Πολύ συχνά, τα νήπια έχουν την τάση να κάνουν αυτό που είναι σωστό με βάση εξωτερικά ερεθίσματα – να αποκομίσουν επαίνους ή να αποφύγουν μια τιμωρία. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα παιδιά δεν λειτουργούν έχοντας σαφή επίγνωση του τι είναι σωστό και τι λάθος, παρά από φόβο να μην αποκαλυφθούν, μέχρι τουλάχιστον την ηλικία των 10 ετών. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να ξεκινήσουν να αποκτούν αυτήν την εσωτερική φωνή, η οποία τα βοηθά να παίρνουν αποφάσεις, βασιζόμενα στο τι είναι σωστό και τι λάθος, κι όχι στο πως θα κερδίσουν ένα χαμόγελο ή θα αποφύγουν μια επίπληξη.
Το παιδί σας θα αναπτύξει μια φωνή ηθικής όταν ενστερνιστεί τους κανόνες του σωστού και του λάθους. Μπορείτε να το βοηθήσετε αιτιολογώντας τους κανόνες σας. Αντί να επιμένετε επανειλημμένα: “Μην χτυπάς την αδερφή σου!”, θα πρέπει να εξηγήσετε το γιατί: “Η αδερφή σου πονάει όταν την χτυπάς κι αισθάνεται στενοχωρημένη. Μην την χτυπάς!”. Το μάθημα εδώ δεν είναι να αλλάξει συμπεριφορά επειδή κάνει τον γονέα του να θυμώσει, αλλά επειδή αυτό που κάνει επηρεάζει τους άλλους. Όταν το παιδί δεν μοιράζεται ένα παιχνίδι, μην επιμένετε: “Πρέπει να είσαι καλό παιδί και να δώσεις στον Πέτρο το παιχνίδι τώρα!” Αντ’ αυτού, δώστε του ένα λόγο ηθικό: “Ο Πέτρος θέλει κι αυτός να παίξει. Μοιραζόμαστε τα παιχνίδια μας για να είμαστε όλοι χαρούμενοι!” Αυτές οι εξηγήσεις βοηθούν τα παιδιά να μάθουν τι είναι σωστό, όχι για να αποφύγουν μια τιμωρία, αλλά επειδή κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων.
Η εμφάνιση της ενσυναίσθησης είναι επίσης δείγμα ηθικής ανάπτυξης. Η ενσυναίσθηση είναι αυτό που μας επιτρέπει να αισθανόμαστε χαρά με την χαρά των άλλων και πόνο με τον πόνο τους. Αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη της συνείδησης.
Θα αναγνωρίσετε τώρα περιστασιακά σημάδια ενσυναίσθησης στο μικρό παιδί σας. Αν ένας φίλος πέσει από την κούνια στην παιδική χαρά, ίσως να κλάψει μαζί του. Αν το παιδί σας δει πως είστε λυπημένη θα σας προσφέρει την αγαπημένη του κούκλα για να σας ανακουφίσει. Αυτή η ικανότητα να αισθανόμαστε αυτό που αισθάνεται κάποιος άλλος, μοιάζει να είναι ένα έμφυτο αναπτυξιακό χαρακτηριστικό, το οποίο εμφανίζεται χωρίς προειδοποίηση.
Παρόλο που η ικανότητα ενσυναίσθησης είναι έμφυτη, χρειάζεται την γονική ενθάρρυνση για να ενδυναμωθεί. Μπορείτε να ενισχύσετε την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης εκφράζοντας με λόγια τα συναισθήματά σας:
1. Ονοματίστε τα συναισθήματα, όπως χαρούμενος, στενοχωρημένος, θυμωμένος κτλ.
2. Αναγνωρίστε τα συναισθήματά σας. Αν είστε αναστατωμένη, μην προσπαθείτε πάντα να δείχνετε ένα χαρούμενο πρόσωπο για το παιδί σας. Παραδεχθείτε το λέγοντας: “Νιώθω θυμωμένη αυτή τη στιγμή”.
3. Αναγνωρίστε τα συναισθήματα σε άλλους. Αν δείτε ένα παιδί να γελά ρωτήστε το δικό σας πως νομίζετε ότι αισθάνεται το άλλο παιδί.
4. Συζητήστε σχετικά με τα συναισθήματα που μπορούμε να διακρίνουμε από εκφράσεις προσώπου σε εικονογραφημένα βιβλία ή παιδικές ταινίες.
Μπορείτε να ενισχύσετε την ενσυναίσθηση μέσω του παιχνιδιού ρόλων. Αντιστοιχίστε συναισθήματα στις κούκλες του παιδιού σας και στα αρκουδάκια του. Πείτε στο παιδί σας ότι νομίζετε πως ο Μπαλού είναι στενοχωρημένος και θέλει μια αγκαλιά. Μην διστάσετε να αγκαλιάσετε ένα παιχνίδι, να το φιλήσετε εκεί που χτύπησε ή να χτυπήσετε παλαμάκια και να γελάσετε δυνατά από χαρά. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να φροντίζει την κούκλα του, να την παίρνει αγκαλιά όταν είναι θλιμμένη και να την κάνει να χοροπηδά όταν είναι χαρούμενη. Αυτού του είδους τα παιχνίδια βοηθούν τα παιδιά να αναγνωρίζουν τα αισθήματα των άλλων και να ανταποκρίνονται σε αυτά.
Η συνείδηση αναπτύσσεται αργά. Παρόλο που το παιδί σας ίσως αντιλαμβάνεται ότι κάποιος άλλος πονάει ή αισθάνεται άσχημα, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι η ώρα να το πιέσετε να δείξει συμπόνοια. Όταν ο φίλος πέσει από την κούνια στην παιδική χαρά, μην εκπλαγείτε αν το νήπιό σας δεν δείξει καμία συμπάθεια αλλά αντιθέτως πατήσει πατήσει πάνω στον τραυματισμένο φίλο του για να προλάβει την κούνια που άδειασε. Και παρόλο που καταλαβαίνει πως όταν χτυπά την αδερφή του εκείνη πονά, τα ξεχνάει όλα μόλις εκείνη του αρπάξει το αγαπημένο του παιχνίδι από τα χέρια. Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία είναι ακόμη πολύ εγωκεντρικά για να μπορέσουν να παρακάμψουν τα ένστικτά τους και να βάλουν τα συναισθήματα των άλλων πάνω από τα δικά τους. Όμως, μπορούν να αρχίσουν να μαθαίνουν πως γίνεται αυτό.
Ο ρόλος του γονέα στην εκμάθηση αξιών και ηθικών αρχών
- Θυμηθείτε ότι τα νήπια συχνά κάνουν το σωστό υποκινούμενα από εξωτερικά κίνητρα, όπως οι έπαινοι και οι τιμωρίες.
- Βοηθήστε το παιδί σας να αναπτύξει την εσωτερική φωνή της ηθικής αιτιολογώντας τους κανόνες σας.
- Αντιδράστε στην αρνητική συμπεριφορά του παιδιού εστιάζοντας την προσοχή του στα συναισθήματα εκείνου που πλήγωσε.
- Αναζητήστε περιστασιακά σημάδια ενσυναίσθησης στο παιδί σας
- Ενθαρρύνετε την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης εκφράζοντας με λόγια τα συναισθήματά σας
- Ενισχύστε την ενσυναίσθηση μέσω του παιχνιδιού ρόλων.
Να θυμάστε
Ο τρόπος που πειθαρχείτε το νήπιό σας μπορεί να καθορίσει την ηθική σκέψη του. Ενώ οι φωνές και τα αυστηρά πειθαρχικά μέτρα μπορούν να ωθήσουν ένα παιδί σε υπακοή από φόβο, μπορεί επίσης να καλλιεργήσουν μια συνείδηση που είναι οργανωμένη γύρω από τον φόβο των συνεπειών και όχι γύρω από την γνήσια φροντίδα και τον σεβασμό για τους άλλους.
Ο Martin Hoffman (1963) μαζί με άλλους ερευνητές απέδειξαν ότι γονείς οι οποίοι με συνέπεια αντιδρούσαν στις αρνητικές συμπεριφορές των παιδιών τους εστιάζοντας την προσοχή των παιδιών στα αισθήματα εκείνου που πείραξαν, τείνουν να έχουν παιδιά με μεγαλύτερη κατανόηση για την άποψη των άλλων ανθρώπων, ενσυναίσθηση και αλτρουισμό.
Απόσπασμα από το βιβλίο “Ages and Stages: Στάδια ανάπτυξης”, εκδόσεις Μάρτης
Διαβάστε ακόμα:
Οι ηθικές αξίες ενός παιδιού ξεκινούν από το σπίτι
