Στην προσχολική ηλικία η ικανότητα των παιδιών να αντιληφθούν την έννοια του θανάτου είναι πολύ περιορισμένη. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον θάνατο ως αποχωρισμό κι όχι ως μόνιμο γεγονός και μη αναστρέψιμο. Πιστεύουν δηλαδή ότι αυτός που πέθανε μπορεί να επιστρέψει. Δείτε πώς θα του μιλήσετε για τον θάνατο και πως θα το υποστηρίξετε εάν ο παππούς ή η γιαγιά δεν θα είναι κοντά σας αυτό το Πάσχα.
Μιλήστε του για το θάνατο, μην του το κρύβετε
Μην κρύβετε από το παιδί την πραγματικότητα ή μη του λέτε ψέματα όπως π.χ. “ο παππούς είναι στο νοσοκομείο” ή “η γιαγιά πήγε ταξίδι”, Επίσης μην ωραιοποιείτε τον θάνατο όπως π.χ. “ο παππούς πήγε στον ουρανό και είναι χαρούμενος και μας κοιτά από ψηλά”. Αυτά συνήθως δεν προστατεύουν το παιδί αλλά του δημιουργούν προβλήματα. Προσπαθώντας να τα ξεγελάσετε γινόσαστε αναξιόπιστοι στα μάτια του, γεγονός που μπορεί να κλονίσει τη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ σας. Πείτε το με απλά λόγια, κατανοητά και σαφή. Το παιδί έχει ανάγκη να μάθει το τι και το πως. Απαντήστε στις ερωτήσεις του αλλά αποφύγετε να χρησιμοποιήσετε λέξεις όπως “έφυγε” ή “κοιμήθηκε” γιατί τα μικρά παιδιά μπερδεύονται και πιστεύουν ότι κυριολεκτείτε. Μπορεί π.χ. να μπερδέψουν τον ύπνο με τον θάνατο και να φοβούνται να κοιμηθούν ή να πιστεύουν ότι έφυγε και θα ξαναγυρίσει.
Προετοιμαστείτε για τις αντιδράσεις
Πιθανότατα να σοκαριστεί, να θυμώσει ή να ξεσπάσει σε κλάματα, να γίνει πιο επιθετικό. Είναι απόλυτα φυσιολογικές αντιδράσεις. Επίσης μπορεί να περάσει μία φάση άρνησης, που συνήθως διαρκεί λίγες μέρες, όπου το παιδί φέρεται σαν να μην έχει συμβεί ο θάνατος. Μπορεί για παράδειγμα να αγοράσει ένα γλυκό για τη γιαγιά ή να περιμένει τον παππού να παίξουν το απόγευμα ή να ψάχνει τα δωμάτια για να βρει το αγαπημένο του πρόσωπο. Η άρνηση είναι ένας μηχανισμός ο οποίος βοηθά να γίνονται σιγά σιγά πλήρως κατανοητά τα άσχημα νέα. Αν το παιδί σας συμπεριφέρεται έτσι μην το επαναφέρετε στην πραγματικότητα. Κάποια στιγμή θα αντιμετωπίσει τα γεγονότα όταν είναι έτοιμο.
Επιτρέψτε του να συμμετέχει στις εκδηλώσεις πένθους, εάν το θέλει.
Η συμμετοχή του παιδιού στις εκδηλώσεις πένθους, όπως η κηδεία, το μνημόσυνο, η επίσκεψη στον τάφο, απαιτεί καλή προετοιμασία. Εξηγήστε με απλό τρόπο, τι είναι όλα αυτά και πώς γίνονται οι τελετές. Όλα όμως εξαρτώνται απόλυτα από το αν εσείς μπορείτε να εξασφαλίσετε τους «καλούς όρους» για τη συμμετοχή του.
Μην παρερμηνεύετε τη συμπεριφορά του
Το παιδί μπορεί να εκδηλώσει τη θλίψη του με αναπάντεχους τρόπους (π.χ. αδυναμία συγκέντρωσης στο σχολείο, τσακωμούς με τους φίλους του, νυχτερινή ενούρηση, αφύσικη εξάρτηση από κάποιο αντικείμενο κ.λπ.). Η αντίδρασή του είναι ένα σημάδι θλίψης, όχι μια σκόπιμη προσπάθεια να προκαλέσει αναστάτωση ή να προσελκύσει την προσοχή σας.
Καθησυχάστε το και απενοχοποιείστε το
Το παιδί μπορεί να εκδηλώσει ενοχή για το θάνατο του αγαπημένου του προσώπου. Ίσως για παράδειγμα να πιστεύει ότι ο χαμός του συνέβη για να τιμωρηθεί το παιδί επειδή ήταν άτακτο. Μπορεί ακόμη να κατηγορήσει τον εαυτό του γιατί κάποια φορά, σε κάποια έκρηξη θυμού, να είχε ευχηθεί να πέθαινε το πρόσωπο αυτό. Η ενοχή δεν έχει λογική αλλά πονάει και μπορεί το παιδί να την κουβαλά για χρόνια. Μιλήστε στο παιδί σας και ακούστε το σε ότι έχει να σας πει όσο παράλογο και αν σας ακούγεται ,αντιμετωπίστε το με σοβαρότητα γιατί για το παιδί είναι μια πραγματικότητα που το δυσκολεύει.
Ενθαρρύνετέ το να μιλήσει για όσα αισθάνεται
Ρωτήστε το πώς νιώθει, πιθανότατα να σας απαντήσει “μια χαρά”. Μοιραστείτε τα δικά σας συναισθήματα για να του δείξετε ότι είναι επιτρεπτό να περιγράψει όσα νιώθει. Ακούστε το με σεβασμό και προσοχή. Αφήστε το επίσης να εκφράσει τα συναισθήματά του μέσα από το παιχνίδι. Παίξτε μαζί του παιχνίδια ρόλων με κούκλες και αφήστε το να μιλήσει και να εκφράσει σκέψεις και συναισθήματα.
Επιτρέψτε και τη χαρά και τη λύπη
Παροτρύνετε το παιδί να παίζει, να συμμετέχει σε δραστηριότητες που του αρέσουν και να περνά χρόνο με τους φίλους του. Επιτρέψτε του να συμμετέχει σε κοινωνικές και σχολικές εκδηλώσεις, γιορτές, εκδρομές, όσο πρόσφατος και αν είναι ο θάνατος. Εάν το παιδί θέλει να κλάψει αφήστε το να εκφραστεί με αυτόν τον τρόπο, μην του το απαγορεύετε, μην του λέτε «σταμάτα να κλαις». Μάθετε στα παιδιά ότι στη ζωή χωρούν και οι χαρούμενες και οι θλιβερές στιγμές.
Υποστηρίξτε το
Τίποτα δεν συγκρίνεται με ένα αγκάλιασμα υποστήριξης από τη μαμά ή τον μπαμπά για να βγάλει το παιδί από την κακή διάθεση. Απαλύνει τον πόνο ανεξάρτητα από την ηλικία του παιδιού.
Διαβάστε του ένα βιβλίο
Υπάρχουν βιβλία που μιλούν για το θάνατο, την απώλεια και το πένθος και το πώς το αντιμετωπίζουν τα μικρά παιδιά. Σας προτείνουμε:
Τί στην ευχή να κάνεις, αν χάσεις κάποιον που αγαπάς του Τρέβορ Ρομέιν, εκδόσεις: Κέδρος
Περιγράφει τα δυνατά, μπερδεμένα συναισθήματα που μπορεί να νιώθει ένα παιδί και προτείνει τρόπους για να αισθανθεί καλύτερα. Εξηγεί στο παιδί ότι δεν είναι κακό να κλάψει, να μιλήσει για το θάνατο, να πενθήσει και να συνεχίσει τη ζωή του.
Κυπάρισσος. Χάνετε πάντα ό,τι ξεχνιέται της Marta Sanmamed, εκδόσεις: Α.Α. Λιβάνη.
Μέσα από τις ιστορίες τεσσάρων παιδιών και ενός μυθικού ήρωα του Κυπάρισσου, που ο καθένας βιώνει την απώλεια του αγαπημένου του ζώου με το δικό του τρόπο, η συγγραφέας περνά στους μικρούς αναγνώστες το μήνυμα ότι όταν κάποιος φύγει από κοντά μας χάνεται η ύλη του, αλλά μας συντροφεύει για πάντα η σκέψη του. Παράλληλα, ενημερώνει και τους γονείς ότι κοινότυπες εκφράσεις που σχετίζονται με το θάνατο όπως: «πρέπει να φανείς δυνατή», «πήγε ψηλά στα σύννεφα», «κοιμήθηκε βαθιά», «έχει φύγει για ένα μακρινό ταξίδι» μπερδεύουν παρά βοηθούν τα παιδιά.
Ένα αστέρι για μένα, των Βασίλη Κουτσιαρή και Γιάννη Διακομανώλη, εκδόσεις: Παρρησία.
Η Νεφέλη αγαπά πολύ τη γιαγιά της που της λέει παραμύθια. Ένα από αυτά όμως θα μείνει μισοτελειωμένο. Πώς θα χειριστεί η Νεφέλη το θάνατο της γιαγιάς; Το ζητούμενο είναι το αστέρι που θα λάμψει μέσα στη Νεφέλη: η αποδοχή του γεγονότος και η νέα μορφή αγάπης που θα ανθίσει μέσα της για τη γιαγιά.
Επισκεφτείτε έναν ψυχολόγο
Αν οι αντιδράσεις του παιδιού παραμείνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα προκαλώντας λειτουργικά προβλήματα όπως διαταραχές στη διατροφή και στον ύπνο ή προβλήματα στο σχολείο και την απόδοσή του, αναζητήστε βοήθεια από έναν ψυχολόγο.
