Σίγουρα θα έχει περάσει από το μυαλό σας η σκέψη ότι μερικοί άνθρωποι έχουν περισσότερη αυτοπεποίθηση και ανεξαρτησία. Ενώ άλλοι έχουν θέματα με την εμπιστοσύνη και την οικειότητα;
Η απάντηση μπορεί να είναι η θεωρία της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης του Έρικσον. Τα οχτώ στάδια ανάπτυξης κατά Έρικσον έχει το καθένα με τις δικές του μοναδικές προκλήσεις. Η κατανόηση αυτών των σταδίων μπορεί να βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα τον εαυτό μας και τους άλλους. Επίσης, βοηθά να ξεπεράσουμε τις προκλήσεις πιο εύκολα.
Ο Έρικ Έρικσον ήταν ένας ψυχολόγος που ανέπτυξε τις πιο δημοφιλείς και επιδραστικές θεωρίες για την ανάπτυξη. Καθώς αυτή η θεωρία είχε τη βάση της στη δουλειά του ψυχαναλυτή Σίγκμουντ Φρόυντ , η θεωρία του Έρικσον είχε στο επίκεντρο την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη παρά την ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη.
Ποια είναι τα ψυχοκοινωνικά στάδια ανάπτυξης κατά Έρικσον;
Στάδιο 1 : Εμπιστοσύνη Εναντίον Αμφιβολίας (βρεφική ηλικία από τη γέννηση ως τους 18 μήνες)
Στάδιο 2: Αυτονομία Εναντίον Ντροπής (νηπιακή ηλικία από 18 μηνών ως τριών ετών)
Στάδιο 3: Πρωτοβουλία Εναντίον Ενοχής (προσχολική ηλικία από 3 ως 5 ετών)
Στάδιο 4: Εργατικότητα Εναντίον Αισθήματος Κατωτερότητας (σχολική ηλικία από 6 ως 11 ετών)
Στάδιο 5: Ταυτότητα Εναντίον Σύγχυσης των ρόλων (εφηβική ηλικία από 12 ως 18 ετών)
Στάδιο 6: Οικειότητα Εναντίον Απομόνωσης (νεαροί ενήλικες από 18 ως 40 ετών)
Στάδιο 7: Παραγωγικότητα Εναντίον Απραξίας (μέση ηλικία από 40 ως 65 ετών)
Στάδιο 8: Πληρότητα του Εγώ εναντίον Απελπισίας (ενήλικη ζωή από 65 ετών ως το θάνατο)
Σε αντίθεση με τη θεωρία του Φρόυντ για τα ψυχοσεξουαλικά στάδια, η θεωρία του Έρικσον περιγράφει την επίδραση της κοινωνικής εμπειρίας σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Ο Έρικσον ενδιαφερόταν για το πως οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και σχέσεις επηρεάζουν την ανάπτυξη και την εξέλιξη των ανθρώπων.
Φυσικά, παρακάτω αναλύουμε κάθε στάδιο της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης.
Στάδιο 1: Εμπιστοσύνη Εναντίον Αμφιβολίας
Το πρώτο στάδιο της θεωρίας του Έρικσον για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη συμβαίνει ανάμεσα στη γέννηση και στον πρώτο χρόνο της ζωής και είναι το θεμελιώδες στάδιο της ζωής. Επειδή ένα βρέφος είναι απολύτως εξαρτημένο, η ανάπτυξη εμπιστοσύνης έχει ως βάση την αξιοπιστία και την ποιότητα των φροντιστών του παιδιού.
Σε αυτό το σημείο της ανάπτυξης, το παιδί εξαρτάται από την φροντίδα των γονιών του για όλα για να μπορέσει να επιβιώσει όπως η τροφή, η αγάπη, η στοργή, η ασφάλεια και η φροντίδα. Αν ένας φροντιστής δεν καταφέρει να προσφέρει επαρκή αγάπη και φροντίδα, το παιδί νιώθει ότι δεν μπορεί να εμπιστευτεί τους ενήλικες στη ζωή του.
Όταν ένα παιδί νιώθει εμπιστοσύνη, τότε αισθάνεται ασφάλεια στον κόσμο. Οι φροντιστές που είναι ασυνεπείς, συναισθηματικά απόμακροι, ή απορρίπτουν τα παιδιά τους δημιουργούν συναισθήματα δυσπιστίας στα παιδιά. Η αποτυχία ανάπτυξης της εμπιστοσύνης οδηγεί στο φόβο και στην πεποίθηση ότι ο κόσμος είναι απρόβλεπτος.
Κανένα παιδί δεν αναπτύσσει την αίσθηση της ασφάλειας 100% ή την αίσθηση της αμφιβολίας 100%. Ο Έρικσον πίστευε ότι η επιτυχής ανάπτυξη ήταν η ισορροπία ανάμεσα στις δύο αντίπαλες πλευρές. Όταν αυτό συμβαίνει, τα παιδιά νιώθουν ελπίδα, είναι ανοιχτά σε νέες εμπειρίες και λίγο επιφυλακτικά σε κάποιες καταστάσεις που μπορεί να είναι επικίνδυνες.
Στάδιο 2: Αυτονομία Εναντίον Ντροπής
Το δεύτερο στάδιο της θεωρίας του Έρικσον λαμβάνει χώρα στη διάρκεια της πρώιμης παιδικής ηλικίας. Στο επίκεντρο είναι η μεγαλύτερη αίσθηση του προσωπικού ελέγχου.
Σε αυτό το σημείο της ανάπτυξης, τα παιδιά αρχίζουν να έχουν ανεξαρτησία. Ξεκινούν να κάνουν βασικά πράγματα μόνα τους και να παίρνουν απλές αποφάσεις για όσα προτιμούν. Όταν οι γονείς επιτρέπουν στα παιδιά τους να κάνουν επιλογές και να έχουν τον έλεγχο, μπορούν να αναπτύξουν την αίσθηση της αυτονομίας.
Το ουσιαστικό θέμα σε αυτό το στάδιο είναι ότι τα παιδιά αναπτύσσουν μια αίσθηση προσωπικού ελέγχου πάνω στις σωματικές δεξιότητες και μια αίσθηση ανεξαρτησίας. Σε αυτό το σημείο η διαδικασία της εκμάθησης της χρήσης της τουαλέτας είναι πολύ σημαντική.
Ο Έρικσον πίστευε ότι η εκμάθηση ελέγχου των λειτουργιών του σώματος οδηγεί στην αίσθηση του ελέγχου και της ανεξαρτησίας. Άλλα σημαντικά πράγματα που συμβάλλουν στην αίσθηση του ελέγχου είναι οι επιλογές στο φαγητό, στα παιχνίδια και στα ρούχα.
Τα παιδιά που νιώθουν ντροπή έχουν μικρή αίσθηση του προσωπικού ελέγχου. Η επιτυχία σε αυτό το στάδιο οδηγεί στην αίσθηση της αυτονομίας, ενώ η αποτυχία οδηγεί σε συναισθήματα ντροπής και αμφιβολιών.
Τα παιδιά που ολοκληρώνουν επιτυχώς αυτό το στάδιο νιώθουν ασφάλεια και αυτοπεποίθηση, ενώ σε αντίθετη περίπτωση νιώθουν ανεπαρκή και αμφιβάλλουν για τον εαυτό τους. Η επίτευξη της ισορροπίας ανάμεσα στην αυτονομία και στην ντροπή και στις αμφιβολίες οδηγεί στη θέληση. Η θέληση είναι η πεποίθηση ότι τα παιδιά μπορεί να ενεργούν με πρόθεση, εντός λογικής και ορίων.
Στάδιο 3: Πρωτοβουλία Εναντίον Ενοχής
Το τρίτο στάδιο της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης λαμβάνει χώρα στη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας. Σε αυτό το σημείο της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης, τα παιδιά αρχίζουν να διεκδικούν τις δυνάμεις τους και να ελέγχουν τα παιχνίδια και άλλες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
Τα παιδιά που ολοκληρώνουν με επιτυχία αυτό το στάδιο νιώθουν ικανά να καθοδηγούν τους άλλους. Αυτά που αποτυγχάνουν να αποκτήσουν αυτές τις δεξιότητες νιώθουν ενοχές, αμφιβολίες για τον εαυτό και έλλειψη πρωτοβουλίας.
Στάδιο 4: Εργατικότητα Εναντίον Αισθήματος Κατωτερότητας
Το τέταρτο ψυχοκοινωνικό στάδιο λαμβάνει χώρα στη διάρκεια των πρώτων σχολικών ετών από την ηλικία των 5 ως 11 ετών. Μέσα από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, τα παιδιά αρχίζουν να καλλιεργούν την αίσθηση της περηφάνιας για τα επιτεύγματα και τις ικανότητές τους.
Τα παιδιά είναι ανάγκη να αντιμετωπίζουν νέες κοινωνικές και ακαδημαϊκές απαιτήσεις. Η επιτυχία οδηγεί στην αίσθηση της ικανότητας, ενώ η αποτυχία οδηγεί σε συναισθήματα κατωτερότητας.
Τα παιδιά τα οποία έχουν ενθάρρυνση από τους γονείς και τους δασκάλους τους δημιουργούν την αίσθηση της ικανότητας και την πίστη στις ικανότητές τους. Τα παιδιά που δεν έχουν υποστήριξη και ενθάρρυνση από τους γονείς, τους δασκάλους αμφιβάλλουν για τις δεξιότητές τους.
Στάδιο 5: Ταυτότητα Εναντίον Σύγχυσης των ρόλων
Το πέμπτο ψυχοκοινωνικό στάδιο λαμβάνει χώρα στη διάρκεια της ταραχώδους εφηβικής ηλικίας. Αυτό το στάδιο παίζει ουσιαστικό ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικής ταυτότητας , η οποία συνεχίζει να επηρεάζει την συμπεριφορά και την ανάπτυξη στο υπόλοιπο της ζωής ενός ατόμου. Οι έφηβοι είναι ανάγκη να αναπτύσσουν την αίσθηση του εαυτού και της προσωπικής ταυτότητας. Η επιτυχία οδηγεί στην ικανότητα να είναι κάποιος ειλικρινής με τον εαυτό του, ενώ η αποτυχία οδηγεί σε σύγχυση και αδύναμη αίσθηση του εαυτού.
Στη διάρκεια της εφηβείας , τα παιδιά εξερευνούν την ανεξαρτησία τους και την αίσθηση του εαυτού. Τα παιδιά που έχουν ενθάρρυνση μπορούν να ανακαλύψουν τον εαυτό τους και να έχουν μια ισχυρή αίσθηση του εαυτού. Νιώθουν συναισθήματα ανεξαρτησίας και ελέγχου. Τα παιδιά που δεν είναι σίγουρα για τις πεποιθήσεις και τις επιθυμίες τους νιώθουν ανασφάλεια και σύγχυση για τον εαυτό τους και το μέλλον.
Η ταυτότητα αφορά όλες τις πεποιθήσεις, τις ιδέες, και τις αξίες που διαμορφώνουν και καθοδηγούν τη συμπεριφορά ενός ατόμου.
Στάδιο 6: Οικειότητα Εναντίον Απομόνωσης
Οι νέοι ενήλικες είναι ανάγκη να δημιουργούν στενές σχέσεις αγάπης με άλλους ανθρώπους. Η επιτυχία οδηγεί σε δυνατές σχέσεις, ενώ η αποτυχία οδηγεί στο μοναξιά και στην απομόνωση. Αυτό το στάδιο καλύπτει την περίοδο της πρώιμης ενηλικίωσης όπου οι άνθρωποι εξερευνούν τις προσωπικές σχέσεις.
Ο Έρικσον πίστευε ότι είναι ζωτικής σημασίας οι άνθρωποι να δημιουργούν στενές σχέσεις δέσμευσης με τους άλλους. Οι άνθρωποι που ολοκληρώνουν με επιτυχία αυτό το βήμα δημιουργούν σχέσεις οι οποίες είναι ανθεκτικές και ασφαλείς.
Ο Έρικσον πίστευε ότι η ισχυρή αίσθηση της προσωπικής ταυτότητας ήταν σημαντική για την ανάπτυξη στενών σχέσεων. Οι μελέτες δείχνουν πως όσοι άνθρωποι έχουν φτωχή αίσθηση του εαυτού είναι λιγότερο δεσμευμένοι στις σχέσεις και είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίζουν θέματα απομόνωσης, μοναξιάς και κατάθλιψης.
Στάδιο 7: Παραγωγικότητα Εναντίον Απραξίας
Οι ενήλικες είναι ανάγκη να δημιουργούν πράγματα που θα τους ξεπεράσουν, όπως το να κάνουν παιδιά ή να επιφέρουν μια θετική αλλαγή που θα ωφελήσει και άλλους ανθρώπους. Η επιτυχία οδηγεί σε συναισθήματα χρησιμότητας και επιτεύγματος, ενώ η αποτυχία έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη συμμετοχής στον κόσμο.
Στη διάρκεια της ενηλικίωσης συνεχίζουμε να χτίζουμε τις ζωές μας, δίνουμε σημασία στην καριέρα και στην οικογένεια. Οι άνθρωποι που τα πάνε καλά σε αυτή τη φάση νιώθουν ότι συμβάλλουν στον κόσμο καθώς είναι ενεργοί στο σπίτι και στην κοινότητα. Οι άνθρωποι που δεν τα πάνε και τόσο καλά σε αυτό το στάδιο νιώθουν ότι είναι αμέτοχοι στον κόσμο.
Στάδιο 8: Πληρότητα του Εγώ εναντίον Απελπισίας
Το τελευταίο ψυχοκοινωνικό στάδιο συμβαίνει σε μεγαλύτερη ηλικία όπου οι άνθρωποι κάνουν ενδοσκόπηση της ζωής τους. Σε αυτό το σημείο οι άνθρωποι βλέπουν πίσω όσα έχουν συμβεί στη ζωή τους. Και αυτό καθορίζει αν νιώθουν ευτυχία με τη ζωή που έζησαν ή αν μετανιώνουν για πράγματα που έκαναν ή δεν έκαναν.
Η θεωρία του Έρικσον διαφέρει από όλες τις άλλες θεωρίες επειδή δείχνει την ανάπτυξη σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Έτσι, σε αυτό το στάδιο είναι ανάγκη οι άνθρωποι να νιώθουν ικανοποίηση και πληρότητα. Η επιτυχία σε αυτό το στάδιο οδηγεί σε συναισθήματα σοφίας, ενώ η αποτυχία σε λύπη, πικρία και απόγνωση.
Σε αυτό το στάδιο οι άνθρωποι αναλογίζονται όσα συνέβησαν στη ζωή τους. Όσοι έχουν ζήσει καλά νιώθουν ικανοποιημένοι και έτοιμοι για το τέλος της ζωής τους με αίσθηση γαλήνης. Οι άνθρωποι που νιώθουν μόνο δυσαρέσκεια νιώθουν ότι θα φύγουν από τη ζωή χωρίς να έχουν κάνει πράγματα τα οποία θα έπρεπε να έχουν κάνει.
Ανάπτυξη στη διάρκεια της ζωής
Η θεωρία του Έρικσον σημαντική επειδή δείχνει την εξέλιξη ενός ατόμου σε όλη τη διάρκεια της ζωής, και όχι μονάχα στην παιδική ηλικία. Φυσικά, επισημαίνει τη σημασία των κοινωνικών σχέσεων στη διαμόρφωση της προσωπικότητας.
Βέβαια τα ψυχοκοινωνικά στάδια είναι μόνο μια θεωρία της ανάπτυξης της προσωπικότητας. Για αυτό είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι οι δυσκολίες και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζετε στη διάρκεια της ζωής παίζουν κύριο ρόλο.
Με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας ένα άτομο μπορεί να αναγνωρίζει τα γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν. Έτσι, μπορεί να προχωρήσει σε θετικές αλλαγές και να βελτιώσει τη ζωής του.
Ευχαριστούμε τον Ψυχίατρο – Ψυχοθεραπευτή Αριστοτέλη Βάθη, www.therapia.gr
