Αλεσμένα: απαραίτητα για τα βρέφη;
Παραδοσιακά τα βρέφη μας περνούν από την φάση της αλεσμένης τροφής, της κρέμας και του πουρέ, όταν εγκαταλείπουν τον αποκλειστικό θηλασμό ή την αποκλειστική σίτιση με γάλα. Πόσο πραγματικά απαραίτητο όμως ή ωφέλιμο είναι αυτό το στάδιο;
Σύμφωνα με τελευταία μελέτη που έγινε στην Μεγάλη Βρετανία, βρέφη που ταΐζονται από τους γονείς με κουτάλι κατά την διάρκεια της εισαγωγής στερεών τροφών είχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να γίνουν υπέρβαρα, συγκριτικά με βρέφη που έπαιρναν από την αρχή δική τους πρωτοβουλία και έπιαναν την τροφή με τα χέρια τους.
Στην έρευνα 298 βρέφη εξετάστηκαν ως προς το πώς έγινε η εισαγωγή στερεών τροφών μεταξύ 6 και 12 μηνών, και έπειτα έγινε σύγκρισή τους ως προς το βάρος τους και ως προς την συμπεριφορά τους στο φαγητό κατά τις ηλικίες 18 με 24 μηνών.
Οι Ουαλοί ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα βρέφη που έτρωγαν με δική τους πρωτοβουλία είχαν καλύτερο έλεγχο της όρεξής τους, γιατί μπορούσαν να κρατούν στα χέρια τους τις τροφές, να ελέγχουν την πρόσληψή τους ανάλογα με τις ανάγκες του και να τρώνε με το δικό τους ρυθμό – συνήθως πολύ πιο αργό και άρα πιο υγιή από αυτό που περιμένουν οι ενήλικες από ένα βρέφος.
Αντίθετα τα βρέφη που ταΐζονταν αλεσμένη τροφή από τους γονείς με το κουτάλι είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα να μην καταλαβαίνουν πότε χορταίνουν και πότε πρέπει να σταματήσουν το γεύμα τους.
Οι ερευνητές συμπέραναν ότι είναι πιο υγιές να επιτρέπεται στα βρέφη να ταΐζονται μόνα τους κατά την μετάβαση από την υγρή στην στερεή τροφή, ώστε να προλαμβάνεται η υπερφαγία, και ο κίνδυνος να γίνουν υπέρβαρα νήπια.
Πιθανόν βρέφη που παίρνουν από την αρχή πρωτοβουλία στο φαγητό τρώγοντας κομματάκια με τα χεράκια τους γίνονται πιο ικανά να ελέγχουν την όρεξή τους, με μακροχρόνια επίδραση στην υγιή πρόσληψη βάρους και σε υγιή στυλ σίτισης που μπορεί να επιμένουν κατά την διάρκεια της παιδικής ηλικίας.
Επίσης συμπέραναν ότι τα παιδιά που παίρνουν δική τους πρωτοβουλία στο φαγητό και το τάισμά τους είναι λιγότερο πιθανό να είναι δύσκολα στο φαγητό (fussy eaters), και αυτό γιατί έτσι εκτίθενται σε μεγαλύτερη ποικιλία γεύσεων και ερεθισμάτων από την αρχή.
Η έρευνα αυτή έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά ερευνών που κατά τα τελευταία 5 χρόνια αποδεικνύουν τα οφέλη της εισαγωγής στερεών τροφών οδηγούμενης από το βρέφος (baby led weaning). Σε αυτήν τα βρέφη επιλέγουν από την αρχή από ποικιλία τροφών του οικογενειακού τραπεζιού, αντί να ταΐζονται από το άτομο που τα φροντίζει με αλεσμένη τροφή πουρέ με κουτάλι. Με δεδομένη την επιδημική διάσταση της παιδικής παχυσαρκίας στην χώρα μας, η διατροφικές συνήθειες κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής πρέπει να απασχολήσουν περισσότερο τους επιστημονικούς φορείς και την πολιτεία.
Η πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας περνάει από τα πρώτα χρόνια της ζωής, όπου ο θηλασμός, η σίτιση κατά απαίτηση του βρέφους και η εισαγωγή στερεών τροφών καθοδηγούμενη από το βρέφος μπορεί να παίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη υγιών συνηθειών όρεξης και σίτισης στο παιδί.
Η σίτιση κατά απαίτηση, δηλαδή το να επιτρέπεις σε ένα βρέφος να ορίζει τις ανάγκες του και να ρυθμίζει την πρόσληψη τροφής ανάλογα με τα σημάδια κορεσμού και πείνας, και όχι να το πιέζεις σε αυθαίρετες ώρες ποσότητες φαγητού που έχει ορίσει ο ενήλικας – πολλές φορές πολύ παραπάνω από τις πραγματικές του ανάγκες, οδηγώντας σε τάισμα με το ζόρι και υπερφαγία – είναι σημαντικό βήμα, η βάση για υγιή μοτίβα σίτισης αργότερα στην ζωή τους.
Όταν ένα βρέφος παίρνει από την αρχή πρωτοβουλία στο τάισμά του, όταν αφήνεται να πειραματιστεί και να πιάσει την τροφή με τα χεράκια του, τότε μαθαίνει περισσότερα.
Έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Iowa στις ΗΠΑ, δημοσιευμένη στο περιοδικό Developmental Science δείχνει την σημαντική επίδραση που έχουν οι καθημερινές συνήθειες φαγητού στην ψυχοκινητική ωρίμανση του παιδιού, και πιο συγκεκριμένα σε τομείς όπως η εξερεύνηση, η εστίαση της προσοχής και η εκμάθηση λέξεων και γλωσσική ανάπτυξη.
Οι ερευνητές εξέτασαν πόσο εύκολα και καλά μαθαίνουν 16 μηνών βρέφη τα ονόματα μη στερεών τροφών και άλλων αντικειμένων ενόσω βρίσκονται σε καρεκλάκι φαγητού, και ενόσω βρίσκονται καθισμένα στο οικογενειακό τραπέζι.
Οι ερευνητές έδωσαν στα παιδιά συγκεκριμένες μη στερεές τροφές, όπως κρέμα μήλου, φρουτόκρεμα, χυμό και σούπα και τους τα ονομάτισαν.
Όταν οι ερευνητές ξαναέβαλαν μπροστά στα παιδιά τα ίδια υλικά αλλά σε διαφορετικά σχήματα ή μεγέθη και τα ρώτησαν να τα αναγνωρίσουν, εκείνα που την πρώτη φορά είχαν εξερευνήσει με περισσότερο ενθουσιασμό την τροφή βάζοντας τα δάχτυλά τους, πετώντας την ή πιάνοντάς την, ήταν πιο πιθανό να την αναγνωρίσουν μετέπειτα επιτυχημένα.
Η έρευνα έδειξε ότι όταν τα μικρά παιδιά αφήνονται να φάνε με αναστάτωση και να εξερευνήσουν το φαγητό τους σε κάθε γεύμα, μαθαίνουν περισσότερα τόσο για συγκεκριμένα τρόφιμα όσο και γενικά για πράγματα γύρω τους.
Το φαγητό δεν είναι σημαντικό μόνο για θερμίδες και βιταμίνες, αλλά έχει σημασία ως κύρια καθημερινή δραστηριότητα για τομείς μάθησης, όπως το να μπορείς να εστιάζεις και να κατευθύνεις την προσοχή σου και να συγκεκριμενοποιείς τα θέλω σου. Το περιβάλλον, το πλαίσιο, το περίγραμμα όπου συμβαίνει κάτι – το φαγητό, η μάθηση στο σχολείο αργότερα κλπ – παίζουν κυρίαρχα ρόλο στο κατά πόσο η εμπειρία θα είναι επιτυχής και εποικοδομητική για το παιδί. Το που και το πώς έχει μεγάλη σημασία και όχι μόνο το τι τρώει ένα μικρό παιδί.
Αυτό που στα μάτια μας, των ενηλίκων, συχνά μοιάζει απλός χαμός και χωρίς νόημα αναστάτωση, μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας για την ψυχοκινητική ωρίμανση ενός παιδιού. Μπορεί να φαίνεται ότι το μωρό απλά παίζει στο καρεκλάκι του και δεν τρώει, ή απλά πετάει πράγματα κάτω, αλλά εκείνη την στιγμή το μωρό μαθαίνει από αυτές του τις ενέργειες, νέες πληροφορίες που όπως αυτή η έρευνα αποδεικνύει μπορεί να τις ανακαλέσει αργότερα.
Αφήνοντας ένα βρέφος να εξερευνήσει τις τροφές και να χαρεί το τραπέζι ως κοινωνική, ευχάριστη διαδικασία πρωτοβουλίας και μάθησης.
Τέτοιες καθημερινές συμπεριφορές μπορεί να βοηθούν βρέφη και νήπια να χτίζουν το λεξιλόγιό τους από μικρή ηλικία, και η γλωσσική ανάπτυξη πρώιμα έχει συνδεθεί με καλύτερη γνωστική ανάπτυξη και λειτουργία πολύ αργότερα, στην σχολική ηλικία. Οι γονείς έχουν ρόλο να εμπλουτίζουν, να πηγαίνουν ένα βήμα παραπέρα αυτές τις εμπειρίες του τραπεζιού, και να μην τις αποτρέπουν για την ευκολία τους ή για να μετράνε πόσα γραμμάρια έφαγε το παιδί τους κάθε φορά ή για να τελειώνει το βρέφος γρήγορα το φαγητό του και να προχωράνε στις δουλειές τους.
Το baby led weaning έχει οφέλη, σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες, ή, για να το θέσουμε ορθότερα, η υπερσίτιση αυθαίρετων ποσοτήτων αλεσμένων με το κουτάλι από τον γονιό έχει κινδύνους.
Πόσο όμως έχει αποδειχθεί επιστημονικά η ασφάλεια της μεθόδου, του baby led weaning;
Η απάντηση είναι ότι χρειάζονται περισσότερες μελέτες.
Το να ξεκινήσει ένα βρέφος από 6 μηνών χωρίς αλεσμένη τροφή αλλά με μαλακά κομματάκια τροφής από το οικογενειακό τραπέζι χρειάζεται να ελεγχθεί περισσότερο επιστημονικά για τους ακόλουθους πιθανούς κινδύνους:
• Σε κάποια βρέφη, που ίσως δεν μπορούν να καταναλώσουν σημαντικές ποσότητες τροφής από την αρχή της πρακτικής της μεθόδου, ή έχουν κάποιους προδιαθεσικούς παράγοντες, όπως χαμηλό βάρος, προωρότητα κλπ, μπορεί να οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο για ελλείμματα σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία, όπως ο σίδηρος. Είναι σημαντικό να επιλέγονται από την αρχή τροφές πλούσιες σε σίδηρο και να γίνεται τακτική παρακολούθηση του παιδιού.
• Η μέθοδος εξαρτάται από τον πλούτο του οικογενειακού τραπεζιού, που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ικανοποιητικός. Σε κάποιες όμως οικογένειες, μπορεί να μην υπάρχει επαρκής τροφή ή επαρκής ποιότητα τροφής, ή κατά επιλογή να είναι χορτοφαγικές, οπότε μπορεί το βρέφος να κινδυνεύει με ανεπαρκή σίτιση. Επίσης η μέθοδος εξαρτάται από την υπευθυνότητα των γονιών και την τακτική προσφορά τροφής, οπότε σε λίγες περιπτώσεις που η υπευθυνότητα είναι χαμηλή το βρέφος μπορεί να μην σιτίζεται επαρκώς.
• Υπάρχουν ήδη μελέτες που συνδέουν το baby led weaning με ελαφρά αυξημένο κίνδυνο να έχουμε το παιδί να γίνεται λιποβαρές. Προφανώς αυτή η εξέλιξη έχει να κάνει με τους παράγοντες που αναφέρθηκαν παραπάνω.
• Τέλος υπάρχει το σύνηθες άγχος γονιών και επαγγελματιών υγείας «να μην πνιγεί» το παιδί. Θα πρέπει να υπάρξουν μεγάλες μελέτες που να εξετάσουν την συχνότητα πνιγμονής, πνιγμού και πνευμονίας από εισρόφηση σε παιδιά που μπαίνουν στις στερεές τροφές με το baby led weaning, συγκριτικά με εκείνα που ξεκινούν με αλεσμένα.
Η προσωπική μου κλινική εντύπωση είναι η σωστή μάσηση είναι θέμα μάθησης που μπορεί να ξεκινήσει από 6 μηνών, και επομένως η σωστή εισαγωγή με προφυλάξεις κατάλληλες και με επίβλεψη σχηματισμένης τροφής από νωρίς δεν οδηγεί σε σημαντικά συμβάματα πνιγμού, αλλά αντίθετα βοηθά το μωρό να ωριμάσει έγκαιρα και κατάλληλα τις δεξιότητές του στη μάσηση.
Αντίθετα, είναι τα βρέφη και νήπια που δεν βοηθήθηκαν να μάθουν να μασάνε, που καθυστέρησαν εμμένοντας στα αλεσμένα, που έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να πνιγούν όταν τους δίνεται στερεή τροφή.
Επομένως, το ερώτημα είναι:
μέχρι να υπάρξουν καλύτερες απαντήσεις για το θέμα από την έρευνα, ποια πρέπει αν είναι η καθοδήγηση του κλινικού γιατρού στους γονείς που ξεκινούν στερεές τροφές στα παιδιά τους;
Η δική μου πρακτική, βασισμένη σε ότι σύγχρονο υπάρχει στην διεθνή πρακτική και βιβλιογραφία είναι σε αδρές γραμμές η εξής:
• Τα βρέφη είναι έτοιμα να ξεκινήσουν στερεές τροφές γύρω στους 6 μήνες της ζωής, με ένα φυσιολογικό αναπτυξιακό εύρος μεταξύ 5 και 7 μηνών.
• Αν τηρούνται οι σωστές προϋποθέσεις και υπάρχει θέληση από τους γονείς, τα βρέφη μπορούν να ξεκινήσουν από την αρχή με μαλακά κομματάκια χρησιμοποιώντας τα χεράκια τους ή με την μαμά να προσφέρει μπουκίτσες στο στόμα.
• Ακόμα και αν ξεκινήσουν με αλεσμένη τροφή, είναι καλό οι γονείς να ενθαρρύνονται να δίνουν, επιπλέον της αλεσμένης τροφής και όταν κάθονται όλοι στο οικογενειακό τραπέζι, ευκαιρίες στο βρέφος να κάτσει στο καρεκλάκι του φαγητού, να παίξει με σύσταση και γεύσεις κατάλληλες του οικογενειακού τραπεζιού, πάντα υπό επίβλεψη, χωρίς το βρέφος να βρίσκεται σε κίνηση και με γνώση του τρόπου που αντιμετωπίζεται μια πνιγμονή.
• Τα βρέφη θα πρέπει οπωσδήποτε να έχουν εκτεθεί από τους γονείς τους και σε μη αλεσμένη τροφή μέχρι τους 9 μήνες της ζωής τους.
• Μεταξύ 9 και 18 μηνών, πρέπει να γίνεται σταδιακή, ανάλογα με το γονιό και με το παιδί, μετάβαση στα μη αλεσμένα. Στους 18 μήνες θα πρέπει το παιδί να τρέφεται κυρίως με μη αλεσμένα.
• Μετά τα 2 χρόνια της ζωής δεν θα πρέπει να δίνονται στο παιδί αλεσμένα τρόφιμα, δεν προσφέρουν τίποτα και θα πρέπει να τρώει τις ίδιες τροφές σε σχηματιστή μορφή και με ενθάρρυνση για δική του πρωτοβουλία.
H υπερβολική εμμονή στα αλεσμένα και ο μη έλεγχος της πρόσληψης τροφής από το βρέφος και το νήπιο μπορεί να οδηγούν σε στέρηση δεξιοτήτων γνωστικής αντίληψης, γλωσσικής ανάπτυξης και επικοινωνίας, λεπτής κινητικότητας και συνεργασίας – συντονισμού χεριού ματιού – σύλληψης αντικειμένων.
Επιπλέον μπορεί να προδιαθέτει κάποια παιδιά σε υπερφαγία και παχυσαρκία, ενώ άλλα σε δυσκολίες σίτισης, άρνηση φαγητού και περιορισμένο εύρος τροφών και γεύσεων. Τέλος αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, μπορεί να αφαιρεί χαρά και εξερεύνηση από μικρά παιδιά και τους γονείς τους, και να μετατρέπει μια καθημερινή φυσιολογική, ευχάριστη διαδικασία σε πεδίο μάχης και διαρκές αναίτιο άγχος.
Στην Ελλάδα πρέπει επειγόντως να αυξηθεί η αναγνώριση, ανάμεσα στην επιστημονική κοινότητα και στους κλινικούς γιατρούς, της σημασίας του τρόπου σίτισης κατά την βρεφική ηλικία για την εγκαθίδρυση υγιεινών συνηθειών εφ’ όρου ζωής. Γονείς, το τι πρέπει να κάνουμε με τα βρέφη μας το έθεσε πολύ πετυχημένα και αυθόρμητα μια μέρα η κόρη μου, 5 ½ χρονών, που έτρωγε μαζί μου στο πάτωμα σε ένα πιατάκι κομματάκια από αχλάδι. Πλησίασε ο 8 μηνών γιος μου μπουσουλώντας και άρχισε να πιάνει τα κομματάκια. Έβαλα τα παιδιά στα καθίσματα τους στο τραπέζι και πήρα ένα κομμάτι να το κρατήσω και να το προσφέρω στο στόμα του μωρού, όταν η μικρή μου λέει: «Άφησέ τον να το φάει μόνο του. Να το απολαύσει. Να καταλάβει πως είναι, τη διαφορά από την μπανάνα που τρώει συνέχεια..»
Η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα;
Ή, στην περίπτωση της εισαγωγής στερεών τροφών, η πρωίμη έκθεση σε μη αλεσμένα προκαλεί πνίξιμο ή η καταστολή μιας φυσιολογικής διαδικασίας μάθησης στη μάσηση οδηγεί ένα άμαθο μικρό παιδί στο πνίξιμο;
Οι γονείς που ξεκινούν από νωρίς να δίνουν εκπαιδευτικές ευκαιρίες μάθησης στη μάσηση μη αλεσμένων υπό επίβλεψη στα βρέφη τους θα σας πουν το δεύτερο: Στο κατάλληλο αναπτυξιακό παράθυρο ευκαιρίας – όταν δηλαδή τα περισσότερα φυσιολογικά βρέφη έχουν το δυναμικό να μάθουν να μασούν σωστά, δηλαδή στους 6 με 15 μήνες της ζωής τους – η έγκαιρη έκθεση σε τρόφιμα με σταδιακά αυξανόμενη σύσταση, η ενθάρρυνση της πρωτοβουλίας του παιδιού στο φαγητό, αποτελούν μια καμπύλη μάθησης αναγκαία – necessary learning curve – για αναπτυξιακή ωρίμανση των βρεφών σε αυτό το θέμα.
Με άλλα λόγια, το “δεν δίνω μη αλεσμένα γιατί άμα δώσω θα πνιγεί” είναι φαύλος κύκλος που πιο αληθινά περιγράφεται ως “πνίγεται με μη αλεσμένα γιατί δεν του έχω δώσει κατάλληλες υπό επίβλεψη ευκαιρίες μάθησης της μάσησης όταν έπρεπε”, πνίγεται γιατί είναι άμαθο.
Όταν ένα μωρό από 6 μηνών και έπειτα του δίνεται η δυνατότητα να ελέγξει με τα χέρια και τα μάτια του την τροφή του, να την περιεργαστεί με τις αισθήσεις του αφής όρασης γεύσης και όσφρησης, να πάρει μια μπουκιά και να την περιεργαστεί στο στόμα του, να την κυκλοφορήσει από τη μια μεριά του στόματος στην άλλη, να την φτύσει μετά από λίγο αν θέλει, να την βγάλει από το στόμα για να βάλει άλλη μπουκιά, να κόψει κομμάτια, να καθορίσει τον ρυθμό που το ίδιο θα βάλει τις μπουκιές στο στόμα του, τότε μαθαίνει να μασάει και να τρώει.
Αντίθετα, ένα μικρό παιδί που 18 μηνών τρώει πάντα φαγητό αλεσμένο και ξαφνικά του δίνεται στο σπίτι ένα κομμάτι μήλο ή λαχανικό, και αυτό, μην έχοντας αναπτύξει τις παραπάνω δεξιότητες που απαιτούν χρόνο έκθεση και πειραματισμό, “χλαπακιάζει” το κομμάτι μπουκώνοντάς το στο στόμα ή βάζοντας το ένα κομμάτι μετά το άλλο πριν καν το μασήσει, ή προσπαθώντας να το καταπιεί αμάσητο από την λαχτάρα του, άμαθο και αδέξιο, θα κινδυνεύσει περισσότερο από πραγματική πνιγμονή.
Είμαι σίγουρος ότι η σοβαρή πνιγμονή συμβαίνει πολύ πιο σπάνια σε παιδάκια που τους έχει επιτραπεί έγκαιρα να μασήσουν μη αλεσμένα τρόφιμα.
Είναι η τεχνητή καθυστέρηση στην ψυχοκινητική ωρίμανση αυτού του τομέα, που αυξάνει τους κινδύνους πνιγμονής.
“Δεν δίνω κομματάκια, για να μην πνιγεί”, απάντηση: “δώστε έγκαιρα κομματάκια για να μην πνιγεί”.
Πηγές:
• Early influences on child satiety-responsiveness: the role of weaning style. Brown A, Lee MD. Pediatr Obes. 2013 Dec 17
• Townsend E, Pitchford NJ. Baby knows best? The impact of weaning style on food preferences and body mass index in early childhood in a case-controlled sample. BMJ Open. 2012 Feb 6;2(1):e000298.
• Perry LK, Samuelson LK, Burdinie JB. Highchair philosophers: the impact of seating context-dependent exploration on children’s naming biases. Dev Sci. 2013 Dec 1.
Στέλιος Παπαβέντσης MBBS MRCPCH DCH IBCLC 2014
