Στη παραλία, ο Τομά, δύο ετών, έχει στυλώσει τα πόδια. Αρνείται να μπει στο νερό, ακόμα και με το ωραίο σωσίβιό τον σα σχήμα πάπιας. Ο πατέρας τον τον έχει αγοράσει και ένα ωραίο φουσκωτό καράβι, αλλά ο Τομά ουρλιάζει όταν προσπαθεί να τον βάλει μέσα. Οι γονείς, γοητευμένοι με τη ιδέα ότι θα πλατσουρίσουν με το αγγελούδι τους, αγοράζουν όμορφα πολύχρωμα παιχνίδια με ελκυστικά σχήματα, αλλά εκείνο τρομοκρατείται στη σκέψη και μόνο ότι πρέπει να βρέξει την άκρη του ποδιού τον στο νερό ή να μπει σε κείνο το ασταθές πράγμα.
Τα μικρά δυσκολεύονται να καταλάβουν τους λόγους που ωθούν τους γεννήτορές τους να θέλουν πάσει Θυσία να τα φέρουν σε τόσο δύσκολη θέση. Τι απογοήτευση για τον γονιό! Και για μερικούς είναι επιπλέον ενόχληση. Δεν υποφέρουν το γεγονός ότι το βλαστάρι τους δεν είναι στο ύψος των προσδοκιών τους και γίνονται επιθετικοί. Δεν καταλαβαίνουν τι συμβαίνει: «Πέρυσι λάτρεύε το νερό!» λένε απορημένοι και ρίχνουν ματιές γεμάτες ζήλια σε κείνους που τα παιδιά τους πηδούν, βουτούν και πλατσουρίζουν με χαρά στη θάλασσα.
Μερικοί γονείς χωρίς να υπολογίζουν τη σημασία των φόβων τον παιδιού τους και επειδή τους θεωρούν άτοπους, το πετούν στο νερό παρά τα ουρλιαχτά του. Γιατί να βιαστούν; Γιατί να μην αφήσουν το παιδί να δαμάσει με τον ρυθμό του αυτό το παράξενο στοιχείο, το νερό; Για να δείξουν στους άλλους γονείς ότι ο διάδοχός τους ξέρει κιόλας να κολυμπά; Για να μην είναι ο πατέρας ενός «φοβιτσιάρικου»;
Η κακομεταχείριση ενός παιδιού δεν είναι αποτελεσματική μέθοδος για να το βοηθήσουμε να ξεπεράσει τους φόβους ταν και μπορεί να έχει άσχημες επιπτώσεις μακροπρόθεσμα. «Ο γιος μου δεν φοβάται τίποτα». ‘Ενα παιδί που αρνείται κάθε φόβο, στην πραγματικότητα φοβάται πολύ τον φόβο του, που προτιμά να μην τον αισθάνεται. Τον καταχωνιάζει στα κατάβαθα τον ασυνειδήτου του. Θα εμφανιστεί πάλι αργά ή γρήγορα στη ζωή του, λίγο ή πολύ μεταμφιεσμένος ή σε λάθος τόπο και χρόνο. Είναι εύλογο και φυσιολογικό να φοβάται ένα παιδί και είναι πολύ σημαντικό εμείς, οι ενήλικες, να μην τα ωθούμε να επιδείξουν υπερβολικό «θάρρος».
Ο Αλέν τρώει τα νύχια του. Τη νύχτα αναπηδά στο κρεβάτι του και ροχαλίζει υπερβολικά. ‘Ομως κατά την άποψή του δεν πρόκειται για φόβο. Σκέφτεται απλώς πως έτσι είναι. Δεν ξέρει τι θα πει φόβος. Παίρνει πολλά ρίσκα στη ζωή του. Τον αρέσουν τα επικίνδυνα σπορ, τα περιπετειώδη ταξίδια σε εμπόλεμα κράτη και οι ταινίες αγωνίας. Κοντολογίς, φλερτάρει με τον φόβο, αλλά δεν τον νιώθει. Στις περισσότερες καταστάσεις που τρομάζουν τους άλλους, αυτός αισθάνεται άνετα. Αλλά τρώει τα νύχια του! ‘Οταν στα σαράντα τον αρχίζει θεραπεία για να βρει το ελατήριο αυτής της συμπεριφοράς, ανακαλύπτει. την αγωνία. Μια αγωνία πού τον καταλαμβάνει απροσδόκητα. Αυτό δεν συμφωνεί με την εικόνα του. Με το που δέχεται να αναγνωρίσει τη νέα αυτή αλήθεια, θυμάται την απουσία προσοχής από τους γονείς του, τη στενοχώρια τον μπροστά στην έλλειψη διαλόγου και την απέραντη μοναξιά τον μικρού αγοριού. Έκπληκτος από την ένταση τον φόβου που τον κυριεύει, συνειδητοποιεί τι τον συμβαίνει. Φοβόταν τόσο πολύ μέσα τον που προτιμούσε να μην αισθάνεται. Αφού εξαφάνισε κάθε φόβο, έπρεπε, για να νιώθει ότι υπάρχει, να αναζητήσει από τη μια μεριά συναισθήματα και, από την άλλη, να δοκιμάζει συνεχώς τις ελεγκτικές ικανότητές του, αντιμετωπίζοντάς τον φόβο. Ο φόβος που ήταν κρυμμένος βαθιά στο ασυνείδητό του τον καλούσε προς τους κινδύνους. Από τη στιγμή που επέτρεψε στον εαυτό του να νιώσει και κυρίως να εκφράσει, αυτόν τον παιδικό φόβο που είχε μείνει μέσα του τόσο καιρό, είναι προφανώς ελεύθερος.
Προς μεγάλη ανακούφιση της γυναίκας του, η νυχτερινή αναπνοή του είναι πιο ήρεμη, δεν αναπηδάει πια όταν κοιμάται και τα ροχαλητά του, μάρτυρες του αγώνα των απωθημένων συναισθημάτων, μειώθηκαν αισθητά. Τα παιδιά που ο φόβος τους περιφρονείται συστηματικά δεν γίνονται ειλικρινείς και θαρραλέοι ενήλικες. Μπορούν φυσικά να αρνηθούν κάθε φόβο και να γίνουν ριψοκίνδυνα. Θα έχουν τότε την τάση να διακινδυνεύουν όλο και πιο πολύ για να νιώσουν επιτέλους κάτι και να δοκιμάσουν τις ικανότητες του αυτοελέγχου και της αυτοκυριαρχίας. Αλλά μπορεί και να μείνουν ήσυχα σε όλη τους τη ζωή, να το ρίξουν στα αγχολυτικά ή σε άλλα λιγότερο νόμιμα ναρκωτικά, για να καταπνίξουν μια αγωνία που δεν έχει δικαίωμα να εκφραστεί, και η οποία δύσκολα ξεπερνιέται. Τέλος, μπορεί να δυσκολεύονται να αφεθούν και να ζήσουν μια σχέση. Πώς να εμπιστευθούν κάποιον; Οι ίδιοι οι γονείς τους αποδείχτηκαν αναίσθητοι. Οποιαδήποτε εξάρτηση από τον άλλο είναι επικίνδυνη. Πώς να τολμήσουν ν’ αγαπήσουν;
Άλλοι πάλι, ιδίως αν ο θυμός τους είναι απαγορευμένος, αμύνονται κατασκευάζοντας μια φοβική αντίδραση. Περιορίζουν τον φόβο, τον επικεντρώνούν σε ένα αντικείμενο. Αυτό μπορεί να είναι το πρωταρχικό αίτιο, το νερό μέσα στο οποίο τους έριξαν, το σκοτεινό γραφείο ή το υπόγειο με τα οποία τους απείλησαν ή όπου τούς έκλεισαν. Μπορεί να μετατεθεί σε κάτι άλλο, στο ασανσέρ, σε ένα μέσο μεταφοράς, σε μια γάτα, μια αράχνη, ένα φίδι…
Είτε ερωτοτροπούν με τον φόβο τους, είτε τον αρνούνται, τον πνίγουν στα ναρκωτικά, τον προβάλλουν προς τα έξω ή τον αφήνουν να τα κυριέψει, όπως και να ‘χει το πράγμα, αυτά τα παιδιά στα οποία αρνηθήκαμε το δικαίωμα να φοβηθούν, θα έχουν διαταραγμένη σχέση με το συναίσθημα τον φόβου.
Ωστόσο, ένας φόβος έχει λόγο ύπαρξης, έστω κι αν είναι ακατανόητος για τον ενήλικα. ‘Ενας φόβος πρέπει να ακούγεται, να είναι σεβαστός και καλοδεχούμενος. Θαρραλέος δεν είναι αυτός που δεν αισθάνεται φόβο, αλλά αυτός που τον βιώνει μέσα του, τον αναγνωρίζει, τον αποδέχεται και παίρνει τις πληροφορίες που τον μεταφέρει.
Το επικίνδυνο είναι να μη νιώθεις φόβο. Βασικά, είναι ένα πολύ υγιές συναίσθημα. Μας πληροφορεί για την παρουσία ενός κινδύνου, ενεργοποιεί το σώμα μας για να τον αντιμετωπίσει, μας μαθαίνει να προετοιμαζόμαστε μπροστά στο άγνωστο. Είναι κάτι φυσικό. Πρέπει να τον περάσουμε, να τον χρησιμοποιήσουμε.
Βέβαια, υπάρχουν και φόβοι υπερβολικοί, άκαιροι και άτοποι, απαγορευμένοι, φόβοι που παραλύουν, οι οποίοι είναι άχρηστοι συναισθηματικά. Πρέπει ωστόσο να εκλαμβάνονται ως μηνύματα. Κάτι λένε για το παιδί σας ή το παιδί σας προσπαθεί να σας πει κάτι μέσω αυτών.
Υπάρχουν φόβοι υγιείς, υπάρχουν φόβοι υπερβολικοί, άτοποι. Φόβοι που το παιδί θα τους περάσει, άλλοι που θα τους ξεπεράσει. Οφείλουμε να τους σεβόμαστε όλους και να συμπαραστεκόμαστε στα παιδιά μας όταν τους βιώνουν.
Isabelle Filliozat, “Στην καρδιά των συναισθημάτων του παιδιού”
