Συνεργαστείτε με το παιδί σας προκειμένου να εντοπίσετε διάφορες εναλλακτικές επιλογές για να λυθεί το πρόβλημά του. Οι ιδέες των γονέων συχνά αποδεικνύονται πολύτιμες, ειδικά για τα μικρότερα παιδιά τα οποία δυσκολεύονται να βρουν εναλλακτικές λύσεις.
‘Εχει όμως μεγάλη σημασία να αποφύγετε να αναλάβετε εσείς το εγχείρημα. Αν θέλετε πραγματικά το αποτέλεσμα να είναι αποκλειστικά επίτευγμα του παιδιού σας, τότε ενθαρρύνετέ το να επεξεργαστεί δικές του ιδέες. Ο καλύτερος τρόπος για την ανάπτυξη αυτής της διαδικασίας «καταιγισμού ιδεών» εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ηλικία του παιδιού. Τα περισσότερα παιδιά με ηλικία μικρότερη των δέκα ετών δεν διαθέτουν ανεπτυγμένη αφαιρετική σκέψη. ‘Ετσι δυσκολεύονται να κρατήσουν στο μυαλό τους περισσότερες από μία επιλογές κάθε φορά. Μόλις λοιπόν ένα παιδί αυτής της ηλικίας σκεφτεί μια λύση μαζί σας, είναι πολύ πιθανό να θελήσει να τη δοκιμάσει αμέσως, προτού εξετάσει άλλες εναλλακτικές.
Θυμάμαι μια συζήτηση που είχα με την τετράχρονη τότε κόρη μου, τη Μόρια, σχετικά με τις διάφορες στρατηγικές χειραγώγησης του φόβου της για «ένα τέρας» που της προκαλούσε νυχτερινούς εφιάλτες. «Μπορείς να ζωγραφίσεις τα συναισθήματά σου», πρότεινα, και αμέσως την είδα να τρέχει να βρει τις μπογιές της. Αν δεν επιθυμείτε να αναχαιτίσετε έναν παρόμοιο ενθουσιασμό, θα πρέπει ίσως να δοκιμάσετε τη μία λύση μετά την άλλη και στο τέλος να ζητήσετε από το παιδί σας να αποφασίσει ποια από αυτές είναι η καλύτερη. Τα παιχνίδια ρόλων και τα παιχνίδια φαντασίας αποτελούν επίσης ορισμένους σταθερούς και εύχρηστους τρόπους να παρουσιάσετε εναλλακτικές λύσεις στα μικρά παιδιά. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μαριονέτες, κούκλες ή και τον εαυτό σας για να προτείνετε διαφορετικές λύσεις σε ένα πρόβλημα. Επειδή τα παιδιά σκέφτονται με όρους «άσπρο ή μαύρο», ίσως αποδειχθεί χρήσιμο να προτείνετε δύο διαφορετικές εκδοχές της ίδιας κατάστασης: η μία μπορεί να αντιπροσωπεύει τη «σωστή» λύση και η άλλη τη «λάθος». Δύο μαριονέτες, για παράδειγμα, τσακώνονται για ένα παιχνίδι. Στην πρώτη εκδοχή η μία μαριονέτα αρπάζει το παιχνίδι από την άλλη χωρίς να ρωτήσει. Στη δεύτερη εκδοχή η πρώτη μαριονέτα προτείνει στη δεύτερη να παίρνουν το παιχνίδι εκ περιτροπής.
Για να εξασφαλίσετε τη δημιουργική ροή των ιδεών, ξεκαθαρίστε ευθύς εξαρχής ότι καμιά ιδέα δεν είν ανόητη ώστε να μην αξίζει να εξεταστεί και ότι δεν θα ξεκινήσει το «ξεκαθάρισμα» του καταλόγου προτού τεθούν επί τάπητος όλες οι προτάσεις. Δείξτε στο παιδί σας ότι παίρνετε αυτή τη διαδικασία στα σοβαρά καταγράφοντας σε ένα χαρτί όλες τις επιλογές που σκεφθήκατε οι δυο σας.
Για να ενθαρρύνετε επίσης την ανάπτυξη του παιδιού ενώ ταυτόχρονα επινοείτε λύσεις, μπορείτε να εφαρμόσετε μια άλλη τεχνική: να του σκιαγραφήσετε τις σχέσεις μεταξύ παλιών και μελλοντικών επιτυχιών. Υπενθυμίστε στο παιδί σας ένα παλαιότερο επίτευγμά του και ενθαρρύνετέ το να φανταστεί ότι επιχειρεί κάτι καινούριο με την ίδια επιτυχία.
Ένα παράδειγμα με την κόρη μου
Είχα πρόσφατα την ευκαιρία να δοκιμάσω αυτή την τεχνική με τη Μόρια, η οποία αντιμετώπιζε προβλήματα με τις φίλες της στο νηπιαγωγείο. Η κόρη μου ήταν τόσο μπερδεμένη με το πρόβλημα, που εκείνη την ημέρα δεν ήθελε να πάει σχολείο. Αντί να της πω τι να κάνει, αποφάσισα να τη ρωτήσω τι καινούριο μπορούσε να σκεφθεί καθώς εγώ της έδινα πληροφορίες που θα τη βοηθούσαν να δει την κατάσταση υπό διαφορετικό πρίσμα. Η συνομιλία μας ήταν περίπου η ακόλουθη:
Μόρ.: Δεν Θέλω να πάω σχολείο γιατί όταν έρχεται η ώρα της γυμναστικής η Μάργκαρετ θέλει να είναι ζευγάρι μαζί μου, ενώ εγώ προτιμώ την Πόλυ.
Εγώ: Βλέπω πως αυτό το πρόβλημα σε έχει στ’ αλήθεια αναστατώσει.
Μόρ.: Ναι, είναι πολύ άσχημο.
Εγώ: Τι μπορείς να κάνεις;
Μόρ.: Δεν ξέρω. Αγαπώ τη Μάργκαρετ, αλλά κουράστηκα να κάνω συνεχώς ζευγάρι μαζί της. ‘Ισως μπορώ να πιάσω το χέρι της Πόλυ προτού η Μάργκαρετ προλάβει να μου ζητήσει να κάνουμε ζευγάρι.
Εγώ: Μπράβο. Αυτή είναι καλή ιδέα. Πρέπει βέβαια να είσαι πολύ γρήγορη, αλλά μπορείς πιθανώς να το κάνεις.
Στο σημείο αυτό μπήκα στον πειρασμό να αρχίσω τις υποδείξεις. Συνειδητοποίησα όμως ότι θα ήταν καλύτερο για την ανάπτυξη της Μόρια να συγκρατηθώ και να συνεχίσω απλώς να την καθοδηγώ αφήνοντάς την να εξετάσει την κατάσταση με βάση τη δική της οπτική και τις δικές της εμπερίες. Συνεχίσαμε λοιπόν τη συζήτηση:
Εγώ: Μπορείς να σκεφτείς τίποτε άλλο;
Μόρ.: ‘Οχι.
Εγώ: Εντάξει, ας το συζητήσουμε όμως λίγο ακόμη. Έχεις την αίσθηση ότι είσαι παγιδευμένη και απογοητευμένη στο σχολείο. Μπορείς να θυμηθείς αν έχεις νιώσει έτσι στο παρελθόν;
Μόρ.: Ναι, μοιάζει με αυτό που ένιωθα όταν ο Ντάνιελ μου τραβούσε τα μαλλιά.
Εγώ: Το Θυμάμαι. Τι είχες κάνει τότε;
Μόρ.: Του είπα πως ήθελα να σταματήσει και πως θα το έλεγα στη δασκάλα αν δεν σταματούσε.
Εγώ: Και τα κατάφερες;
Μόρ.: Ναι, σταμάτησε.
Εγώ: Μήπως το επεισόδιο εκείνο σου φέρνει στο μυαλό κάτι σχετικό με αυτό που Θα μπορούσες να κάνεις για το τωρινό πρόβλημα;
Μόρ.: Μμμ, ίσως θα μπορούσα να μιλήσω στη Μάργκαρετ και να της πω ότι δεν θέλω να είναι ταίρι μου για λίγο καιρό. Θα της πω ότι θέλω να είμαστε φίλες για πάντα, αλλά ότι καμιά φορά θα ήθελα να κάνω ζευγάρι και με την Πόλυ.
Εγώ: Ωραία, τώρα έχεις δύο λύσεις. Ήξερα ότι μπορούσες να σκεφθείς και άλλες καλές ιδέες.
Εκτίμηση των προτεινόμενων λύσεων με βάση τις αξίες της οικογένειας
Μετά από τα παραπάνω έρχεται η στιγμή να εξετάσετε κάθε ιδέα που σκεφτήκατε και να αποφασίσετε ποια θα δοκιμάσετε και ποια θα απορρίψετε. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να σκεφτεί την κάθε λύση χωριστά θέτοντας τις ακόλουθες ερωτήσεις:
«Είναι δίκαια αυτή η λύση;».
«Θα έχει αποτέλεσμα;».
«Είναι ασφαλής;».
«Πώς μπορεί να νιώσεις; Πώς θα νιώσουν οι άλλοι;».
Η άσκηση αυτή προσφέρει μια ακόμη ευκαιρία να εξερευνήσετε από κοινού με το παιδί σας τα όρια κάποιων συμπεριφορών. Ας υποθέσουμε, για παράδειγμα, ότι η Μόρια πρότεινε τελικά να μείνει στο σπίτι την ημέρα που αντιμετώπιζε το πρόβλημα με τη Μάργκαρετ. Εγώ θα μπορούσα να της αντιπροτείνω ότι η συγκεκριμένη λύση δεν θα απέδιδε, αφού η Μόρια θα αντιμετώπιζε το ίδιο πρόβλημα και τη μεθεπομένη. Τέτοιου είδους συζητήσεις δίνουν επίσης στους γονείς την ευκαιρία να ενισχύσουν τις οικογενειακές αξίες. θα μπορούσα λοιπόν να της είχα πει: «Πιστεύουμε ότι είναι προτιμότερο να αντιμετωπίσεις τα προβλήματά σου αντί να προσπαθείς να τα αποφύγεις μένοντας σπίτι». Θα μπορούσα επιπλέον να αξιοποιήσω την κατάσταση για να ενισχύσω το ήθος της Μόρια: «Είμαι χαρούμενος που σκέφτηκες να πεις στη Μάργκαρετ ότι θέλεις να είσαστε φίλες για πάντα. Είναι πολύ σημαντικό να δείχνεις ευαισθησία για τα συναισθήματα των φίλων σου».
Βοήθεια στο παιδί προκειμένου να επιλέξει μια λύση
Όταν εσείς και το παιδί σας έχετε πια διερευνήσει τις επιπτώσεις των διάφορων επιλογών, ενθαρρύνετέ το να διαλέξει μία ή περισσότερες και να τις δοκιμάσει. Τη στιγμή που ενθαρρύνετε τα παιδιά να σκεφτούν τα ίδια, έχετε μια καλή ευκαιρία να τους προσφέρετε τις απόψεις και την καθοδήγησή σας. Μη φοβηθείτε να πείτε στο παιδί σας πώς χειριστήκατε εσείς παρόμοια προβλήματα όταν ήσασταν νέοι. Τι μάθατε από τις εμπειρίες σας; Ποια λάθη κάνατε; Για ποιες αποφάσεις αισθάνεστε υπερήφανοι; Είναι πολύ πιο εύκολο να διδάξετε στο παιδί σας τις αξίες σας στο πλαίσιο της επίλυσης ενός δύσκολου προβλήματος παρά να εκθέτετε αφηρημένες έννοιες άσχετες με την καθημερινή ζωή του. ‘Οταν προσπαθείτε να βοηθήσετε τα παιδιά σας να πάρουν σωστές αποφάσεις, να έχετε πάντα κατά νου ότι και εκείνα μαθαίνουν από τα λάθη τους. Αν το παιδί σας δείχνει να κλίνει προς μια ιδέα που ξέρετε ότι δεν θα φέρει αποτελέσματα, αλλά είναι ακίνδυνη, αφήστε το να τη δοκιμάσει. Αν απoτύχει, ενθαρρύνετέ το να προχωρήσει στην επόμενη επιλογή. Από τη στιγμή που το παιδί σας καταλήξει σε μια λύση, βοηθήστε το να σκεφθεί ένα σαφές σχέδιο για να την εφαρμόσει.
Ας υποθέσουμε ότι δύο αδέλφια που τσακώνονται για τις μικροδουλειές της κουζίνας καταστρώνουν ένα σχέδιο για να τις μοιραστούν. Προτείνετέ τους να σκεφθούν ειδικούς κανόνες, να καθορίσουν τις αρμοδιότητες του καθενός και να συμφωνήσουν χρονικά όρια. (Ο Αριστείδης Θα πλένει τα πιάτα του βραδινού, ο Βαγγέλης του μεσημεριανού. Μετά από μία εβδομάδα Θα αλλάξουν ωράρια.) Και είναι καλό επίσης να υπάρχει ένα χρονοδιάγραμμα για την αποτίμηση του σχεδίου. (Τα δυο αδέλφια μπορεί να συμφωνήσουν, για παράδειγμα, να δοκιμάσουν αυτή τη λύση για έναν μήνα, κι έπειτα να συζητήσουν πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα ώστε αν χρειαστεί να κάνουν αλλαγές.) Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά κατανοούν ότι οι λύσεις είναι ανοιχτές σε εξέλιξη και επιδέχονται βελτίωση.
Όταν τα παιδιά επιλέξουν μια λύση που δεν αποδίδει, βοηθήστε τα να βρουν σε τι απέτυχαν. Μετά μπορείτε να ξαναρχίσετε τις προσπάθειες για επίλυση του προβλήματος. Κατ’ αυτό τον τρόπο τα παιδιά μαθαίνουν ότι η απόρριψη μιας ιδέας δεν σημαίνει ότι και όλη τους η προσπάθεια απέτυχε. Υπογραμμίστε ότι αυτό είναι φυσιολογικό στη διαδικασία της μάθησης και κάθε προσαρμογή τούς φέρνει πιο κοντά σε ένα επιτυχημένο αποτέλεσμα.
John Gottman, “Η συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών”
