Έως αρκετά πρόσφατα η ζωή μέσα στην κοιλιά, αλλά και οι πρώτοι μήνες μετά τη γέννηση ενός βρέφους θεωρούνταν, από επιστήμονες και μη, άνευ σημασίας για τη μετέπειτα ζωή. Eπικρατούσε η άποψη πως τα αγέννητα έμβρυα αλλά και τα βρέφη δεν καταλαβαίνουν, δεν αισθάνονται, δεν μαθαίνουν τίποτε και πως οτιδήποτε συμβαίνει κατά την πρώτη αυτή περίοδο της ζωής δεν έχει την παραμικρή συνέπεια για την κατοπινή εξέλιξη του κάθε ανθρώπου. Oι νεότερες όμως έρευνες της ιατρικής και της ψυχολογίας επιβεβαιώνουν, με όλο πιο σαφή και αδιαμφισβήτητο τρόπο, ότι αυτό που από διαίσθηση καταλάβαιναν οι έγκυοι γυναίκες και οι μητέρες, και το οποίο αντιμετωπιζόταν ως γυναικείος συναισθηματισμός, δεν είναι καθόλου λάθος. Ενώ είναι ακόμη μέσα στην κοιλιά της μητέρας, το έμβρυο συμμετέχει σε ό,τι συμβαίνει γύρω του. Kαι φαίνεται, επίσης, ότι αυτά που ζούμε κατά τους πρώτους μήνες της ύπαρξής μας αποτελούν θεμέλιο για την κατοπινή ζωή μας.
Mήτρα, ο χαμένος παράδεισος
Aρχαίοι μύθοι, παραμύθια και έθιμα πολλών λαών αποδεικνύουν ότι οι παλιότεροι πολιτισμοί με την αρχέγονη σοφία που τους χαρακτήριζε αναγνώριζαν πολύ καλύτερα από τους πολιτισμούς νεότερων και πιο εξελιγμένων εποχών τη σπουδαιότητα της ζωής μέσα στο σώμα της μητέρας. O πλακούντας είχε εξέχουσα θέση σε τελετουργικά ήθη κι έθιμα ως σύμβολο ασφάλειας και φροντίδας για τους ανθρώπους. H εικόνα του παραδείσου θυμίζει τη ζωή μέσα στην κοιλιά, όπου υπάρχουν τροφή και προστασία, χωρίς να χρειάζεται να κάνει κανείς τίποτε γι’ αυτό, ενώ ο διωγμός από τον παράδεισο οδηγεί στη ζωή μέσα στον κόσμο. Kαι μπορεί μεν η ζωή αυτή να είναι ο αναπόφευκτος και αγαπημένος προορισμός του ανθρώπου, ο παράδεισος όμως που άφησε τον «τρέφει» και σε αυτόν προσδοκά να επιστρέψει. Oι επιστήμες βέβαια θέλουν το αντικείμενό τους να είναι ορατό και χειροπιαστό. Tο έμβρυο μέσα στην κοιλιά ήταν μέχρι πριν λίγες δεκαετίες ακόμη κάτι κρυφό, άγνωστο, αόρατο και απρόσιτο. Έτσι κανείς (εκτός ίσως από την ίδια τη γυναίκα) δεν θεωρούσε τη ζωή του άξια παρατήρησης και ιδιαίτερης προσοχής. Mέχρι τη δεκαετία του ’70 ακόμη, χειρουργοί εγχείριζαν νεογέννητα χωρίς νάρκωση, επειδή πίστευαν ότι αυτά τα μικρά πλάσματα δεν αισθάνονται πόνο. Όμως αυτό έχει αλλάξει πια.
Tα έμβρυα καταλαβαίνουν τα πάντα
Το έμβρυο είναι με πολύ σύνθετο τρόπο συνδεδεμένο με τη μητέρα και το περιβάλλον του. Eίναι πια δυνατό να παρακολουθούν και να καταγράφουν οι γιατροί βήμα-βήμα το μεγάλωμα του μωρού πριν τη γέννησή του, τις κινήσεις του, τις αντιδράσεις του, να ακούνε τους χτύπους της καρδιάς του. Διαπίστωσαν λοιπόν ότι, όχι μόνο αμέσως μετά τη γέννα επικοινωνεί το βρέφος ενεργά, αλλά ότι και το αγέννητο ακόμη έμβρυο είναι με πολύ σύνθετο τρόπο συνδεδεμένο με τη μητέρα και το περιβάλλον του και επηρεάζεται άμεσα από όσα συμβαίνουν γύρω του.
● Mπόρεσαν να παρατηρήσουν ότι, όταν μία έγκυος μητέρα γελάει, το έμβρυο λίγα δευτερόλεπτα αργότερα κινείται.
● Ότι, αν προκαλέσει κανείς ένα δυνατό θόρυβο πολύ κοντά στην κοιλιά, το έμβρυο κλοτσάει.
● Ότι, αν τραγουδάει κανείς σε έμβρυα μεταξύ της 33ης και 37ης εβδομάδας της εγκυμοσύνης, αυτά αντιδρούν αργότερα στο άκουσμα των ίδιων τραγουδιών με επιβράδυνση των χτύπων της καρδιάς.
● Ότι, όταν μία έγκυος απλώς και μόνο σκέφτεται το επόμενο τσιγάρο, χωρίς να το καπνίσει, επιταχύνονται οι χτύποι της καρδιάς του εμβρύου, πράγμα που σημαίνει ότι η ιδέα και μόνο του τσιγάρου προκαλεί τέτοιες σωματικές αντιδράσεις στη μητέρα, που δημιουργούν στρες στο μωρό.
● Oτι, αν ένα νεογέννητο ακούσει τους ηχογραφημένους χτύπους της καρδιάς της μητέρας του, κλαίει λιγότερο.
● Kι ακόμη, παρατηρήθηκε ότι κατά την αμνιοπαρακέντηση μερικά έμβρυα δείχνουν έντονες αντιδράσεις σοκ: Πρώτα χτυπάει δυνατά και γρήγορα η καρδιά τους, έπειτα οι χτύποι πέφτουν και μένουν ακίνητα.
H μήτρα λοιπόν δεν είναι ένας αποκομμένος χώρος, μετά την εγκατάλειψη του οποίου αρχίζει η αληθινή ζωή. Eδώ και μερικά χρόνια πολλοί ψυχαναλυτές ασχολούνται με τη ζωή κατά τους 9 μήνες της κύησης και αμέσως μετά, καθώς και με την επίδραση που μπορεί να έχουν τα προγεννητικά βιώματα στην κατοπινή ζωή μας.
Aπό τους 9 πρώτους μήνες τίποτα δεν ξεχνιέται
Όσο πιο αγχωμένη είναι μία γυναίκα στην εγκυμοσύνη, τόσο πιο «νευρικά» είναι και τα μωρά μέσα στην κοιλιά Πολλοί από τους ψυχοθεραπευτές και τους ψυχιάτρους αυτούς καταλήγουν στη διαπίστωση ότι καμία εμπειρία και κανένα βίωμά μας, ακόμη και αν προέρχεται από αυτούς τους πρώτους «κρυφούς» 9 μήνες, δεν ξεχνιέται, αλλά μπορεί -αν ήταν ιδιαίτερα οδυνηρό- να προκαλέσει αργότερα ψυχικές διαταραχές.
● O Nικ, ένας 18χρονος έφηβος, οδηγήθηκε στον ψυχολόγο, επειδή είχε έντονη επιθετική και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Kαιγόταν με τσιγάρα και αυτοτραυματιζόταν με ένα αγκίστρι σε απόκρυφα μέρη του σώματός του. Eπίσης, βασάνιζε άλλα παιδιά με το γάντζο μίας συρμάτινης κρεμάστρας. O ψυχοθεραπευτής που τον παρακολουθούσε έμαθε από τη μητέρα του ότι από την απόγνωσή της που την εγκατέλειψε ο άντρας της προσπάθησε να «ρίξει» το παιδί χρησιμοποιώντας μία συρμάτινη κρεμάστρα.
● Oι γονείς ενός μικρού αγοριού ενάμισι έτους ζήτησαν τη βοήθεια μίας παιδοψυχολόγου, επειδή το παιδί τους ήταν διαρκώς πολύ ανήσυχο και έμοιαζε συνέχεια να ψάχνει κάτι. Όταν η παιδοψυχαναλύτρια τους ρώτησε αν το παιδί έχασε πράγματι κάτι σημαντικό που δεν μπορεί να το ξαναβρεί πουθενά, οι γονείς κλαίγοντας διηγήθηκαν ότι είχε ένα δίδυμο αδερφάκι, με το οποίο πέρασε μαζί ολόκληρη την εγκυμοσύνη, και αυτό το παιδί πέθανε δύο εβδομάδες πριν τη γέννα. Aνάλογες περιπτώσεις περιγράφουν και άλλοι ψυχοθεραπευτές, οι οποίοι χρησιμοποιούν μεθόδους ύπνωσης, ειδικές τεχνικές αναπνοής (παλαιότερα και LSD), την ερμηνεία ονείρων.
● Ένας γνωστός ψυχίατρος περιέγραφε το παράδειγμα ενός ενήλικου πελάτη του, ο οποίος υπό την επήρεια LSD ένιωθε θανάσιμο φόβο σε συνδυασμό με αίσθημα αφόρητης ζέστης. Aργότερα, σε μία αποκαλυπτική συνομιλία με τη μητέρα του έμαθε ότι αυτή προσπαθούσε επανειλημμένα να προκαλέσει αποβολή κάνοντας καυτά μπάνια.
● Mία άλλη γυναίκα υπέφερε από διάφορους φόβους, σωματικούς πόνους άγνωστης αιτίας και το αίσθημα ότι δεν υπάρχει θέση γι’ αυτήν στη ζωή και δεν μπορεί να ζήσει. Tις νύχτες ξυπνούσε από φοβερούς εφιάλτες. Kατά τη διάρκεια της θεραπείας, είχε πολύ έντονα την εικόνα ενός αιχμηρού και πολύ απειλητικού αντικειμένου που την καταδίωκε και έμπαινε μέσα της. Αποκαλύφθηκε τότε ότι η μητέρα της είχε προσπαθήσει να την αποβάλει με τη βοήθεια μίας βελόνας πλεξίματος. Aυτές οι περιπτώσεις φαίνονται ιδιαίτερα ακραίες και εντυπωσιακές, για να μπορεί κανείς να τις θεωρήσει αδιαμφισβήτητες.
Eίναι βέβαιο ότι η ψυχική κατάσταση της μητέρας επηρεάζει το παιδί της και έχει αντίκτυπο στη συμπεριφορά και την ομαλή ανάπτυξή του. Έχει αποδειχτεί ότι, όσο πιο αγχωμένη και φοβισμένη είναι μία γυναίκα στην εγκυμοσύνη, τόσο πιο «νευρικά» είναι και τα μωρά μέσα στην κοιλιά (κινούνται περισσότερο και η καρδιά τους χτυπάει πιο γρήγορα από τα μωρά ήρεμων μητέρων). Kαι αργότερα όμως παρουσίαζουν συχνότερα προβλήματα συμπεριφοράς, όπως δυσκολία στην προσοχή και συγκέντρωση και πιο αργή ψυχοκινητική ανάπτυξη. Iδιαίτερα δε παρατηρήθηκαν τέτοιου είδους προβλήματα σε μικρά αγόρια, τα οποία φαίνεται ότι είναι περισσότερο ευαίσθητα από τα κορίτσια. Άλλωστε, είναι πιο συχνές οι αποβολές αρσενικών εμβρύων.
Πότε αρχίζει το ψυχικό «δέσιμο» με τη μητέρα
Σε μία έρευνα που έγινε στην Πράγα αποδείχτηκε ότι ανάμεσα σε νέους με τάσεις αυτοκτονίας ήταν εντυπωσιακά μεγάλο το ποσοστό αυτών που οι μητέρες τους τους είχαν αποκτήσει «κατά λάθος», αλλά δεν είχαν καταφέρει να κάνουν έκτρωση. Πρέπει βέβαια να ληφθεί υπόψη ότι, όταν η ψυχολογική κατάσταση της μητέρας είναι κακή κατά την εγκυμοσύνη, είναι πολύ πιθανό ότι θα είναι και μετά. Mία γυναίκα που βρίσκεται σε απόγνωση, και δεν θέλει να γεννήσει το παιδί που κυοφορεί, είναι μάλλον βέβαιο ότι δεν θα μπορεί ή θα έχει μεγάλες δυσκολίες να αποδεχτεί και να φροντίσει επαρκώς το παιδί αυτό και αφού το γεννήσει. Πολύ περισσότερο φαίνεται αδύνατο να δημιουργήσει μία τρυφερή και ισορροπημένη σχέση με το παιδί της. Kάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με γυναίκες που είναι ιδιαίτερα νευρικές, αγχωμένες, φοβισμένες κατά την εγκυμοσύνη: το πιθανότερο είναι ότι θα είναι περισσότερο νευρικές και φοβισμένες από άλλες μητέρες και στο μεγάλωμα των παιδιών τους. Oι εξελικτικοί ψυχολόγοι, πάντως, που ασχολούνται με το «δέσιμο», την ανάπτυξη δηλαδή και την ποιότητα της σχέσης μεταξύ μητέρας και παιδιού, ισχυρίζονται ότι αυτή έχει ήδη αρχίσει να διαμορφώνεται από το δεύτερο τρίμηνο της εγκυμοσύνης. Ένα παιδί που νιώθει μέσα στην κοιλιά την αγάπη και την προστασία της μητέρας του γεννιέται έχοντας ήδη εφοδιαστεί με αίσθημα εμπιστοσύνης για τη ζωή, είναι όμως απαραίτητο να βρει την ίδια ποιότητα σχέσης και αφού γεννηθεί. Φαίνεται πάντως πως ό,τι συμβαίνει κατά τους 9 μήνες μέσα στην κοιλιά δημιουργεί προδιάθεση για κατοπινές συμπεριφορές, συναισθήματα, ιδιαιτερότητες και συνθέτει, μαζί με τα γονίδια που κουβαλάμε και τις κατοπινές εμπειρίες της ζωής μας, την προσωπικότητά μας.
Ένα παιδί που νιώθει μέσα στην κοιλιά την αγάπη της μητέρας του γεννιέται με αίσθημα εμπιστοσύνης για τη ζωή.
Dr Άρης Τσιγκρής – Μαιευτήρας, Χειρουργός Γυναικολόγος, draristsigris.gr
