Είναι παρήγορο και ελπιδοφόρο το ότι η Ελληνική οικογένεια καταφέρνει να διαθέτει πολλά θετικά χαρακτηριστικά ακόμη, παρ’ όλες τις ελλείψεις που τη χαρακτηρίζουν. Πώς άραγε γίνεται αυτό είναι άξιο μελέτης. Πώς γίνεται να παρέχονται ταυτόχρονα τόσα πολλά ενώ λείπουν τόσα άλλα. Ίσως το μεγαλείο της φυλής μας είναι να μεγαλοποιεί και να ελαχιστοποιεί ταχυδακτυλουργικά συνθήκες και καταστάσεις ακριβώς τη στιγμή που το χρειάζεται.
Ας δούμε κάποιες ελλείψεις λοιπόν με την βεβαιότητα ότι μόλις ο Έλληνας αντιληφθεί (αλλά πραγματικά αντιληφθεί) την έλλειψη ή τη πληθώρα, σπεύδει να την ισορροπήσει. Μαζί με την βεβαιότητα ας καταθέσουμε και την πίστη μας με μεγάλα κοιτάσματα ελπίδας για το ζητούμενο.
1. Αυτό που πρώτα-πρώτα λείπει από την ελληνική οικογένεια σε ένα μεγάλο ποσοστό είναι οι γονείς. Είτε γιατί επιβάλλεται, είτε γιατί καθιερώθηκε και οι δύο γονείς βρίσκονται εκτός σπιτιού πολλές ώρες (αν είναι ακόμη τυχεροί και έχουν δουλειά!). Οι ώρες αυτές καλύπτονται από τους γονείς των γονιών, από αλλοδαπές γυναίκες και από Παιδικούς Σταθμούς. Εν τέλει τα παιδιά και ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά περνούν πολύ λίγο χρόνο με τους γονείς τους. Αν θελήσουμε να είμαστε και ειλικρινείς θα πούμε ακόμη πως αυτός ο περιορισμένος χρόνος δεν είναι συχνά και ποιοτικός. Έλλειψη χρόνου και ποιοτικής απασχόλησης λοιπόν και μεταξύ γονιών – παιδιών και μεταξύ συντρόφων.
2. Μια ακόμη εξαιρετικά σημαντική απουσία από την ατμόσφαιρα της ελληνικής οικογένειας θα λέγαμε πως είναι εκείνη της χαράς. Τα Ελληνικά σπίτια βάλλονται συχνά από έναν μιμητισμό που οδηγεί σε ανόητα πολλές δραστηριότητες που και τον οικογενειακό προϋπολογισμό απομυζούν και στερούν από τα μέλη της οικογένειας τη χαρά της συνύπαρξης των μελών της ή ακόμη και το απλό παιχνίδι. Όλοι τρέχουν μικροί και μεγάλοι να προλάβουν τις υποχρεώσεις που τους επιβάλλονται κατά κύριο λόγο από τους ίδιους. Ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα, βρίσκονται κάτω από την μάστιγα του προγραμματισμού των υποχρεώσεων και αν κανείς ξεφύγει από αυτόν, καταρρέει όλο το οικοδόμημα του «πρέπει». Αυτό το «πρέπει» που οδηγεί την ατμόσφαιρα του ελληνικού σπιτιού να είναι πολύ μακριά από τη συνθήκη της χαράς. Λες και κάποιος επέβαλε στη μέση ελληνική οικογένεια να οργανωθεί γύρω από την παιδεία, την παραπαιδεία και τις εξωσχολικές δραστηριότητες με σκοπό τη συλλογή εμπειριών και γνώσεων που έχουν ως αποτέλεσμα το ακριβώς αντίθετο από το ζητούμενο. Ενώ η οικογένεια χρειάζεται να λειτουργεί ως δικλείδα ασφάλειας, χαλάρωσης, θαλπωρής ισορροπίας και χαράς συχνά συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Τα μέλη της βιάζονται να απομακρυνθούν από αυτήν και να βρεθούν μέσα σε άλλες ομάδες, όπως εκείνες των φίλων, των συναδέλφων, των συμμαθητών και άλλων (συχνά ανομολόγητων προσωπικών σχέσεων) για να βιώσουν τη χαρά. Είναι λυπηρό και ολέθριο. Ίσως ένα από τα καλά της κρίσης να είναι και το ότι μας στερεί τη δυνατότητα όλων αυτών των δήθεν επιβεβλημένων εξωτερικών δραστηριοτήτων.
3. Η έλλειψη επικοινωνίας επίσης είναι μία πολύ γνωστή συνθήκη των ελληνικών οικογενειών. Συχνά επειδή μιλάμε πολύ, νομίζουμε ότι επικοινωνούμε. Δεν είναι βέβαια αλήθεια αυτό. Η ουσιαστική επικοινωνία είναι μόνο η επικοινωνία των συναισθημάτων, πράγμα που σε πολλές οικογένειες γίνεται μονομερώς, ελάχιστα ή καθόλου. Αν ρωτήσεις ένα μέσο Έλληνα «τι νοιώθει» η απάντηση που θα πάρεις θα είναι μια ασαφής θετική ή αρνητική περιγραφή της σκέψης του και όχι των συναισθημάτων του. Δεν γνωρίζουμε λέξεις που περιγράφουν συναισθήματα. Αρκούμεθα δε σε εκφράσεις του συρμού αποφεύγοντας εσκεμμένα να πάρουμε θέση.
4. H έλλειψη του εστιασμού στα θετικά θα λέγαμε ότι είναι επίσης σημαντικό και καίριο θέμα. Με το να εστιαζόμαστε στα αρνητικά με στόχο να τα εξαλείψουμε καταφέρνουμε το ακριβώς αντίθετο. Θα ήταν εξαιρετική βοήθεια σε πολλά θέματά μας να καταφέρουμε να εστιαζόμαστε στο τι έχουμε και όχι στο αντίθετό του.
5. Και τέλος θα ήταν χρήσιμο να τονίσουμε και την έλλειψη αποφυγής της σύγκρουσης. Συχνά σε πολλά ελληνικά σπίτια η σύγκρουση είναι μια μόνιμη τακτική. Ο ανταγωνισμός και η αντιπαράθεση γίνεται το κύριο θέμα μεταξύ του ζευγαριού ή μεταξύ γονιών παιδιών ή αδελφών. Αν αποφεύγαμε τη σύγκρουση απλώς, χωρίς καμία περιστροφή, απλώς την αποφεύγαμε, πολλά θα είχε να απολαύσει ο μέσος έλληνας.
6. Βασική και καίρια επίσης έλλειψη είναι και η απομάκρυνση από το «Είμαι» που πάει παρέα με την τεράστια πλάνη της δήθεν ικανοποίησης από το «Έχω». Μάστιγα των υλιστικών χρόνων που περνά η δυτική κοινωνία και που ιδιαίτερα σε χαλεπούς καιρούς όπως οι καιροί των οικονομικών κρίσεων, έρχεται να συνδράμει την ψυχική ανισορροπία και την κατάθλιψη. Πολλές σύγχρονες οικογένειες αποζητούν στη συλλογή, αντικειμένων, τίτλων, γνώσεων και σε σωρεία άλλων υλικών κατά το πλείστον στοιχείων, την πολυπόθητη ευτυχία. Η ευτυχία όμως δεν συγκαταλέγεται σε είδος μετρήσιμο. Ή υπάρχει ή δεν υπάρχει και δεν εξαρτάται από υλικούς παράγοντες. Εξαρτάται καθαρά από μη υλικούς που οφείλονται σε εσωτερικές αυτογνωσιακές διαδικασίες. Αυτό είναι επίσης κάτι που λείπει. Η διάθεση για διερεύνηση λεπτότερων εννοιών. Λες και ο μέσος Έλληνας λειτουργεί σε ένα απολύτως επιφανειακό επίπεδο και το βαθύτερό του γίγνεσθαι μένει στα αζήτητα. Η διερεύνηση του εσωτερικού μας κόσμου εμφανίζεται μέσα από ανάγκες πυρόσβεσης και όχι σαν ευκαιρία προσωπικής εξέλιξης. Η επίσκεψη σε έναν ψυχολόγο ας πούμε γίνεται ακόμη αρκετά ενοχικά, αν γίνει. Συχνά οι φιλοσοφίες που προσεγγίζουν τη ζωή με μια πιο διερευνητική ματιά και έχουν μια πιο εναλλακτική θεώρηση αντιμετωπίζονται ακόμη ως τσαρλατανισμός.
7. Αυτό από το οποίο κυρίως πάσχει η Ελληνική οικογένεια είναι η έλλειψη σεβασμού στην αυτονόμηση του άλλου. Οι γονείς συνήθως προσφέρουν χρήματα, χρόνο, λύσεις, και όλων των ειδών τις παροχές επιθυμώντας όμως κατά βάθος να ελέγξουν, να καθοδηγήσουν, να κατευθύνουν προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Πολύ συχνά η υπερπροστασία και η υπερ-παροχή είναι σε τέτοιο βαθμό που μοιάζει σαν να μην δημιουργείται μια καινούρια οικογένεια όταν ένα μέλος της ενηλικιωνόμενο αποχωρεί από την κοινή στέγη για να δημιουργήσει τη δική του. Λες και η Ελληνική οικογένεια δεν διαφοροποιείται ποτέ. Αυτό είναι ρομαντικό και ωραίο όταν το παρατηρείς από μια σκοπιά, ολέθριο και καταστροφικό από μια άλλη.
Εν τέλει αν η διάκριση και η ισορροπία μας χαρακτήριζαν ως λαό πολλά θα είχαμε να απολαύσουμε και ως μέλη του μικρόκοσμου της οικογένειάς μας και της ευρύτερης κοινωνίας. Αδικαιολόγητα πολλά συναισθήματα μειονεξίας και χαμηλής αυτοεκτίμησης που ενίοτε εκφράζονται και ως αλαζονεία, μας ταλαιπωρούν σαν λαό και αυτό είναι που χρειάζεται να υπερβούμε. Γνωρίζοντας τους εαυτούς μας βαθύτερα, καλύτερα, θα έχουμε μια διαυγέστερη άποψη για μας, για τους άλλους, για τη ζωή με αποτελέσματα που θα λειτουργήσουν αθροιστικά πάνω στα λειτουργικά χαρακτηριστικά που αναμφισβήτητα διαθέτουμε και είναι πολλά.
Ερατώ Χατζημιχαλάκη, Οικογενειακή Σύμβουλος
