Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε στη χώρα μας να αναδύεται όλο και πιο συχνά, όλο και πιο έντονα, μια νοοτροπία γονέων με μη ρεαλιστικές ή υπερβολικές προσδοκίες.
Επιπλέον παρατηρείται το φαινόμενο οι γονείς με υπερβολικές προσδοκίες από τα παιδιά τους να αναλαμβάνουν δράση οι ίδιοι για την εκπλήρωση των προσδοκιών αυτών. Μοιάζει να έχουν μεταβολίσει τον γονεϊκό τους ρόλο σε ένα είδος μάνατζερ που έχει έναν και μοναδικό σκοπό: τη διάκριση του παιδιού τους. Εδώ δεν εννοούμε απλά την επαγγελματική αποκατάσταση που είναι μια παλιά ιστορία και ανέκαθεν ήταν η μεγάλη προσδοκία των ελλήνων γονέων. Εννοούμε την προσδοκία: «να γίνει το παιδί μου κάτι σημαντικό, να ξεχωρίσει». Μιλάμε για την πρωτιά, την αποθέωση, το χειροκρότημα, τα βραβεία. Αναρωτιέμαι μήπως όλο και περισσότεροι γονείς γινόμαστε σαν «τα αμερικανάκια» που κάποτε κοροϊδεύαμε;
Πώς να αναγνωρίσεις ένα γονέα με υπερβολικές προσδοκίες
Τον γονέα με υπερβολικές προσδοκίες θα τον συναντήσεις στο σχολείο του παιδιού του να παραπονιέται στους καθηγητές γιατί το 19 δεν είναι 20, να εποφθαλμιά για την σημαία, για το αριστείο, με εξόφθαλμο το «σύνδρομο της κουκουβάγιας» που βλέπει το παιδί του ως το πιο καλό και το πιο έξυπνο που υπάρχει. Να κοιτάζει υποτιμητικά άλλους γονείς που, άκουσον-άκουσον, έκαναν κάτι για τον εαυτό τους (όπως π.χ που πήγαν ένα ταξίδι) και ταυτόχρονα να ωρύεται: «Τι εγωιστές; Είναι γονείς αυτοί;»
Θα τον συναντήσεις στις αθλητικές ομάδες να μαλώνει με τους προπονητές που δεν αναγνωρίζουν το νέο Ρονάλντο ή τη νέα Κομανέτσι στο παιδί του.
Θα τον αναγνωρίσεις από την μονομανία του να επιζητά στις παρέες του συζητήσεις που αφορούν τα κατορθώματα του παιδιού του και από τις αναρτήσεις του στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης να καμαρώνει για τα βραβεία, τους βαθμούς και τις επιτυχίες του παιδιού του. Οι βαθμοί τετραμήνου και το πτυχίο Lower σε περίοπτη ηλεκτρονική θέση και τα like να πέφτουν βροχή.
Είναι αυτός που από πολύ μικρό θα τρέχει ο παιδί του από διαγωνισμό σε διαγωνισμό, αφού προηγουμένως θα έχει κάνει την σχετική προετοιμασία. Που θεωρεί ότι το παιδί του είναι ο νέος Αϊνστάιν, ο νέος Ευκλείδης, ο νέος Μπαχ ή ο νέος Γκάλης.
Που θεωρεί ότι ένα απλό δημόσιο σχολείο είναι πολύ λίγο για να καλύψει το παιδί του και λαχταρά ένα πρότυπο ή ένα καλό ιδιωτικό. Που η αποκλειστική του ενασχόλησή με το παιδί του αφορά την βελτίωση της επίδοσής του στον τομέα εκείνον στο οποίο ο γονέας-μάνατζερ έχει κάνει την επένδυσή του.
Εδώ δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο, δεν υπάρχουν ξέγνοιαστες διακοπές, ανεμελιά. Υπάρχει στοχοπροσήλωση και σαφές σχέδιο δράσης. Υπάρχει πρόγραμμα εκπαίδευσης που μόνο με αθλητή που προετοιμάζεται για αγώνα μπορεί να συγκριθεί. Μόνο που εδώ μετά από κάθε αγώνα ακολουθεί αμέσως ο επόμενος, χωρίς ανάσα.
Οι προσδοκίες των γονέων αυτών είναι προσδοκίες που αφορούν το μετρήσιμο αποτέλεσμα. Η προσπάθεια του παιδιού δεν μπορεί από μόνη της να τους ικανοποιήσει. Η τυχόν αποτυχία χαρακτηρίζεται αυτόματα ως ελλιπής προσπάθεια. Εξάλλου για αυτούς υπάρχουν μόνο νικητές που τα παίρνουν όλα και χαμένοι που δεν παίρνουν τίποτα.
Θυσία ή επένδυση;
Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι οι προσδοκίες των γονέων συνήθως γίνονται συμπεριφορές παιδιών. Όταν λοιπόν ένα παιδί ακούει καλά λόγια μόνο για τις διακρίσεις και τις επιτυχίες του θεωρεί ότι αυτά είναι τα μόνα για τα οποία αξίζει να παλεύει κάτι που αργά ή γρήγορα το οδηγεί στο ανικανοποίητο και στην εξουθένωση. Εν τω μεταξύ οι γονείς – μάνατζερ είναι καλοί και στο μάρκετινγκ: καταφέρνουν και πείθουν τα παιδιά τους ότι όλα γίνονται για το καλό τους. Τα παιδιά τις περισσότερες φορές ταυτίζουν τις προσδοκίες που έχουν για τον εαυτό τους με τις προσδοκίες που έχουν οι γονείς τους για αυτά. Σε περίπτωση μη ικανοποίησης των φιλόδοξων στόχων νιώθουν ενοχοποίηση γιατί δεν κατάφεραν να ευχαριστήσουν τους γονείς που έχουν κάνει τόσες θυσίες για εκείνα. Αναρωτιέμαι όμως για ποιες θυσίες μιλάμε; Θυσία σημαίνει να προσφέρεις κάτι χωρίς να περιμένεις αμοιβή. Οτιδήποτε άλλο είναι απλά συναλλαγή ή επένδυση.
Τι έχει αλλάξει από παλιά όσον αφορά τις προσδοκίες των γονιών
Παλαιότερα οι προσδοκίες των γονέων αφορούσαν σχεδόν αποκλειστικά την επαγγελματική αποκατάσταση των παιδιών τους, σήμερα αφορούν και την διάκριση. Αφορούν τον πρωταθλητισμό και την αναγνώριση.
Σε επίπεδο διαμόρφωσης χαρακτήρα και συμπεριφοράς οι παλαιότεροι γονείς έλεγαν: «να γίνεις καλός και χρήσιμος άνθρωπος στην κοινωνία». Σήμερα λένε: «Να διεκδικείς αυτό που αξίζεις. Ο κόσμος είναι σκληρός οπότε να είσαι και εσύ σκληρός γιατί θα σε φάνε λάχανο. Να μην μασάς. Κανείς δεν είναι καλύτερος από σένα. Δείξ’ τους τι πραγματικά αξίζεις».
Παλαιότερα οι γονείς έλεγαν στα παιδιά τους: «να κοιτάξεις να μορφωθείς, να μην μείνεις αμόρφωτος σαν εμάς». Σήμερα που τα παιδιά εκείνα μεγάλωσαν και έγιναν μορφωμένοι γονείς έρχονται και λένε με τη σειρά τους στα δικά τους παιδιά: «Σήμερα δεν φτάνει η μόρφωση, πρέπει να ξεχωρίσεις, πρέπει να είσαι ένα βήμα πιο μπροστά από τους άλλους και να αρπάξεις την ευκαιρία όταν σου δοθεί. Πρόσεξε να μαζέψεις όσα πιο πολλά προσόντα μπορείς γιατί ο ανταγωνισμός είναι μεγάλος».
Γενικεύοντας πάντως θα λέγαμε ότι ενώ παλιά το «απαραίτητο» θεωρούταν «σημαντικό», σήμερα το «σημαντικό» έχει φτάσει να θεωρείται «απαραίτητο». Διαφαίνεται ένας πανικός στο μυαλό των γονέων πίσω από όλα αυτά. Όλα αποκτούν μια χρησιμοθηρική διάσταση. Δεν υπάρχει χρόνος και χρήμα για πέταμα. Οι γονείς για να δικαιολογήσουν αυτές τους τις υπερβολικές προσδοκίες εκφράζουν την υπεραπλουστευμένη πεποίθηση ότι σήμερα που τα περιθώρια να βρεις μια καλή δουλειά έχουν στενέψει ο μόνος τρόπος είναι να ξεχωρίζεις. Θα τους ακούσεις να δικαιολογούν τον εαυτό τους παρουσιάζοντάς τα όλα σαν σημεία των καιρών. Οι περισσότεροι θα σου πουν ότι αφού όλα τα άλλα παιδιά κοιτάζουν να μαζεύουν προσόντα και να κυνηγούν την διάκριση τότε είναι αναγκαστικό να κάνει το ίδιο και το δικό τους παιδί γιατί αλλιώς θα το σύστημα θα το πετάξει έξω.
Αυτό βέβαια είναι μόνο η μισή αλήθεια. Προσωπικά θεωρώ ότι η αιτία των μη ρεαλιστικών προσδοκιών πολλών σημερινών γονέων από τα παιδιά τους δεν οφείλεται μόνο στις δύσκολες συνθήκες που περνάει ο τόπος όσον αφορά την εύρεση καλής εργασίας και του τέρατος της ανεργίας. Οφείλεται και στην νοοτροπία των σημερινών γονέων.
Γονείς με καμία προσδοκία από τον εαυτό τους
Μεγάλο ποσοστό των σημερινών γονέων βασανίζονται από ματαίωση του τύπου: «η ζωή που δεν έζησα». Ένας από τους μεγαλύτερους ψυχολόγους ο Καρλ Γιουνγκ έχει δηλώσει εμφατικά τα εξής: «Το βαρύτερο φορτίο για ένα παιδί είναι η ζωή που δεν έζησαν οι γονείς του». Πολλοί άνθρωποι από την στιγμή που γίνονται γονείς αφήνουν στην άκρη οποιαδήποτε δική τους φιλοδοξία, οποιαδήποτε ενασχόληση που προκαλούσε δική τους ευχαρίστηση και ταυτίζουν τον κόσμο τους με τον κόσμο των παιδιών τους. Οι γονείς αυτοί θα ισχυριστούν ότι είναι εγωιστικό να ασχολούνται με τον εαυτό τους και όχι με τα παιδιά τους. Η αλήθεια όμως είναι ότι όσο αδειάζει η δική τους ζωή τόσο προσπαθούν να την γεμίσουν με τη ζωή των παιδιών τους. Το πραγματικά εντυπωσιακό με τους γονείς αυτούς είναι ότι οι μεγάλες προσδοκίες τους αφορούν μόνο τα παιδιά τους αλλά όχι και τον εαυτό τους. Από τον εαυτό τους στην ουσία δεν υπάρχουν προσδοκίες και εκεί θεωρώ ότι βρίσκεται το πρόβλημα αλλά και η λύση του.
Όταν ένας ενήλικος άνθρωπος γίνεται γονέας τότε είναι που έρχεται ξανά αντιμέτωπος με το παιδί που κάποτε ήταν ο ίδιος, με τις πληγές του, τα τραύματά του, τους φόβους του και τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες του. Χρειάζεται συνειδητοποίηση και δύναμη από μέρους του για να αναγνωρίσει ότι κάποιες προσδοκίες που έχει για το παιδί του στην ουσία είναι οι ανεκπλήρωτες και απωθημένες προσδοκίες που είχε για τον εαυτό του. Αν δεν συμβεί κάτι τέτοιο τότε τα δικά του «θέλω» θα γίνουν «θέλω» του παιδιού του με τις γνωστές συνέπειες που περιγράψαμε ήδη.
Οι υπερβολικές προσδοκίες μπορεί να φέρουν διακρίσεις. Αλλά….
Εδώ γεννιέται ένα εύλογο ερώτημα: τι είναι αυτό που κάνει πολλούς γονείς να επιλέγουν συνειδητά τις υπερβολικές προσδοκίες παρά το γεγονός ότι τις περισσότερες φορές οι συγκρούσεις με το παιδί τους είναι επώδυνες; Η απάντηση είναι ότι η εμπειρία έχει δείξει ότι τέτοιου είδους υπερβολικές προσδοκίες έχουν αρκετές φορές καλά αποτελέσματα στην επίτευξη στόχων. Όλοι πιθανότατα έχουμε γνωρίσει γονείς με υπερβολικές απαιτήσεις που έχουν ωθήσει και τελικά καταφέρει τα παιδιά τους να γίνουν αριστούχα ή διακριθέντα σε κάποιο τομέα. Θα μου πείτε: «και τότε που είναι το πρόβλημα;» Το πρόβλημα είναι το κόστος. Τα παιδιά αυτά πληρώνουν ακριβά το τίμημα. Και δεν υπάρχει πιο βαρύ τίμημα για ένα παιδί από να νιώθει ότι το αποδέχονται μόνο βάσει επίδοσης. Τα παιδιά που δεν έχουν άνευ όρων αποδοχή από τους γονείς τους υποφέρουν και προσπαθούν μια ζωή να αποδείξουν την αξία τους. Αργά ή γρήγορα και αναπόφευκτα οδηγούνται στο «ανικανοποίητο» και στη ματαίωση, αδυνατούν να διαχειριστούν την οποιαδήποτε αποτυχία, και πολλές φορές επιλέγουν την εναντίωση και την ρήξη με τους γονείς για να απαλλαγούν από το δυσθεώρητο βάρος που νιώθουν. Ακόμα και στην περίπτωση που οι συγκρούσεις μεταξύ γονιού και παιδιού πάρουν μια ακραία διάσταση ο γονέας αυτός προκειμένου να μην κάνει πίσω και κινδυνέψει η επένδυση θα το τακτοποιήσει μέσα του: «σήμερα το παιδί δεν μπορεί να με καταλάβει, αύριο που θα μεγαλώσει θα εκτιμήσει που θυσίασα μέχρι και την αγάπη του για μένα για το καλό του».
Τελικά να έχουμε προσδοκίες από τα παιδιά μας ή όχι;
Εδώ οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Οι προσδοκίες των γονιών από τα παιδιά τους όχι μόνο δεν επιδρούν αρνητικά αλλά είναι και απαραίτητες για την ωρίμανση, την ενδυνάμωση του χαρακτήρα τους και την ανάπτυξη της αυτοπεποίθησής τους. Αλλά ποιες προσδοκίες; Οι ρεαλιστικές προσδοκίες που αφορούν εφικτούς για το παιδί στόχους και που κατά κύριο λόγο έχουν να κάνουν με την προσπάθεια (όχι με το αποτέλεσμα) και την καλλιέργεια των ανθρώπινων αξιών, του σεβασμού προς τους άλλους και του ήθους. Πάνω από όλα όμως οι προσδοκίες αυτές των γονέων πρέπει να είναι σε συμφωνία και με τα «θέλω» του παιδιού.
Στα παιδιά αρκεί η αγάπη. Σίγουρα;
Πιθανόν να νομίζουμε ότι η πρώτη ανάγκη των παιδιών είναι η αγάπη. Κάνουμε λάθος, η αποδοχή είναι. Και τα παιδιά λαχταρούν να τα αποδεχόμαστε όπως είναι και όχι όπως θα θέλαμε να είναι. Και μην τα υποτιμάμε τα παιδιά: αργά ή γρήγορα συνειδητοποιούν πότε η αποδοχή αυτή είναι άνευ όρων και πότε θυμίζει κυβάκια ζάχαρης που δίνουμε στα άλογα που νίκησαν σε αγώνα. Και το νου μας: τα άλογα καμιά φορά κλωτσάνε….
