και, αισθάνομαι την ανάγκη να το πω άλλη μια φορά, ας τους δείξουμε τη μάχη που πρέπει να δώσουν!
Την ίδια νοοτροπία καλλιεργεί και η Greenpeace, η οποία πάντα μαζί με το πρόβλημα παρουσιάζει και τις λύσεις με στόχο να ενδυναμώσει μικρούς και μεγάλους, γι΄αυτό ενωθήκαμε με την «Ακαδημία της Φύσης» ώστε να δείξουμε ότι όλοι μπορούμε να γίνουμε μέρος της λύσης.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Από ποια ηλικία είναι καλό να μιλάμε στα παιδιά για αυτά τα θέματα;
Δεν υπάρχει ηλικιακό όριο. Κάθε παιδί ανάλογα με την ηλικία του μπορεί να πάρει κάτι από τα λεγόμενά μας φτάνει να ειπωθούν ειλικρινά, «προπαγανδίζοντας» πάντοτε τους τρόπους αντίδρασης και τονίζοντας ότι για να υπάρξει αποτέλεσμα πρέπει όλοι να αναλάβουμε δράση κι όχι να εφησυχάζουμε αναθέτοντας τον αγώνα για τη λύση του προβλήματος στους υπόλοιπους ανθρώπους. Επομένως θα πω για άλλη μια φορά ότι ο γονέας, ο δάσκαλος, ο ενήλικος δεν πρέπει ποτέ να μιλά για αυτά τα θέματα στα παιδιά απληροφόρητος. Και βέβαια από όσο πιο μικρά μπουν με έξυπνο και παραγωγικό τρόπο στο θέμα, τόσο μεγαλύτερες ελπίδες δημιουργούμε για την ποιότητα του περιβάλλοντος στο οποίο καλούνται να ζήσουν.
Πολλά παιδιά δείχνουν από μικρά μία έμφυτη αγάπη για το περιβάλλον και για θέματα όπως η προστασία των ζώων ή η ανακύκλωση αλλά μεγαλώνοντας χάνουν το ενδιαφέρον τους. Πού πιστεύετε ότι οφείλετε αυτό;
Οι λόγοι μπορούν να είναι πάρα πολλοί και διαφέρουν από το ένα παιδί στο άλλο. Ο χαρακτήρας, ο τρόπος μεγαλώματος, προβλήματα μέσα στην οικογένεια είναι κάποιες από τις αιτίες που μπορεί να αφαιρέσουν από τα παιδιά την ευαισθησία που έδειχναν μικρότερα. Πιστεύω όμως ότι υπάρχουν και κάποιοι λόγοι που μπορεί να ισχύουν λίγο πιο γενικά, όπως η «δικτατορία του εύκολου», η πολυδιάσπαση, ο άνευ ορίων καταναλωτισμός, η υπερπληροφόρηση όπου από τις πληροφορίες που λαμβάνουν μπορεί άνευ τύψεων να πεταχτεί στο καλάθι των αχρήστων το 98% και πολλά άλλα.
Ίσως όμως αν ο γονιός συνεχίσει να μιλά με αγάπη στο παιδί για το περιβάλλον, αν το παιδί διατηρήσει μια επαφή με τη φύση, αν συνεχίσει να ενημερώνεται για αυτά τα θέματα παρακολουθώντας και το έργο οργανώσεων όπως η Greenpeace, το WWF αλλά και άλλες, η ευαισθησία αυτή για το περιβάλλον να παραμείνει ή ακόμα και να ενισχυθεί.
Εσείς, πώς βλέπατε αυτά τα ζητήματα ως παιδί;
Την εποχή που ήμουν εγώ παιδί τα προβλήματα αυτά ενώ ήδη είχαν αρχίσει να υφίστανται δεν είχαν γίνει κατανοητά από τον κόσμο. Οι επιστήμονες δεν είχαν ακόμα χτυπήσει το καμπανάκι του κινδύνου με συστηματικό τρόπο. Όμως θυμάμαι ακόμα τον φόβο που δοκίμασα όταν συνειδητοποίησα ως έφηβη την ύπαρξη της τρύπας το όζοντος. Κανείς από το περιβάλλον μου δεν ήταν σε θέση να μου εξηγήσει τι συμβαίνει και τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό. Ξέρετε ποιος με έστησε στα πόδια μου; Η Greenpeace! Δεν φεύγουν από το μυαλό μου οι εκστρατείες για τη μείωση των ουσιών που προκάλεσαν τη ζημιά και τη βεβαιότητα της οργάνωσης ότι το πρόβλημα μπορεί να λυθεί! Θυμάμαι ακόμα τις πιέσεις που άσκησε με συγκεντρώσεις σε μεγάλες πόλεις του κόσμου που οδήγησαν στο Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, που υπογράφηκε το 1987. 38 χρόνια μετά αποδείχτηκε ότι όταν υπάρχουν φωνές και λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα υπάρχει αποτέλεσμα. Πρόσφατη έρευνα του πανεπιστημίου ΜΙΤ αποδεικνύει ότι σήμερα η τρύπα του όζοντος θέλει λιγότερο από δεκαετία για να επουλωθεί πλήρως και μας τονίζει ότι το πρόβλημα λύθηκε χάρη στο ότι μειώθηκε από την ανθρωπότητα η χρήση ουσιών που προκάλεσαν το πρόβλημα. Η φύση, όταν οι άνθρωποι την ακούν, ανακάμπτει! Αυτό είναι και το τελικό μήνυμα που πρέπει να περάσουμε σε ένα παιδί τονίζοντάς του όμως ότι αυτό δεν γίνεται χωρίς κόπο. Ας τους μιλήσουμε με συγκεκριμένα παραδείγματα και η περίπτωση της τρύπας το όζοντος δεν είναι το μοναδικό!
Είναι σημαντικό οι γονείς να συμμετέχουν σε ενέργειες που βοηθούν στη βιωσιμότητα του πλανήτη; Πόσο πολύ μπορεί να επηρεάσουν το παιδί τους με αυτό;
Μα δεν υπάρχει τίποτα σημαντικότερο από αυτό! Τα παιδιά πάνε προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση με το παράδειγμα. Με το πρότυπο. Κι αυτό το προσφέρουν πρωτίστως οι γονείς και οι δάσκαλοι. Έχω βρεθεί σε εκστρατεία της Greenpeace για καθαρισμό παραλίας από πλαστικά. Πολλοί γονείς ήρθαν με τα παιδιά τους. Πιστέψτε με τα παιδιά, που ήταν σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και πεντάχρονα, πήραν την υπόθεση πάνω τους. Η χαρά ήταν γραμμένη στα μάτια τους. Ήξεραν ότι προσφέρουν. Όσο κι αν ακούγεται δραματικό, νοηματοδοτήθηκε η ύπαρξή τους. Η συμμετοχή σε συλλογικές περιβαλλοντικές δράσεις είναι, τολμώ να πω, ψυχοθεραπευτική. Δεν ωφελείται μόνο το περιβάλλον αλλά και οι άνθρωποι που τελικά τι κάνουν; Πασχίζουν για το κοινό καλό. Το κοινό καλό ανθρώπου και φύσης μετατρέποντας παράλληλα τους εαυτούς τους σε ενεργούς πολίτες! Παρακαλώ, μπείτε στην ιστοσελίδα της Greenpeace ενημερωθείτε για συλλογικές ενέργειες και δώστε το παρόν με το παιδί σας.
Αν δεν γνωρίζουν κάτι, πώς να απαντήσουν στο παιδί;
«Θα το ψάξω και θα σου απαντήσω αύριο!» Ένας γονέας που ακόμα μαθαίνει, ένας δάσκαλος που ακόμα αναζητά τη γνώση αποτελούν ένα από τα ασφαλέστερα και ουσιαστικότερα πρότυπα που μπορεί να έχει ένα παιδί. Ακόμα καλύτερα «Με βρίσκεις απροετοίμαστο/η. Ούτε εγώ γνωρίζω αυτό που με ρωτάς! Πάμε να το ψάξουμε μαζί;» Ένα από τα σημαντικότερα μαθήματα που μπορεί να δώσει ο ενήλικος σε ένα παιδί είναι να του εξηγήσει ότι κανείς δεν τα ξέρει όλα και να το διδάξει πως να μαθαίνει. Ονειρεύομαι τον γονέα, θείο, νονό, δάσκαλο που παίρνει αγκαλιά το παιδί και αναζητούν απαντήσεις σε περιβαλλοντικά θέματα όχι μόνο στην «Ακαδημία της Φύσης» αλλά και στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Γραφείου της Greenpeace και άλλων περιβαλλοντικών οργανώσεων που είναι γεμάτες έγκυρη πληροφόρηση που αποκτήθηκε με πάρα πολύ κόπο και βρίσκεται εκεί για όλους μας.
Ποιο είναι το πιο σημαντικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε στο σπίτι για να υπάρχει μια συνεχής υπενθύμιση;
Να είδατε; Τώρα με βρίσκετε κι εσείς απροετοίμαστη! Ειλικρινά δεν το έχω σκεφτεί με αυτό τον τρόπο για να έχω μια έτοιμη απάντηση. Νομίζω όμως ότι σε όσο μεγαλύτερη εγρήγορση είναι ο γονέας σε ανάλογα μεγάλη θα είναι και το παιδί. Ο ποιοτικός χρόνος μέσα σε μια οικογένεια μεταφράζεται σε συζητήσεις, σε παιχνίδια όπου συμμετέχουν όλοι, στο να παρακολουθήσουμε μαζί μια καλή ταινία. Το να συνδεθούν αυτές οι στιγμές με δράσεις περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης είναι ένα από τα μεγαλύτερα δώρα που μπορούμε να κάνουμε στα παιδιά μας. Επιπλέον τεράστιο ρόλο παίζει η φιλοσοφία ζωής της οικογένειας μέσα στην οποία περιλαμβάνονται θέσεις φιλικές προς το περιβάλλον όπως η κατάργηση του πλαστικού μιας χρήσης και η ανακύκλωση. Είναι σημαντικό να υπάρχει μια διακριτική υπενθύμιση από πλευράς γονέα ώστε να τηρούνται αυτές οι δυο απλές κινήσεις που φανερώνουν περιβαλλοντική ευαισθησία. Είναι πολύ σημαντικό να καλλιεργήσουμε στα παιδιά μας τέτοιου είδους στάσεις κι αυτό γίνεται με το δικό μας παράδειγμα και την επιμονή μας στον κανόνα.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο μάθημα που έχετε πάρει εσείς μέσα από το έργο της Greenpeace;
Το έργο της Greenpeace είναι πολυδιάστατο και παγκόσμιο. Το πρώτο που έμαθα από εκείνην λοιπόν είναι το «Δεν τα παρατώ!» Το «Επιμένω όσο δυσοίωνα κι αν είναι τα πράγματα να κατανοήσω καλύτερα το πρόβλημα ώστε να διαδώσω το μήνυμα όχι μόνο της επικείμενης καταστροφής αλλά κυρίως τον τρόπο που θα την ανατρέψω». Ο δικός μου τρόπος λοιπόν είναι η εθελοντική μου προσφορά στην οργάνωση ώστε να διαδώσω το μάθημα που πήρα και σε άλλους ανθρώπους.
Μικρή αλλαγή στις καθημερινές μας συνήθειες μπορεί να φέρει μια μεγάλη αλλαγή στον πλανήτη;
ΝΑΙ! Αδίστακτα ναι! Μπορείτε να φανταστείτε έναν κόσμο όπου πληροφορημένοι, ενεργοί πολίτες παραμερίζουν το καταναλωτικό πρότυπο και υιοθετούν συνήθειες φιλικές προς το περιβάλλον μεριμνώντας εξ ίσου για όλα τα πλάσματα της φύσης και μαζί για τον άνθρωπο; Ας προσπαθήσουμε μαζί γονείς, δάσκαλοι και περιβαλλοντικές οργανώσεις για αυτή την ιδανική εικόνα. Πού ξέρετε; Μπορεί τελικά να είναι εφικτή!
