Γράφει η Αναστασία Γαρούφη, Καθηγήτρια Παιδιατρικής και Διευθύντρια Τμήματος Διαταραχών Λιπιδίων Ευρωκλινικής Παίδων.
garoufi.lipids@yahoo.com, www.garoufi.gr
Τι είναι η χοληστερόλη (ή χοληστερίνη) ;
Η χοληστερόλη είναι μια ουσία που ανήκει στα λίπη και είναι απαραίτητη για τη σύνθεση ορμονών, βιταμίνης D και χολικών οξέων και για την κατασκευή των κυτταρικών μεμβρανών.
Τη χοληστερόλη την προσλαμβάνουμε καθημερινά με τις ζωικές τροφές, αλλά το μεγαλύτερο ποσό παράγεται στον οργανισμό μας (στο ήπαρ).
Τι είναι η «Υπερχοληστερολαιμία» και που οφείλεται ;
Ως υπερχοληστερολαιμία φέρονται τα αυξημένα επίπεδα της χοληστερόλης στο αίμα. Μπορεί να είναι κληρονομική (οικογενής) ή να οφείλεται σε άλλες καταστάσεις ή νόσους όπως είναι η ανθυγιεινή διατροφή, η παχυσαρκία, ο σακχαρώδης διαβήτης, ο υποθυρεοειδισμός, προβλήματα από τους νεφρούς ή το ήπαρ, λήψη φαρμάκων όπως είναι η κορτιζόνη, κάποια αντιεπιληπτικά, αντισυλληπτικά και φάρμακα για την ακμή.
Όταν ένας από τους γονείς έχει οικογενή υπερχοληστερολαιμία, η πιθανότητα να την κληρονομήσει το παιδί είναι 50%.
Είναι όλες οι μορφές χοληστερόλης επικίνδυνες για την υγεία ;
Η χοληστερόλη που μετράμε στο αίμα περιέχει την «κακή» χοληστερόλη (LDL-χολ), την «καλή» χοληστερόλη (HDL-χολ) και την χοληστερόλη που περιέχεται στα τριγλυκερίδια (VLDL-χολ). Η αυξημένη LDL-χολ είναι αυτή που κυρίως ευθύνεται για τις βλάβες (αθηροσκλήρωση) που δημιουργούνται στα αγγεία. Η φυσιολογική HDL-χολ είναι προστατευτική, ενώ η χαμηλή βλάπτει τα αγγεία.
Για το λόγο αυτό όταν στο παιδί διαπιστωθεί αυξημένη χοληστερόλη (ολική), πρέπει να ελέγχεται αν αυτή οφείλεται σε αύξηση της LDL-χολ, της HDL-χολ ή των τριγλυκεριδίων.
Στις περιπτώσεις που η LDL-χολ είναι υψηλή ή/και η HDL-χολ είναι χαμηλή, μετράμε και κάποιους άλλους δείκτες όπως είναι οι απολιποπρωτεΐνες Α1 & Β και η Λιποπρωτεΐνη (a) [Lp(a)]. Η τελευταία αποτελεί παράγοντα αθηροσκλήρωσης και θρομβοφιλίας.
Τι είναι η «Δυσλιπιδαιμία» ;
Τελευταία, ο όρος «Δυσλιπιδαιμία» έχει αντικαταστήσει τον όρο «Υπερχοληστερολαιμία». Περιλαμβάνει όλες τις διαταραχές των λιπιδίων όπως τα αυξημένα επίπεδα της LDL-χολ, της απολιποπρωτεΐνης Β, της λιποπρωτεΐνης (a) και των τριγλυκεριδίων, καθώς επίσης τα μειωμένα επίπεδα της HDL-χολ και της απολιποπρωτεΐνης Α1.
Ποια είναι τα «επιθυμητά» επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα ;
Τα «αποδεκτά ή επιθυμητά» επίπεδα της χοληστερόλης στο αίμα παιδιών και εφήβων 2-19 ετών δείχνονται στον Πίνακα.
Πίνακας: Επίπεδα λιπιδίων-λιποπρωτεϊνών & απολιποπρωτεϊνών σε παιδιά και εφήβους
Πως θα δούμε αν ένα παιδί έχει αυξημένη χοληστερόλη;
Για να δούμε αν ένα παιδί έχει ή όχι υπερχοληστερολαιμία πρέπει να μετρήσουμε τη χοληστερόλη στο αίμα. Τα παιδιά, κατά κανόνα, δεν έχουν κάποιο σύμπτωμα ή κάποιο εύρημα που να οφείλεται στην αυξημένη χοληστερόλη.
Σε ποιο παιδί και πότε θα μετρήσουμε την χοληστερόλη;
Η μέτρηση της χοληστερόλης συστήνεται στα παιδιά που:
1) Ένας από τους γονείς έχει αυξημένη χοληστερόλη (≥240 mg/dl).
2) 1ου ή 2ου βαθμού συγγενής (αδελφός, αδελφή, παππούς, γιαγιά, θείος, θεία) έχει κάποιο καρδιαγγειακό νόσημα (στηθάγχη, έμφραγμα, εγκεφαλικό επεισόδιο, απόφραξη κάποιου αγγείου) σε ηλικία <55 για τους άνδρες και <65 για τις γυναίκες.
3) Έχουν κάποιον προσωπικό παράγοντα ή κατάσταση (π.χ. παχυσαρκία, υπέρταση, διαβήτη, κ.λ.π.) που μπορεί να συνοδεύεται από αυξημένη χοληστερόλη ή από αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα αργότερα στη ζωή τους.
Στις δύο πρώτες περιπτώσεις, ο έλεγχος συστήνεται να γίνεται μεταξύ 4 – 7 ετών και να περιλαμβάνει είτε την ολική χοληστερόλη είτε την ολική και την HDL-χολ, ώστε να προσδιορίσουμε την φερόμενη ως μη-HDL-χολ (ολική χοληστερόλη – HDL). Στην 3η περίπτωση συστήνεται ο έλεγχος να γίνεται όταν διαπιστωθεί το πρόβλημα, αλλά μετά τον 2ο χρόνο ζωής και να περιλαμβάνει τον προσδιορισμό της ολικής χοληστερόλης, της LDL-χολ, της HDL-χολ και των τριγλυκεριδίων.
Τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής δεν κάνουμε έλεγχο για χοληστερόλη, δεδομένου ότι δεν επιτρέπεται καμία είδους διατροφική ή άλλη παρέμβαση. Η μόνη εξαίρεση είναι όταν και οι δύο γονείς έχουν κληρονομική υπερχοληστερολαιμία, ώστε η διάγνωση του παιδιού που έχει κληρονομήσει την διαταραχή και από τους δύο γονείς (ομόζυγη νόσος) να γίνει νωρίς.
Ποιες είναι οι συνέπειες της υπερχοληστερολαιμίας;
Η υπερχοληστερολαιμία οδηγεί σε βλάβες στα αγγεία του σώματος, που φέρονται σαν «αθηροσκλήρωση». Στα παιδιά με πολύ υψηλά επίπεδα χοληστερόλης, οι βλάβες μπορεί να αρχίσουν να δημιουργούνται από πολύ μικρή ηλικία. Με την πάροδο των χρόνων επιδεινώνονται και οδηγούν σε δημιουργία θρόμβων, στένωση και απόφραξη των αγγείων, με τελικό αποτέλεσμα την εκδήλωση κάποιου καρδιαγγειακού επεισοδίου στην νεαρή ενήλικη και μέση ηλικία. Ο κίνδυνος είναι ιδιαίτερα μεγάλος όταν υπάρχουν και άλλοι παράγοντες κινδύνου με κυριότερο το κάπνισμα.
Πως θα αντιμετωπισθεί το παιδί με δυσλιπιδαιμία;
Ο συνδυασμός υγιεινής διατροφής και σωματικής άσκησης αποτελεί ομόφωνα τον πιο ενδεδειγμένο τρόπο για την μείωση της «κακής» χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων και την αύξηση της «καλής» χοληστερόλης, σε όλα τα παιδιά και τους εφήβους. Συγχρόνως, πρέπει να αποφεύγονται συνήθειες που βλάπτουν την καρδιά όπως είναι το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ.
Όλα τα παραπάνω, που φέρονται σαν «Αλλαγές στον τρόπο ζωής», στα παιδιά με κληρονομική υπερχοληστερολαιμία ή με κάποιο άλλο χρόνιο νόσημα, συνήθως δεν επαρκούν να μειώσουν την LDL-χολ στα επιθυμητά επίπεδα (<130mg/dl, ιδανικά <110mg/dl). Στα παιδιά αυτά μπορεί να απαιτηθεί πιο αυστηρή δίαιτα (από διαιτολόγο), συμπληρωματική χορήγηση υδατοδιαλυτών φυτικών ινών και φυτικών στερολών/στανολών και φαρμακευτική αγωγή.
Στα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά, η ρύθμιση του βάρους είναι πολύ σημαντική και πρέπει να γίνεται από διαιτολόγο ώστε να εξασφαλίζεται φυσιολογική αύξηση και ανάπτυξη.
Τι είναι οι φυτικές στερόλες/ στανόλες και πως δρουν;
Οι φυτικές στερόλες/στανόλες αποτελούν τη χοληστερόλη του φυτικού βασιλείου. Τα ποσά που προσλαμβάνονται με τη διατροφή συνήθως δεν επαρκούν να μειώσουν την χοληστερόλη. Για το λόγο αυτό κυκλοφορούν τρόφιμα εμπλουτισμένα σε αυτές. Η χορήγησή τους ενδείκνυται σε παιδιά άνω των 5 ετών με αυξημένη LDL-χολ.
Η καθημερινή λήψη 1,5-2,5 γρ. φυτικών στερολών μπορεί να μειώσει την LDL-χολ κατά 10- 20%, πέραν της μείωσης που επιτυγχάνεται με τη διατροφή με χαμηλό κεκορεσμένο λίπος και χοληστερόλη. Τα επίπεδα της ΗDL-χολ δεν επηρεάζονται.
Ποια παιδιά χρειάζονται φάρμακο, ποιο και πότε;
Τα κριτήρια επιλογής των παιδιών που θα χορηγηθεί φάρμακο πρέπει να είναι αυστηρά και η απόφαση να λαμβάνεται στα ειδικά ιατρεία. Προηγούμενα πρέπει να έχουν εφαρμοστεί σωστά, για 6-12 μήνες, οι «Αλλαγές στον τρόπο ζωής» και να έχουν αποτύχει να μειώσουν την LDL-χολ στα επιθυμητά επίπεδα.
Το φάρμακο που συνήθως χορηγείται στα παιδιά, όπως και στους ενήλικες, είναι οι στατίνες. Έχουν δημοσιευθεί κατευθυντήριες οδηγίες για το ποιο παιδί πρέπει να πάρει φάρμακο και πως θα το παρακολουθήσουμε.
Για την χορήγηση φαρμάκου λαμβάνονται υπόψη τα επίπεδα της LDL-χολ, το οικογενειακό ιστορικό πρώιμης έναρξης καρδιαγγειακής νόσου και η παρουσία άλλων παραγόντων κινδύνου.
Η έναρξη συστήνεται να αρχίζει μεταξύ 8-10 ετών και σε μερικές πιο σοβαρές περιπτώσεις κάτω των 8 ετών. Στα παιδιά που έχουν κληρονομήσει τη διαταραχή και από τους δύο γονείς (ομόζυγη οικογενής υπερχοληστερολαιμία), η αγωγή αρχίζει αμέσως μόλις τεθεί η διάγνωση.
Τι επιτυγχάνουμε με την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση της υπερχοληστερολαιμίας;
Η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση της υπερχοληστερολαιμίας στα παιδιά είναι ιδιαίτερα σημαντική για την πρόληψη της εγκατάστασης ή την αναστολή της εξέλιξης των αθηροσκληρωτικών βλαβών. Επιπλέον, οι βλάβες που έχουν ήδη δημιουργηθεί είναι αναστρέψιμες, αν μειωθεί έγκαιρα η LDL-χολ και αντιμετωπιστούν τυχόν συνυπάρχουσες διαταραχές όπως είναι η χαμηλή ΗDL-χολ και η παχυσαρκία.
Τελικό αποτέλεσμα της έγκαιρης και σωστής αντιμετώπισης από την παιδική ηλικία είναι η πρόληψη της καρδιαγγειακής νόσου αργότερα στην ενήλικη ζωή.
