Οι διαταραχές του αυτιστικού φάσματος είναι μία ομάδα νευροαναπτυξιακών διαταραχών που χαρακτηρίζονται από ελλείμματα στις κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες καθώς και από περιορισμένα, επαναλαμβανόμενα και στερεότυπα πρότυπα συμπεριφοράς.
Η διαγνωστική διαδικασία τις περισσότερες φορές ξεκινάει από την ανησυχία των γονέων λόγω απουσίας ή καθυστέρησης λόγου.
Παρόλα αυτά, αυτιστικά σημεία και ιδιαίτερα ελλείμματα στις κοινωνικές δεξιότητες και τις επικοινωνιακές χειρονομίες είναι παρόντα ήδη από την ηλικία των 18 μηνών.
✅ Ο παιδίατρος σας έχει ένα κεντρικό ρόλο στην πρώιμη αναγνώριση του αυτισμού.
Σημεία που πρέπει να προβληματίσουν είναι: αν το νήπιο των 18 μηνών δεν ανταποκρίνεται σε κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, δεν δείχνει με το δείκτη, δεν εκτελεί εντολές, δεν έχει καλή βλεμματική επαφή, δεν μοιράζεται το ενδιαφέρον του για αντικείμενα/γεγονότα και δεν έχει αναπτύξει συμβολικό παιχνίδι.
Παρακάτω αναφέρονται τα πολύ πρώιμα σημεία της διαταραχής του αυτιστικού φάσματος, δηλαδή πριν από την ηλικία των 18 μηνών. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να συνεκτιμούμε προσεκτικά το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκεται το παιδί.
📌 Ο ΕΝΑΤΟΣ ΜΗΝΑΣ
Παρόλο που θεωρείται ότι δεν υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές στην ανάπτυξη, η ηλικία των 9 μηνών αποτελεί ορόσημο για την έναρξη συνταρακτικών αλλαγών στην εξέλιξη του βρέφους. Μια από τις σημαντικότερες αλλαγές είναι η δυνατότητά του να απομακρύνεται από τους γονείς, ανοίγοντας τον δρόμο προς την ανεξαρτησία, ενώ ταυτόχρονα διατηρεί τη συναισθηματική εγγύτητα.
Το βρέφος των 9 με 10 μηνών σταθερά γυρίζει το κεφάλι όταν κάποιος φωνάζει το όνομά του δείχνοντας σύνδεση με το περιβάλλον και κοινωνικό προσανατολισμό.
Το παιχνίδι του οργανώνεται. Συγκρίνει αντικείμενα, βάζει αντικείμενα στη σειρά ή το ένα μέσα στο άλλο και αρχίζει να τα χρησιμοποιεί ανάλογα με τη λειτουργία τους (κουτάλι, χτένα).
✔ Η “Συνδυασμένη Προσοχή” (joint attention) είναι το σημαντικότερο κοινωνικό ορόσημο που αναπτύσσεται προς στο τέλος του πρώτου χρόνου ζωής.
Πρόκειται για τη διαδικασία όπου το βρέφος και το πρόσωπο φροντίδας μοιράζονται μια εμπειρία συνειδητά. Η πρωιμότερη εμφάνιση της συνδυασμένης προσοχής παρατηρείται γύρω στους 8-9 μήνες ζωής, καθώς το βρέφος ακολουθεί το βλέμμα του προσώπου φροντίδας και κοιτάζει στην ίδια κατεύθυνση (gaze monitoring).
Κατά την “Συνδυασμένη Προσοχή” τα παιδιά δείχνουν με το δείκτη, όχι μόνο για να ζητήσουν κάτι, αλλά και για να «σχολιάσουν» ή να τραβήξουν την προσοχή του ενήλικα προς ένα αντικείμενο/γεγονός και έτσι να μοιραστούν μαζί του το ενδιαφέρον τους για αυτό.
❗Σημεία διαταραχής της προσκόλλησης/δεσμού βρέφους – γονέα ❗
ΤΟ ΒΡΕΦΟΣ :
• αναστατώνεται πολύ μετά από ένα σύντομο αποχωρισμό από το γονέα σε βαθμό που δεν μπορεί να σταματήσει να κλαίει.
• δεν δίνει καμία σημασία ή δεν αντιδρά καθόλου στην αποχώρηση του γονέα ή του προσώπου φροντίδας.
• δεν κοιτάζει ποτέ τον γονέα του όταν εξερευνά ένα καινούριο περιβάλλον.
• πηγαίνει σε όλους χωρίς προτίμηση.
• δείχνει υπερβολική αντίδραση σε έναν ξένο όπως π.χ. εξαιρετικό φόβο.
Εάν παρατηρούνται τέτοιες συμπεριφορές θα πρέπει να διερευνήσουμε το περιβάλλον φροντίδας του παιδιού καθώς και το ιατρικό, αναπτυξιακό και κοινωνικό ιστορικό. Βρέφη που αργότερα διαγιγνώσκονται με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος συχνά δεν αντιδρούν στον αποχωρισμό από τον γονέα ή παρουσιάζουν άτυπες συμπεριφορές.
📌 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΥΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Σε όλα τα παιδιά τα βασικά χαρακτηριστικά της αυτιστικής διαταραχής εμφανίζονται στα πρώτα 2 έως 3 χρόνια της ζωής. Οι γονείς, σε αρκετές περιπτώσεις, αναφέρουν ότι το παιδί αναπτυσσόταν φυσιολογικά στο πρώτο ή στα δύο πρώτα χρόνια και από εκεί και πέρα εντοπίστηκαν τα προβλήματα.
Βέβαια πολλοί γονείς θυμούνται τις πρώτες ενδείξεις κατά τη διάρκεια των συναντήσεων με τους ειδικούς, διότι προηγουμένως δεν είχαν δώσει καμιά σημασία σε αυτές.
Οι συμπεριφορές που παρατίθενται παρακάτω δεν οδηγούν απαραίτητα στη διάγνωση μιας διαταραχής του φάσματος του αυτισμού καθόσον μπορεί να τις εκδηλώσει και κάποιο τυπικά αναπτυσσόμενο παιδί. Επίσης είναι απίθανο τα παρακάτω χαρακτηριστικά να παρατηρηθούν όλα στο ίδιο βρέφος.
📍 Φτωχός θηλασμός τις πρώτες εβδομάδες.
📍Ασυνήθιστα καλή και ήρεμη συμπεριφορά ή συνεχές κλάμα και ουρλιαχτό που δεν σταματά.
📍Αδιαφορία ή έντονη δυσφορία στο χάιδεμα.
📍Αδιαφορία στη μητέρα ή σε αυτόν που ασχολείται συνεχώς μαζί του.
📍Προσκόλληση σε ένα μόνο άτομο και αυτό σε ασυνήθιστο βαθμό.
📍Δεν απλώνει τα χέρια να το πάρουν αγκαλιά και όταν είναι στην αγκαλιά δίνει την αίσθηση «άδειου σακιού».
📍Έλλειψη αμοιβαιότητας στη μίμηση, την έκφραση και τις κινήσεις του ατόμου που το φροντίζει.
📍Δεν συμμετέχει προγλωσσική συζήτηση.
📍Δεν δείχνει ή δείχνει περιορισμένα.
📍Δεν τραβά την προσοχή του ατόμου σε αντικείμενα που το ενδιαφέρουν με σκοπό το μοίρασμα της ευχαρίστησης (έλλειψη συνδυασμένης προσοχής).
📍Υπερβολική ενασχόληση και ενθουσιασμός με κάποια αντικείμενα όπως φώτα, σχέδια, λεπτομέρειες και αδιαφορία σε πράγματα που κινούν το ενδιαφέρον των άλλων.
📍Εάν το βρέφος παρουσιάζει απώλεια δεξιοτήτων που είχαν κατακτηθεί.
✅ Η διάγνωση των διαταραχών του αυτιστικού φάσματος είναι δύσκολη, καθώς δεν υπάρχουν παθογνωμονικά κλινικά σημεία ή εργαστηριακές εξετάσεις που να επιβεβαιώνουν τη διάγνωση. Η γνώση των πρώιμων σημείων αυτισμού μπορεί να διευκολύνει τη διαδικασία της αναπτυξιακής παρακολούθησης και να επιτρέψει την πρώιμη αναγνώριση μικρών νηπίων με αυτισμό.
Η έγκαιρη έναρξη κατάλληλου προγράμματος πρώιμης παρέμβασης βελτιώνει σημαντικά την πρόγνωση και την ποιότητα ζωής των παιδιών αυτών και των οικογενειών τους.
Κυριάκος Δουλγέρης, Παιδίατρος (ευχαριστούμε θερμά)
