Η οριοθέτηση της συμπεριφοράς των παιδιών αποτελεί ίσως το μεγάλο στοίχημα που καλούνται να κερδίσουν οι γονείς στη σημερινή κοινωνία. Έχοντας πολλές απαιτήσεις, από την πλευρά των παιδιών, να διαχειριστούν, ελάχιστο χρόνο κι ακόμα λιγότερη υπομονή, εύκολα υποκύπτουν. Υποχωρούν σε αιτήματα των παιδιών, παραχωρούν προνόμια και δημιουργούν -άθελά τους είναι η αλήθεια- ένα προδεδικασμένο που δυσκολεύονται μετά να ανατρέψουν.
Η οριοθέτηση της συμπεριφοράς των παιδιών μοιάζει, υπό αυτές τις συνθήκες, βουνό.
Δεν θα ισχυριστώ ότι είναι εύκολη υπόθεση, αλλά θέλω να παραθέσω κάποιους βασικούς κανόνες αναφορικά με την επιβολή ορίων, τους οποίους συχνά αμελούμε.
Σαφή μηνύματα
Στη λεκτική επικοινωνία μας με το παιδί (ή τον έφηβο) θα πρέπει να’μαστε σαφείς και συγκεκριμένοι σχετικά με το τι ζητάμε. Η σαφήνεια στην έκφραση δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών και βοηθά το παιδί να σχηματίσει μια ξεκάθαρη εικόνα για το τι περιμένουμε ως γονείς.
Σαφές μήνυμα: “Η τηλεόραση θα ανοίξει αφού τελειώσετε τα μαθήματα σας“.
Ασαφές μήνυμα: “Η τηλεόραση θα ανοίξει μετά“.
Λογικά όρια
Επειδή μέσα στην ημέρα ένα παιδί μπορεί να αξιώσει 20 διαφορετικά πράγματα, θα πρέπει να’μαστε σε ετοιμότητα να θέσουμε όρια εκεί που πραγματικά χρειάζεται και να εξηγήσουμε στο παιδί τον λόγο για τον οποίο του απαγορεύουμε κάτι. Οι εξηγήσεις μας θα πρέπει να διέπονται από λογική, γιατί τα παιδιά θα αντιδράσουν διπλά σε κάτι που θεωρούν παράλογο ή σε κάτι που τους ζητείται χωρίς καμία εξήγηση.
Σταθερότητα
Όταν δεν επιτρέπουμε στο παιδί μας κάτι, θα πρέπει αυτή η απαγόρευση να ισχύει πάντα δεδομένων των ίδιων συνθηκών. Όταν απαγορεύουμε στο παιδί μας, για παράδειγμα, να παίζει με το μάτι της κουζίνας, το απαγορεύουμε κάθε μέρα και κάθε ώρα. Το λάθος που κάνουμε συχνά είναι ότι θέτουμε όρια κατά βούληση, χωρίς να έχουν μια σταθερότητα στο χρόνο. Η σταθερότητα στην επιβολή των ορίων βοηθάει το παιδί να διαμορφώσει, αλλά και να εσωτερικεύσει τους κανόνες της ζωής σας. (“Τρώμε μόνο 3 παγωτά την εβδομάδα“). Ως αποτέλεσμα αισθάνεται ότι ζει σε ένα σταθερό περιβάλλον, άρα νιώθει κι ασφάλεια μέσα σε αυτό. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν μπορεί να υπάρξουν κι εξαιρέσεις στον κανόνα. Αρκεί, όμως, αυτές οι εξαιρέσεις να δικαιολογηθούν ξεκάθαρα από τον γονέα. (“Επειδή σήμερα είναι τα γενέθλια σου κι είναι ξεχωριστή μέρα μπορείς να φας ένα επιπλέον παγωτό“).
Τόνος φωνής
Τα παιδιά ερμηνεύουν αυτά που τους λέμε, όχι μόνο βάσει του λεξιλογίου που χρησιμοποιούμε, αλλά και βάσει των μη λεκτικών στοιχείων που πλαισιώνουν τον λόγο μας. Ο τόνος της φωνής μας μπορεί να δηλώνει προσταγή, παραίνεση, συμβουλή. Μπορεί να κρύβει αυστηρότητα, ενδιαφέρον, προβληματισμό, ανησυχία. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται τις προθέσεις, αλλά και το συναίσθημά μας απ’τον τόνο της φωνής μας κι αντιδρούν πολλές φορές σ’αυτό. Ακόμα κι η πιο απλή προτροπή, αν ειπωθεί με αυστηρότητα και νεύρα μπορεί να ξεσηκώσει μια μικρή επανάσταση.
Θετική πλαισίωση
Τα όρια κι οι απαγορεύσεις δεν είναι απαραίτητο να φωνάζουν από χιλιόμετρα μακριά. Μπορούν να ειπωθούν με ήπιο και καλό τρόπο, αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες για συμμόρφωση ή μειώνοντας τις αντιρρήσεις των παιδιών.
– Θα πάμε στην παιδική χαρά, αμέσως μόλις ολοκληρώσεις τα μαθήματα σου.
– Πλένουμε τα χέρια μας για να είναι καθαρά και να μπορούμε να φάμε το γλυκό μας.
– Το γλυκό σου είναι εδώ και σε περιμένει να πλένεις τα χέρια σου.
Λογικές συνέπειες
Ακόμα κι αν εφαρμοστεί μ’ευλάβεια ένας χρυσός συνδυασμός όλων των παραπάνω, δεν σημαίνει ότι θα’χουμε την πλήρη συμμόρφωση των παιδιών μας στις προσταγές και τις υποδείξεις μας. Τα παιδιά θα αντιδράσουν κάποια στιγμή. Θα εναντιωθούν σε αυτό που τους ζητάμε. Θα δοκιμάσουν την ελαστικότητα των ορίων. Ο ρόλος μας είναι μείνουμε σταθεροί σε αυτό που τους ζητάμε και κυρίως έτοιμοι να τα αφήσουμε να βιώσουν τις λογικές συνέπειες των επιλογών τους. Από τη στιγμή που θέτουμε, για παράδειγμα, ως κανόνα το πλύσιμο των χεριών πριν από το φαΐ, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να μην του επιτρέψουμε να απολαύσει την αγαπημένη του λιχουδιά αν δεν πλύνει τα χέρια του. Οι συνέπειες δεν χρειάζεται να επιβάλλονται με φωνές κι εκνευρισμό. Με ηρεμία και θετικές δηλώσεις μπορούμε να ενισχύσουμε την επιθυμητή συμπεριφορά:
– Φυσικά και θα φας το γλυκό σου, αμέσως μόλις πλένεις τα χέρια σου.
– Εσύ θα επιλέξεις αν θέλεις να πλένεις τα χέρια σου και να φας γλυκό ή να μην τα πλένεις και να κάνεις κάτι άλλο.
– Λυπάμαι, αλλά δεν μπορώ να σου δώσω το γλυκό σου από τη στιγμή που τα χέρια σου είναι βρώμικα.
Υπομονή
Η υπομονή είναι μια δεξιότητα που κάθε γονιός οφείλει να καλλιεργήσει. Το οφείλει στον εαυτό του, αλλά και στα παιδιά του. Ανυπομονούμε να συμμορφωθούν άμεσα. Να κάνουν τώρα αυτό που τους λέμε. Να μην αντιδρούν στα ίδια πράγματα ξανά και ξανά. Να βιαστούν, επειδή εμείς βιαζόμαστε. Αν θεωρήσουμε δεδομένη την αντίδραση του παιδιού, αλλά και το δικαίωμά του να αντιδρά, επιβάλλεται να του δώσουμε χρόνο να μάθει, να πειραματιστεί, να αντιδράσει, να επιλέξει. Όσο περισσότερο σταθεροί, ήρεμοι και λογικοί είμαστε εμείς οι ίδιοι, τόσο επιταχύνουμε την διαδικασία εκμάθησης κανόνων και κοινωνικά αποδεκτών συμπεριφορών στα παιδιά μας.
