Η μικρή, άρχισε να κλαίει και να φωνάζει δυνατά.
Η μεγαλύτερή της αδελφή καθώς περπατούσε μέσα στο δάσος, ανακάλυψε μια κούνια από ρόδα αυτοκινήτου. Τόσο χαρούμενη ανακάλυψη για ένα παιδί και φυσικά όλοι ήθελαν να πάρουν σειρά! Είχε αρχίσει να κάνει κούνια για λίγη ώρα και οι άλλοι ήδη ένιωθαν ανυπόμονοι, αλλά η μικρή (3 ετών) δεν ήταν ακόμη έτοιμη να παραχωρήσει τη θέση της στο επόμενο παιδί.
Δεν την αναγκάσαμε να κατέβει, καταλαβαίναμε πως ένιωθε, ωστόσο, την ίδια στιγμή τα υπόλοιπα κορίτσια κοιτούσαν. “Θέλω να κάνω κι άλλη κούνια” συνέχισε να φωνάζει. Τότε λοιπόν η αδερφή της (6 ετών), που περίμενε επόμενη στη σειρά, είπε “Εντάξει, δεν πειράζει, μπορεί να κάνει κι άλλο κούνια”, και συνέχισε να την σπρώχνει και να γελούν παρέα.
Δεν ήταν ότι δεν ήθελε η ίδια να ανέβει. Λατρεύει τις κούνιες και δεν έβλεπε την ώρα να έρθει η σειρά της, αλλά συναισθάνθηκε την αδελφή της. Καταλάβαινε πως η αναμονή είναι δυσκολότερη όταν είσαι 3 από όταν είσαι 6. Έδειξε ενσυναίσθηση.
Συχνά ακούω πως τα παιδιά είναι εγωιστικά και πως η ενσυναίσθηση είναι κάτι που πρέπει ενεργά να τους διδάξουμε. Αλλά το παραπάνω σενάριο δεν είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό.
Τα παιδιά είναι ικανά να δείξουν ενσυναίσθηση από πολύ μικρή ηλικία.
Όταν τα παιδιά μου ήταν μωρά έκλαιγαν ή μιμούνταν εκφράσεις του προσώπου, όταν αντιλαμβάνονταν την αναστάτωση της αδελφής τους. Αν η ίδια χτυπούσα, το ενός έτους μωρό μου με ρωτούσε “είσαι καλά;” και με αγάπη μου χάιδευε το μάγουλο. Όταν η τρίχρονη αδερφή της κλαίει, θα μου φωνάξει “μαμά, αδερφούλα κλαίει, σε χρειάζεται”, ενώ περιμένει μαζί της μέχρι να φτάσω. Όποτε κάποιος προσφέρει κάτι σε μια απ’ τις 2, αμέσως ζητούν και για τις άλλες αδελφές τους. Μόλις χτες η μικρή έπεσε και χτύπησε το κεφάλι της, ενώ έπαιζε με την μεγάλη της αδελφή και η μεγάλη μου είπε “Μακάρι να είχα χτυπήσει εγώ αντί για εκείνη”. Νοιάζονται η μια για την άλλη και δείχνουν ενσυναίσθηση καθημερινά.
Αυτό με οδηγεί στο συμπέρασμα πως η ενσυναίσθηση είναι μια έμφυτη ανθρώπινη ικανότητα την οποία δεν χρειάζεται τόσο να την διδάξουμε, όσο να την καλλιεργήσουμε και να την προστατεύσουμε καθώς αναπτύσσεται. Ίσως ένας από τους λόγους που τα παιδιά θεωρούνται εγωιστικά, είναι επειδή, αντί να υποστηρίζουμε την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης τους, στην πραγματικότητα την εμποδίζουμε με κάποιες κοινές γονεϊκές πρακτικές.
Η έρευνα δείχνει πως οι εμπειρίες και τα συναισθήματά μας στρεβλώνουν την ικανότητά μας να δείχνουμε “ενσυναίσθηση” στους άλλους και φαίνεται πως ακριβώς αυτό κάνουμε και στα παιδιά. Η παρέμβαση μας σε κοινωνικές καταστάσεις για να τιμωρήσουμε, να ντροπιάσουμε, να απορρίψουμε, να επαινέσουμε, να αναγκάσουμε και πολλά ακόμη τα οποία δημιουργούν θετικά ή αρνητικά συναισθήματα, έχει σαν αποτέλεσμα να οδηγούμε τα παιδιά να είναι τόσο συγκεντρωμένα στα δικά τους συναισθήματα και αντιδράσεις που πλέον δεν είναι ικανά να δείχνουν ενσυναίσθηση στους άλλους. Επεμβαίνουμε για να ελέγξουμε καταστάσεις ή να θέσουμε κανόνες, αντί να επιτρέψουμε στα παιδιά να μάθουν από την κοινωνική τους αλληλεπίδραση. Στερούμε την ευκαιρία στα παιδιά να νιώσουν ενσυναίσθηση, κάτι που με τη σειρά του μας οδηγεί να τα θεωρούμε εγωιστικά και μετά αποφασίζουμε ότι τελικά χρειάζονται να τους διδάξουμε πως να δείχνουν ενσυναίσθηση.
Μπορεί να είναι πιο απλό. Μπορεί απλά να πρέπει να σταματήσουμε να παρεμβαίνουμε στην διαδικασία ανάπτυξης της ενσυναίσθησης από την αρχή.
5 τρόποι με τους οποίους υπονομεύουμε την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης στα παιδιά.
1. Εξαναγκαστική συγγνώμη
Υπάρχει κανείς που θέλει μια συγγνώμη όταν δεν είναι αυθεντική; Δεν νομίζω. Με το να αναγκάζουμε τα παιδιά να ζητούν συγγνώμη δεν τους μαθαίνουμε τίποτα. Δεν μπορείς να αναγκαστείς να νιώσεις λύπη. Αντίθετα αυτό που συνήθως συμβαίνει είναι πως είναι ιδιαίτερα απασχολημένα από την αμηχανία και την ντροπή που νιώθουν για να μπορέσουν να έχουν οποιαδήποτε αυθεντικά αισθήματα μεταμέλειας και ενσυναίσθησης. Και ενώ σε κάνει να νιώθεις καλά το άκουσμα του παιδιού σου που ζητάει συγγνώμη γιατί έτσι αποφεύγεις την κριτική των άλλων, πραγματικά δεν προκαλείς αυθεντικά την ενσυναίσθηση οπότε είναι ώρα να αναθεωρήσεις τις προτεραιότητές σου.
Τι διαφορετικό μπορείς να κάνεις αντί γι αυτό: Συναισθάνσου και μίλα για αυτό που συνέβη χωρίς κριτική. Ενθάρρυνε να προσέξουν τα συναισθήματα και τις ανάγκες του άλλου. «Πραγματικά ήθελες το παιχνίδι που είχε ο φίλος σου. Είναι δύσκολο να περιμένεις τη σειρά σου. Όμως κι εκείνος φαίνεται αναστατωμένος, γιατί ήθελε να συνεχίσει να παίζει με αυτό» Η ενσυναίσθηση προκύπτει από την ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε τα συναισθήματα και την οπτική γωνία των άλλων, γίνετε λοιπόν παράδειγμα προς μίμηση. Μετά, μπορείτε να βοηθήσετε στην έκβαση της συμφιλίωσης και να διευκολύνετε ώστε και τα δύο μέλη να επικοινωνήσουν τις ανάγκες τους.
2. Τιμωρία και ανταμοιβές
Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως για να μεγαλώσουν «καλά» παιδιά πρέπει να διατηρούν τον έλεγχο επιβάλλοντας τιμωρίες, όταν αυτά κάνουν κατι λάθος και να ανταμείβουν ή να τα επαινούν όταν κάνουν κάτι σωστό. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Στην πραγματικότητα είναι εξαιρετικά μη βοηθητικό όταν θέλεις να αναθρέψεις παιδιά που έχουν αυτοπεποίθηση, ευγένεια και ενσυναίσθηση.
«Πειράματα αποδεικνύουν πως οι ανταμοιβές όχι μόνο είναι αναποτελεσματικές αλλά συχνά είναι και αντιπαραγωγικές. Για παράδειγμα, ερευνητές ανακάλυψαν πως τα παιδιά που ανταμείβονται επειδή έκαναν κάτι καλό, είναι λιγότερο πιθανό να θεωρούν τους εαυτούς τους, καλούς ανθρώπους. Αντίθετα τείνουν να αποδίδουν την συμπεριφορά τους στην ανταμοιβή. Έπειτα, όταν δεν υπάρχει κάποιο αγαθό να κερδηθεί, είναι λιγότερο πιθανό να βοηθήσουν από ότι τα παιδιά που δεν έχουν δεχθεί ανταμοιβές εξ αρχής. Δεν είναι τόσο πιθανό να βοηθήσουν ούτε τους εαυτούς τους αν δεν υπάρχει ανταμοιβή. Αυτό που έχουν μάθει είναι να βοηθούν κάποιον μόνο αν υπάρχει ανταμοιβή.»
Alfie Kohn: Τιμωρίες, ανταμοιβές και έπαινοι πραγματικά υπονομεύουν την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης γιατί στρέφουν το παιδί να εστιάσει σε αυτό που το ίδιο αισθάνεται. Καταστρέφουν τα εσωτερικά κίνητρα και ενθαρρύνουν την εγωκεντρική σκέψη. Αντί να δείχνουν ενδιαφέρον για το πώς οι πράξεις τους θα επηρεάσουν τους άλλους, δείχνουν να ανησυχούν μόνο για τις συνέπειες ή τις ανταμοιβές που αυτές θα επιφέρουν. Αν χτυπήσεις τον αδελφό σου και σε στείλουν για «διάλειμμα» (time out), ενώ ο αδελφός σου συνεχίζει να απολαμβάνει το παιχνίδι του, είναι μάλλον απίθανο να του δείξεις ενσυναίσθηση. Μάλιστα θα αρχίσεις να τον απεχθάνεσαι όπως και αυτόν που σε έβαλε τιμωρία και θα αρχίσεις να σκέφτεσαι τρόπους εκδίκησης. Οι ανταμοιβές και οι έπαινοι ενώ είναι πιο ήπιες μέθοδοι, στην ουσία δεν είναι καλύτερες, αφού αμφότερες επιδιώκουν να επηρεάσουν και να ελέγξουν τα παιδιά.
Διαβάστε τη συνέχεια στην επόμενη σελίδα
