Από την Ειρήνη Γιαννόπαπα, ψυχολόγο, MSc, υπαρξιακή συστημική ψυχοθεραπεύτρια.
Κάτι που ίσως δε γνωρίζουν πολλοί για την ψυχοθεραπεία είναι ότι συχνά, όταν φεύγουν οι θεραπευόμενοι από το δωμάτιο της συνεδρίας, ο ψυχοθεραπευτής παραμένει έχοντας και ο ίδιος δεχτεί ένα μεγάλο δώρο: έχει εξελιχθεί ως άνθρωπος.
Πριν από λίγο καιρό παρακολουθούσα με ενδιαφέρον το πώς δύο νέοι γονείς προσπαθούσαν να βρουν τον πιο γόνιμο τρόπο για να επικοινωνήσουν στα παιδιά τους την αξία της καλοσύνης και της προσφοράς. Αυτό που τους δυσκόλευε και τους προβλημάτιζε ήταν ότι ναι μεν επιθυμούσαν να προσφέρουν σε κάποιους ανθρώπους που βρίσκονταν σε ανάγκη, αλλά, από την άλλη, αυτή η προσφορά τους γινόταν αφορμή δεύτερων σκέψεων για το πώς θα προσφέρουν χωρίς να νιώσουν “ζημιωμένοι”.
Πώς δείχνουμε στα παιδιά ότι η καλοσύνη συμφέρει;
Αναρωτήθηκαν αν όντως συμφέρει. Και αν μάθουν στα παιδιά τους να είναι καλά και μετά οι άλλοι τα εκμεταλλευτούν; Με μεγάλη εκτίμηση έβλεπα δυο ανθρώπους, που είχαν γνήσιο ενδιαφέρον για τα παιδιά τους και ένα στέρεο σύστημα αξιών, να αμφισβητούν τη λειτουργικότητα της καλοσύνης τους και να αμφιταλαντεύονται για τις πράξεις τους, καθώς μια αντίληψη που είχαν προσλάβει από τον περιβάλλον τους (πατρική οικογένεια και κοινωνία) τους εμπόδιζε να εκτιμήσουν τους εαυτούς τους και τις επιλογές τους και να υποστηρίξουν τις θέσεις τους για την αξία της καλοσύνης απέναντι στους άλλους. Αναρωτήθηκα λοιπόν και για δικό μου όφελος πώς καταγράφεται στην κοινωνία μας η αξία της καλοσύνης. Άραγε, τι σημαίνει καλός; Συμφέρει να είσαι καλός; Γιατί έχει ενισχυθεί στην ελληνική νοοτροπία η θέση ότι τον καλό άνθρωπο τον θεωρούν ενδεχόμενο “θύμα”; Τελικά, κερδίζει ο αδιάφορος προς τους άλλους;
Η καλοσύνη είναι πολιτισμός
Αν δούμε την έννοια της καλοσύνης στο λεξικό, είναι συνώνυμο της “ιδιότητας του καλού ανθρώπου, αυτού που θέλει το καλό και την ευτυχία του συνανθρώπου του” (Λεξικό Τριανταφυλλίδη). Για τη διάσημη ανθρωπολόγο Margaret Mead η καλοσύνη είναι δείγμα πολιτισμού. Όταν ρωτήθηκε τι θεωρούσε πρώτη ιστορική ένδειξη πολιτισμού του ανθρώπινου είδους, απάντησε: “Ένα σπασμένο ανθρώπινο μηριαίο οστό το οποίο είχε επουλωθεί”. Στο ζωικό βασίλειο ένα σπασμένο μηριαίο οστό ισοδυναμούσε με θάνατο, καθώς δεν ήταν δυνατή η διαφυγή του θύματος από τον κίνδυνο ούτε το κυνήγι για εύρεση τροφής. Η ένδειξη επούλωσης ενός μηριαίου οστού αποτελεί απόδειξη ότι κάποιος αφιέρωσε χρόνο για να μείνει μ’ εκείνον που είχε το κάταγμα, τον φρόντισε και τον κουβάλησε σε ασφαλές μέρος ώστε να μη γίνει λεία άλλων ζώων. Κάποιος βοήθησε έναν άλλο άνθρωπο να βγει από τη δυσχέρειά του, κάποιος τον νοιάστηκε, αυτό για εκείνη είναι “πολιτισμός”.
Η δύσκολη υπόθεση του να υποστηρίξεις την καλοσύνη
Η ευγένεια, η γενναιοδωρία, το νοιάξιμο προς τον συνάνθρωπο, η ενσυναίσθηση αποτελούν ωραία θέματα για συζήτηση, αλλά πόσο απαιτητικό είναι τελικά να τα υποστηρίξει κάποιος στην καθημερινή ζωή; Μια θεραπευόμενη πασχίζει να πείσει τον εαυτό της ότι οι ευγενικοί τρόποι της δεν είναι δείγμα αφέλειας ή έλλειψης δυναμισμού. Ενώ στο σήμερα γνωρίζει να σχετίζεται γνήσια και ουσιαστικά με τους άλλους ανθρώπους, βάζοντας όρους και δείχνοντας καλοσύνη, προσπαθεί με κόπο να ξεπεράσει την αμφισβήτηση προς τον εαυτό της η οποία προέρχεται από τις καταγραφές των γονιών της. Στα μάτια των γονιών της οι “άλλοι” θέλουν πάντα το κακό μας, δε θέλουν να βλέπουν κάποιον να προοδεύει, οπότε, αν είναι καλή απέναντί τους, θα την εκμεταλλευτούν.
Ο επιτυχημένος άνθρωπος πατάει επί πτωμάτων, στη ζούγκλα βασιλεύει ο δυνατότερος και άλλες τέτοιες ιστορίες, που γίνονται τροχοπέδη στην προσπάθειά της στο σήμερα να στηρίξει τις προσωπικές της αξίες και τη διαφοροποίησή της από τον ρόλο του θύματος και την αποποίηση ευθύνης που εγκλώβιζαν τους γονείς της. Δυο γονείς κοιτάζουν ύποπτα το πεντάχρονο παιδί τους που δίνει πάντα τα παιχνίδια του στα άλλα παιδιά. Γιατί δε διεκδικεί; Μήπως γίνει μαλθακό, μήπως ως ενήλικας δυσκολευτεί προσφέροντας πάντα στους άλλους; Ακούω τους προβληματισμούς τους με κατανόηση.
Άλλωστε, οι ίδιοι είναι σε εργασίες στις οποίες επιβάλλεται να είναι ανταγωνιστικοί, καθώς αυτός που φέρνει τα μεγαλύτερα νούμερα παραμένει στην εταιρεία, η καλοσύνη προς τον άλλο δεν είναι ζητούμενο στο βιογραφικό τους. Το πώς θα κοιτάξουν όμως το παιδί τους, αν το δουν ως αδύναμο και υποχωρητικό ή αντίθετα ως γενναιόδωρο στην αλληλεπίδρασή του με τα άλλα παιδιά, παίζει όντως καθοριστικό ρόλο για την πορεία του παιδιού στην ενήλικη ζωή. Αλήθεια, ξέρεις πόσα παιδιά παίρνουν μαζί τους μια μπάλα για να προσφέρουν τη δυνατότητα παιχνιδιού και να πιάσουν φιλίες με τα άλλα παιδιά στην παιδική χαρά; Η επιθυμία για παιχνίδι και συνάντηση εκφράζεται μέσα από πράξεις καλοσύνης και το πλησίασμα του άλλου. Προσφέρω στον άλλο γιατί επιθυμώ να παίξουμε παρέα, δεν του χαρίζομαι ούτε του παραχωρώ το δικαίωμα να με εκμεταλλευτεί.
Η καλοσύνη είναι επιλογή
Το να είσαι καλός δε σημαίνει ότι έχεις άγνοια της πραγματικότητας ή ζεις σε ένα δικό σου ροζ σύννεφο. Αντίθετα, αυτός που επιλέγει να είναι καλός το κάνει έχοντας πλήρη επίγνωση της κακίας και του “μαύρου” που είναι υπαρκτά παντού γύρω του, αλλά συνειδητά επιθυμεί να διαφοροποιηθεί από αυτά. Επιλέγω να είμαι καλός όχι επειδή πρέπει, όχι επειδή κάποιος θα με τιμωρήσει αν δεν είμαι, ούτε επειδή πρέπει να κερδίσω κάτι από τον άλλο.
Επιλέγω να είμαι ευγενικός, να νοιάζομαι, να προσφέρω γιατί κερδίζω πρώτος απ’ όλους εγώ ο ίδιος. Πολύ συχνά οι άνθρωποι που δέχονται συστηματικά μετάγγιση αίματος νιώθουν υποχρέωση προς τους αιμοδότες. Αυτό που ξεχνούν είναι ότι η αιμοδοσία είναι μια πράξη που πρωτίστως δίνει ικανοποίηση σε αυτούς που προσφέρουν αίμα. Μια πράξη καλοσύνης αποτελεί από μόνη της πολύτιμο εφόδιο στον άνθρωπο που την προσφέρει, δεν αποζητά ανταπόδοση. Εκείνος που επιλέγει να είναι καλός δε θυματοποιείται. Έχει πρώτα φροντίσει ο ίδιος τον εαυτό του για να μπορεί να φροντίσει τους άλλους. Προσφέρει στους άλλους επειδή έχει μεγάλο δικό του πλεόνασμα καλοσύνης.
Η καλοσύνη στρέφεται πρώτα στον εαυτό μας
Εάν δεν μπορούμε να κοιτάξουμε με τρυφερότητα εμάς τους ίδιους, θα αδυνατούμε
να καλλιεργήσουμε λειτουργικές σχέσεις με τους άλλους. Η ευγένεια, η φροντίδα, ο καλός λόγος προς τον εαυτό μας μας κάνει να είμαστε ανοιχτοί στη συνάντηση με τον άλλο. Αλήθεια, έχεις παρατηρήσει πόσο δύσκολο είναι για κάποιους συντρόφους να ανταλλάξουν όμορφα λόγια; Οι κατηγόριες, τα παράπονα, τα “χτυπήματα κάτω από τη ζώνη” με ευκολία εξαπολύονται μέσα στη θεραπεία ζευγαριού, ενώ ο καλός λόγος, οι πράξεις καλοσύνης και η ανάδειξη για τον άνθρωπο που έχουμε επιλέξει να στέκεται δίπλα μας ως ο πιο “σημαντικός άλλος” στη ζωή μας έρχονται με μεγάλη δυσκολία. Λες και οι πράξεις καλοσύνης να προορίζονται μόνο για μία φορά τον χρόνο, σαν να μην είναι απαραίτητες στην καθημερινότητά μας, στη σχέση μας με τον σύντροφο, με τον φίλο, με τον συνάδελφο.
Νιώσε την καλοσύνη
Μια καλή κουβέντα που απευθύνεται στον άλλο έχει μεγάλη δύναμη και μπορεί να φέρει αλλαγές που ούτε καν φανταζόμαστε. Η καλοσύνη εξανθρωπίζει την ύπαρξη. Δεν είναι αδυναμία, αλλά ένδειξη ανθρωπινότητας. Είναι μια αξία που μας επιτρέπει να είμαστε ανοιχτοί στο πλησίασμα με τους άλλους, άρα ανοιχτοί στην ίδια τη ζωή.
