Στην ηλικία 5 μηνών με 24 μηνών αναπτύσσεται το άγχος με τα ξένα πρόσωπα – strangers anxiety. Είναι ένα φυσιολογικό στάδιο ανάπτυξης κατά το οποίο τα βρέφη γνωρίζουν πλέον πολύ καλά τα δικά τους πρόσωπα, συνδέονται στενά με τη μητέρα τους και παράλληλα αναπτύσσουν και άγχος αποχωρισμού από αυτήν – separation anxiety. Συνειδητοποιούν την μονιμότητα των προσώπων γύρω τους οπότε ζητούν τους δικούς τους πίσω όταν εκείνοι πηγαίνουν να φύγουν. Όλα αυτά είναι φυσιολογικά, ένα γνωστικό άλμα.
Δεν έχουν όμως όλα τα βρέφη τον ίδιο βαθμό άγχους με τους ξένους και άγχους αποχωρισμού.
Το πόσο άγχος θα εκδηλώσουν εξαρτάται από 3 παράγοντες:
1. Την ιδιοσυγκρασία τους: υπάρχουν βρέφη που εκδηλώνουν περισσότερο φόβο, διστακτικότητα σε καινούργιες καταστάσεις και σε αλλαγές συνηθειών, ενώ στο αντίθετο άκρο βρέφη που επιζητούν νέες εμπειρίες, που είναι πιο χαλαρά και προσαρμόζονται εύκολα σε καινούργια πρόσωπα και καταστάσεις.
2. Την μητέρα τους και την σύνδεση που έχουν μαζί της: Στις συνήθεις καλές περιπτώσεις όλο το πρώτο εξάμηνο αναπτύχθηκε ισχυρός δεσμός με την μητέρα, οπότε, σύμφωνα με τον Bowlby, όσο πιο δυνατό το attachment τόσο μπορεί να αυξάνεται το άγχος όταν η σύνδεση έστω και προσωρινά σπάει. Στις σπάνιες ευτυχώς περιπτώσεις που η μητέρα δεν έχει συνδεθεί καλά συναισθηματικά ή και κακοποιεί το βρέφος μπορεί το μωρό σε αυτές τις ηλικίες να επιδεικνύει περίεργες συμπεριφορές, όπως να αγχώνεται με την παρουσία της μητέρας, να επιδιώκει αγκαλιά από ξένους κλπ.
3. Από τον πλούτο του περιβάλλοντος του βρέφους και τα ερεθίσματά του. Ομαλή σταδιακή και ήπια έκθεση – συνήθως μαζί με τα αγαπημένα πρόσωπα, στην αγκαλιά της μητέρας ή του πατέρα – σε ξένα πρόσωπα, καινούργιες εμπειρίες και ερεθίσματα μπορεί να βοηθήσει να φύγει πιο γρήγορα και χωρίς έντονες εξάρσεις το άγχος αποχωρισμού και το άγχος με τους ξένους.
Τον τελευταίο χρόνο με τον αυξημένο εγκλεισμό των μικρών παιδιών και τον περιορισμό των προσώπων γύρω από το παιδί, ο τρίτος παράγοντας έχει αλλάξει σημαντικά προς το χειρότερο. Βλέπω συνεχώς πολλά βρέφη και μικρά παιδιά που αγχώνονται σε νέες καταστάσεις, που είναι πίσω από εμπειρίες, φοβούνται τα ξένα πρόσωπα και τους ξένους χώρους, κλείνονται στον εαυτό τους και στα πρόσωπα της οικογένειάς τους. Βλέπω πολλά περισσότερα βρέφη με εκείνο το αγχωμένο βλέμμα του στρες προς τους ξένους και του άγχους αποχωρισμού από τη μητέρα τους.
Θα πει κανείς, μα καλά εδώ άνθρωποι πεθαίνουν από κορονοιό και εμείς συζητάμε τώρα για το άγχος των βρεφών; Ναι, μπορεί. Όμως οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά όντα, γεννιόμαστε σημαντικά ανώριμοι και χρειαζόμαστε 3-4 χρόνια εντατικής ανθρώπινης επαφής στο άμεσο οικογενειακό και σταδιακά και στο εκτεταμένο κοινωνικό περιβάλλον για να αναπτυχθούμε σωστά και να κοινωνικοποιηθούμε. Και τα πρώτα τρία χρόνια της ζωής είναι τα πιο κρίσιμα, που καθορίζουν την προσωπικότητα και την ψυχική και σωματική μας υγεία για το υπόλοιπο της ζωής μας.
Οι κοινωνίες μας τριάντα χρόνια μετά θα έχουν προσωπικότητες που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της απουσίας σημαντικών άλλων προσώπων, της απομόνωσης και των μειωμένων ερεθισμάτων κοινωνικοποίησης από την βρεφική ηλικία. Για μένα αυτό είναι σημαντικό και πρέπει να αναδεικνύεται.
Δεν δικαιούμαστε να μην τα βλέπουμε και να μην τα σκεφτόμαστε αυτά, επειδή υπάρχουν τα κρούσματα και οι θάνατοι σήμερα. Τουλάχιστον για το αμέσως μετά την κρίση που ζούμε, να γνωρίζουμε τα προβλήματα που αναπτύχθηκαν και να δούμε ποικίλες δράσεις ατομικές και συλλογικές για να τα αντιμετωπίσουμε.
Κείμενο:Στέλιος Παπαβέντσης
