Χρήσιμες επισημάνσεις για την ψυχοκοινωνική προσαρμογή παιδιών και εφήβων μετά από πυρκαγιά
Η ψυχολογική κατάσταση που βιώνει ένα άτομο μετά από μια φυσική καταστροφή είναι ιδιαίτερα έντονη. Ειδικά στην περίπτωση της πυρκαγιάς, οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με ιδιαίτερα δύσκολες και στρεσογόνες συνθήκες που αφορούν τόσο στο άμεσο περιβάλλον (π.χ. απώλεια συγγενικών, φιλικών ή άλλων αγαπημένων προσώπων, καταστροφή περιουσίας, κλπ.), όσο και στην
ευρύτερη κοινότητα (π.χ., εικόνες καταστροφής σε ολόκληρες περιοχές με άμεση έκθεση, αλλά και μέσω των ΜΜΕ).Οι άνθρωποι που βιώνουν μια πυρκαγιά, συχνά νιώθουν ότι χάνουν τον έλεγχο και είναι αδύναμοι να προσαρμοστούν ή να αποδεχθούν τη νέα κατάσταση.
Η ψυχοκοινωνική υποστήριξη των ανθρώπων και ιδιαίτερα των παιδιών και των εφήβων που έχουν πληγεί από τις συνέπειες μιας μεγάλης πυρκαγιάς εστιάζει στη σταδιακή ψυχολογική επανάκαμψη, ώστε να επανακτήσουν το αίσθημα ασφάλειας και να επιστρέψουν στην προηγούμενη ροή της ζωής τους. Οι σημαντικοί άλλοι (γονείς, συγγενείς, φίλοι, εκπαιδευτικοί, εθελοντές) μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά και τους εφήβους να αντεπεξέλθουν ψυχικά στη δύσκολη συνθήκη, δίνοντας έμφαση στην αναζήτηση τρόπων/στρατηγικών ώστε να διαχειριστούν τα δύσκολα συναισθήματά τους, να κατανοήσουν την κατάσταση και τις αντιδράσεις τους και να εστιάσουν στη δύναμη των διαπροσωπικών σχέσεων και δικτύων. Σε γενικές γραμμές, οι άνθρωποι που καταφέρνουν να αντεπεξέλθουν έπειτα από μία κρίση, όπως η περίπτωση μιας μεγάλης πυρκαγιάς, όχι μόνο ξεπερνούν την αρχική αίσθηση αδυναμίας, αλλά ανακαλύπτουν νέες στρατηγικές αντιμετώπισης και κατακτούν μέσα από αυτές νέα επίπεδα ωριμότητας.
Αναμενόμενες ψυχολογικές αντιδράσεις παιδιών και εφήβων
Τα παιδιά και οι έφηβοι που με οποιονδήποτε τρόπο ήρθαν σε επαφή με τις καταστροφικές συνέπειες της πυρκαγιάς είναι πιθανό να αποδιοργανωθούν, να χάσουν την αίσθηση ελέγχου της πραγματικότητας στον κόσμο γύρω τους και να εκδηλώσουν έντονο στρες και άλλα συναισθήματα με διάφορους τρόπους. Μια τέτοια κατάσταση γίνεται αντιληπτή ως κρίση και μπορεί να προκαλέσει δυσλειτουργία, η οποία, ωστόσο, είναι πιθανό να είναι μια φυσιολογική αντίδραση σε μια «μη φυσιολογική» κατάσταση.
Όσον αφορά στα παιδιά, στην πλειονότητά τους, οι διάφορες αντιδράσεις που μπορεί ναεκδηλώνουν μετά από το γεγονός μιας εκτεταμένης πυρκαγιάς είναι αναμενόμενες. Συνήθως, εκδηλώνονται ως κάποιο είδος ενόχλησης και αναστάτωσης ή αλλαγής της συμπεριφοράς στην προσπάθειά τους να ανακάμψουν από το γεγονός.
Οι κυριότερες αναμενόμενες αντιδράσεις των παιδιών είναι οι ακόλουθες:
Προσχολική ηλικία:
πιπίλισμα δακτύλων, νυχτερινή ενούρηση, έντονη προσκόλληση στους γονείς, διαταραχές ύπνου, απώλεια όρεξης, φόβος για το σκοτάδι, παλινδρόμηση στη συμπεριφορά και απόσυρση από φίλους.
Παιδιά σχολικής ηλικίας:
ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, έντονη προσκόλληση στους γονείς, εφιάλτες, δυσκολία στη συγκέντρωση και απόσυρση από δραστηριότητες και φίλους.
Εφηβική ηλικία:
διαταραχές ύπνου και φαγητού, διέγερση, αύξηση των συγκρούσεων, σωματικές ενοχλήσεις, προκλητική συμπεριφορά, δυσκολία στη συγκέντρωση.
Η παρουσία των παραπάνω συμπεριφορών για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά και η βίωση ενός γενικότερου “συναισθηματικού μουδιάσματος”, η ανησυχία ότι η πυρκαγιά συμβαίνει ξανά, η επανεμφάνιση της πυρκαγιάς στο πλαίσιο του παιχνιδιού ή των ονείρων, αποτελούν ενδείξεις για την αναγκαιότητα παροχής εξειδικευμένης φροντίδας και υποστήριξης.
Τα περισσότερα παιδιά και έφηβοι σε βάθος χρόνου θα καταφέρουν να αντεπεξέλθουν ψυχολογικά, παρά τα δύσκολα βιώματά τους κατά την εκδήλωση πυρκαγιών και στο διάστημα που ακολούθησε, αναπτύσσοντας ή/και εξελίσσοντας εσωτερικούς μηχανισμούς αντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων, λαμβάνοντας παράλληλα την καθοδήγηση και τη στήριξη των γονέων και των σημαντικών ενηλίκων.
Υποστήριξη παιδιών και εφήβων που βίωσαν έντονες εμπειρίες κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς
Διατήρηση ηρεμίας και ασφάλειας.
Είναι σημαντικό να αναγνωρίζεται η απώλεια ή η καταστροφή, αλλά χρειάζεται να δίνεται έμφαση στις προσπάθειες της κοινότητας και των πολιτών για καθαρισμό, αποκατάσταση, ανοικοδόμηση και προσφορά σε πολλά επίπεδα. Στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό, είναι απαραίτητη -όσες φορές και αν χρειαστεί- η διαβεβαίωση στα παιδιά ότι οι διαθέσιμοι ενήλικες (γονείς, συγγενείς, φίλοι) θα τα φροντίζουν και ότι η ζωή θα επανέλθει στους προηγούμενους ρυθμούς.
Είναι σημαντικό τα παιδιά να μην εκτίθενται συνεχώς σε συζητήσεις και καταστάσεις που υπενθυμίζουν την εμπειρία με την πυρκαγιά, ή τις δυσκολίες που αντιμετωπίζονται στην παρούσα χρονική κατάσταση. Επίσης, χρειάζεται να περιορίζεται η έκθεσή τους σε δημοσιεύματα, εικόνες, σχόλια από ΜΜΕ καθώς και στο διαδίκτυο.
Κατανόηση του γεγονότος.
Τα παιδιά έχουν την ανάγκη να κατανοήσουν το γεγονός που συνέβη. Είναι σκόπιμο οι ενήλικες να απαντούν στις ερωτήσεις που θέτουν τα παιδιά ακολουθώντας την αφήγησή τους και τις ερωτήσεις τους, χωρίς να δίνουν περιττές πληροφορίες που ενδεχομένως το παιδί δεν είναι έτοιμο να κατανοήσει ή να επεξεργαστεί συναισθηματικά. Οποιαδήποτε φήμη ή μη διαπιστωμένη πληροφορία είναι σημαντικό να διευκρινίζεται και η συζήτηση να εστιάζει στα πραγματικά γεγονότα.
