Βέβαια, δε σταματούν εκεί αλλά επεμβαίνουν σε κάθε τομέα της ζωής των παιδιών, ακόμα και το σεξουαλικό, καλλιεργώντας ενοχές και μεγαλώνοντας νευρωτικούς ανθρώπους. Η «εκπαίδευση» συνεχίζεται στην κοινωνική ζωή. Όλοι σαν παιδιά ακούσατε κάτι τέτοιο: «παραλίγο να πεθάνω όταν σε είδα να σκαλίζεις τη μύτη σου μπροστά στον κόσμο» ή «πόσο ντράπηκα που δεν είπες ευχαριστώ».
Η χειραγώγηση συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή με κουβέντες του τύπου «εγώ σου έφτιαξα περιουσία αλλά σηκώθηκες κι έφυγες κι όλα ρήμαξαν», «φίλησα κατουρημένες ποδιές για να σε διορίσω κι εσύ τα βρόντηξες όλα και παραιτήθηκες», «σου έχτισα προίκα και βρήκες να παντρευτείς αυτό το μπατίρη (συνήθως δεν χρησιμοποιούν αυτή τη λέξη) »…
Σχεδόν ταυτόχρονα με τους γονείς, για τη δημιουργία ενοχών «δουλεύει» και το σχολείο.
Εδώ φράσεις όπως, «οι γονείς σου θα απογοητευτούν από εσένα εάν… (βάλτε μια πρόταση που θυμάστε)», «θα πρέπει να ντρέπεσαι για τους κακούς σου βαθμούς, τη συμπεριφορά, την αργοπορία, την ονειροπόληση, κλπ».
Το κορυφαίο: «αν δε μελετάς δε θα περάσεις στο πανεπιστήμιο και τότε να δούμε τι θα κάνεις στη ζωή σου». Εδώ, σημασία έχει να σκεφτείτε κατά πόσο σαν ενήλικοι είστε προϊόντα αυτού του σχολικού συστήματος.
Ταυτόχρονα, αλλά και στη συνέχεια της ζωής, η θρησκεία (η όποια θρησκεία) έρχεται να συνεπικουρήσει ώστε να δημιουργηθεί μια συμπεριφορά κατευθυνόμενου ατόμου. Σε όλα τα θρησκευτικά δόγματα και λατρείες έχουμε την μόνιμη επωδό ότι θα τιμωρηθείτε επειδή κάνατε ή δεν κάνατε κάτι. Πρέπει αυτό, οφείλουμε το άλλο, κι η λίστα μεγαλώνει και γίνεται ατελείωτη.
Μετά προστίθεται μια άλλη πηγή ενοχής, ο/η σύντροφος.
Εδώ η, ενοχική φράση κλειδί ξεκινάει με το «αν με αγαπούσες…» κι αποτελεί τον πιο γνωστό και πετυχημένο τρόπο χειραγώγησης της/του συντρόφου. Επίσης, γκρίνια, σιωπή, βλέμμα όλο κακία είναι κάποιες από τις γνωστές μεθόδους μετάδοσης της ενοχής μεταξύ συντρόφων. Ο λόγος; Η ενοχή είναι πολύ χρήσιμη ώστε να κάνεις το σύντροφό σου να προσαρμοστεί στα πρότυπα συμπεριφοράς σου αλλά και να ανταποκριθεί σε όλες τις απαιτήσεις σου.
Τη συνέχεια τη δίνουν τα παιδιά, που σαν αποδέκτες ενοχής, την ενσωματώνουν και τη χρησιμοποιούν και σαν όπλο κατάκτησης των θέλω τους. Είτε με έμμεσο τρόπο (μούτρα, βουβό κλάμα, σιωπή, αποχώρηση), είτε με άμεσο («δεν είσαι καλός πατέρας αφού δε μου αγοράζεις το παιχνίδι» ή «ο πατέρας του Κ. του έδωσε 50 ευρώ στην εκδρομή κι αυτός ήταν πολύ χαρούμενος, ενώ εγώ…») αντιστρέφουν το παιχνίδι της γονεϊκής ενοχής και το χρησιμοποιούν για να χειριστούν τους γονείς, τους παππούδες και άλλα μέλη της οικογένειας τους.
Τέλος, ολόκληρη η κοινωνία χρησιμοποιεί την ενοχή προς όφελός της. Ένα παράδειγμα το φιλοδώρημα. Ενώ θα έπρεπε να αντιπροσωπεύει μια ένδειξη ανταμοιβής για μια εξαιρετικά προσφερόμενη υπηρεσία, έχει καταντήσει προσπάθεια εξαγοράς των ενοχών αυτού που δέχεται την υπηρεσία. Με το βλέμμα, ο αποδέκτης του φιλοδωρήματος, προσπαθεί να σας κάνει να νοιώσετε άσχημα κι ενοχικά ώστε να λάβει το μεγαλύτερο δυνατό, άσχετα εάν έχετε λάβει ή όχι, τις καλύτερες υπηρεσίες.
Πως όμως μπορείτε να αντιμετωπίσετε τις ενοχές;
– Βασικό όπλο στην προσπάθεια σας να εκμηδενίσετε τις ενοχές, αποτελεί η κατανόηση πότε οι άλλοι τη χρησιμοποιούν για να σας χειραγωγήσουν.
– Ποτέ μη ξεχνάτε ότι η ενοχή αναφέρεται στο παρελθόν, κάτι που δε μπορεί να αλλάξει, όσο κι αν το θέλετε.
– Ίσως είναι φρόνιμο να αναρωτηθείτε τι είναι αυτό που αποφεύγετε να κάνετε με το να εμμένετε σε ενοχές για το παρελθόν.
– Αποδεχτείτε τον εαυτό σας και το γεγονός ότι ο κώδικας συμπεριφοράς και ελεύθερης δράσης σας δε μπορεί να ικανοποιεί τους πάντες και σίγουρα όχι όσους προσπαθούν να σας επιβληθούν με τα δικά τους αποστειρωμένα πρότυπα.
– Αξιολογείστε τα αποτελέσματα της δράσης σας βάση των δικών σας κανόνων. Αν αυτά είναι για σας ευχάριστα και παραγωγικά και δε βλάπτουν τους γύρω σας, τότε οι γνώμη των άλλων περισσεύει.
– Αποδείξτε σε όσους προσπαθούν να σας εμφυσήσουν ενοχές με απώτερο σκοπό να σας χειραγωγήσουν ότι είστε απόλυτα ικανοί να αντιμετωπίσετε την δήθεν απογοήτευση που τους προκαλέσατε δρώντας ελεύθερα από ενοχικούς περιορισμούς.
Τέλος, να θυμάστε ότι, άσχετα από το τίμημα, η ενοχική συμπεριφορά δεν είναι παρά μια καθαρή μορφή συναισθηματικής ηττοπάθειας κι απεμπόληση της ελευθερίας σας.
Γράφει ο Δρ. Νίκος Πόρτολας, Ψυχολόγος, B.Sc, M.Sc, Ph.D.
Psychology for a better life
