Ο Αποτελεσματικός Γονέας:
– Ακούει με κατανόηση τα προβλήματα και τις ανάγκες του παιδιού του.
– Επικοινωνεί με ειλικρίνεια και αμοιβαίο σεβασμό τις δικές του ανάγκες.
– Επιλύει τα προβλήματα με δικαιοσύνη και συμμετοχή του παιδιού.
– Μοιράζεται τις αξίες του με σεβασμό.
Ο Thomas Gordon, υπήρξε Μαθητής του Carl Rogers (1902-1987 εμπνευστής της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης αφοσιωμένος στην Ανθρωπιστική Ψυχολογία) κι ίδρυσε την σχολή ΕΑΓ σύμφωνα με αυτές τις αρχές. Αν θέλουμε να περιγράψουμε αυτόν τον τρόπο θα λέγαμε ότι:
Ο εξελιγμένος άνθρωπος… δεν παρεμβάλλεται στην ζωή των όντων, δεν επιβάλλεται πάνω σε αυτά, αλλά συμβάλλει προς την ελευθερία τους.
Λάο Τσε περί το 650 π.χ.
Βάσει αυτών των αρχών ο γονέας συντροφεύει και πλαισιώνει την εξέλιξη του παιδιού του, σαν συνοδοιπόρος με σεβασμό στις ανάγκες και των δύο, με φροντίδα και λεπτότητα, επιτρέποντας στο παιδί του να αναπτυχθεί υγιώς χωρίς αυταρχισμό και επιβολή.
Οι γονείς, συνήθως, κατηγορούνται από την κοινωνία ότι είναι υπεύθυνοι για τα προβλήματα των παιδιών τους. Ποιος, όμως, κατανοεί την θέση των γονέων και τα προβλήματα που βιώνουν; Συνήθως είναι απασχολημένοι με τον αγώνα της επιβίωσης, αλλά και της ανάληψης της ευθύνης να αναθρέψουν τα παιδιά τους, χωρίς ουσιαστικά να έχουν κάποια εκπαίδευση.
Στην σχέση γονέων–παιδιών έχουμε δύο, εξίσου, ευαίσθητες ομάδες που έχουν κι οι δύο ανάγκες και δικαιώματα. Οι γονείς αφενός κουρασμένοι με χίλιες έννοιες κι αφετέρου τα παιδιά με τις δικές τους σημαντικές ανάγκες στην κάθε στιγμή της ζωής τους.
Π.χ. ο γονέας μπαίνει στο σπίτι και θέλει να υπάρχει τάξη στο σαλόνι για να χαλαρώσει. Ο πεντάχρονος Πέτρος, όμως, θέλει να παίζει στο σαλόνι για να έχει παρέα τους μεγάλους. Τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να ικανοποιούν τις ανάγκες τους, το ίδιο κι οι γονείς.
Όταν, λοιπόν, υπάρχει σύγκρουση αναγκών των δύο πλευρών, εκεί αρχίζουν τα προβλήματα.
Μερικοί γονείς επιμένουν να απαιτούν υπακοή από τα παιδιά τους για να ικανοποιήσουν μόνο τις δικές τους ανάγκες σε βάρος των αναγκών των παιδιών. Άλλοι γονείς, προσπαθώντας να γλιτώσουν τα παιδιά τους από κάθε πόνο και εκνευρισμό, υποκύπτουν και τα αφήνουν να κάνουν το δικό τους. Στη συνέχεια, όμως, υποφέρουν οι ίδιοι.
Και με τους δύο αυτούς τρόπους η μια από τις δύο πλευρές νιώθει αδικημένη… Ο διαρκής αυτός κύκλος των αγώνων εξουσίας κι η επακόλουθη ένταση έχει σαν αποτέλεσμα να διαβρώνει την σχέση γονέα-παιδιού.
Πολλοί γονείς σήμερα στηρίζονται ακόμη σε αυτές τις ίδιες μεθόδους ανατροφής των παιδιών, οι οποίες είναι ανταγωνιστικές. Αυταρχικές, επιτρεπτικές ή και εναλλασσόμενες.
Μέσα, όμως, από νέες μελέτες και γνώσεις που έχουμε αποκτήσει από την Εξελικτική Ψυχολογία και την Ανθρωπιστική, έχουμε αναπτύξει νέους τρόπους αποτελεσματικής επικοινωνίας, χωρίς, πλέον, ανταγωνιστικές σχέσεις και τιμωρία. Ίσως ακούγεται Επαναστατική μέθοδος, καθώς διαφέρει εντυπωσιακά από τα παραδοσιακά μοντέλα. Βασίζεται, όμως, σε φιλοσοφικές και ψυχολογικές αρχές που’χουν δομηθεί απ’τον Thomas Gordon σ’ένα σύστημα δεξιοτήτων με μεγάλη αποτελεσματικότητα.
Αυτό το μοντέλο δεξιοτήτων, επιτρέπει στους γονείς να επηρεάσουν θετικά τη συμπεριφορά των παιδιών τους. Βασικό στοιχείο του μοντέλου είναι η δεξιότητα που ονομάζεται Ενεργητική Ακρόαση.
Όταν το παιδί αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα, η δεξιότητα αυτή επιτρέπει στους γονείς να καταλάβουν τί πραγματικά νιώθει το παιδί εκείνη τη στιγμή. Να εξερευνήσουν μαζί σε μεγαλύτερο βάθος τί το ενοχλεί και να του παράσχουν την στήριξη για την εξεύρεση μιας ικανοποιητικής λύσης
Όταν οι γονείς έχουν το πρόβλημα, απαιτείται μια εντελώς διαφορετική δεξιότητα: το Μήνυμα-Εγώ. Είναι ένα εργαλείο που οι γονείς χρησιμοποιούν για να εξηγήσουν στο παιδί ότι η συμπεριφορά του τους προκαλεί πρόβλημα. Καθώς η επικοινωνία γίνεται με τρόπο που δεν είναι επικριτικός, η αντίσταση στο μήνυμα μειώνεται.
Η ιδέα εδώ είναι να επηρεάσουμε το παιδί ώστε να αλλάξει τη συμπεριφορά του αναλογιζόμενο πέραν των δικών του και τις ανάγκες των γονέων του.
Ένα καλοδιατυπωμένο Μήνυμα-Εγώ κάνει το παιδί πρόθυμο να συνεργαστεί με τους γονείς, ενώ παράλληλα αφήνει άθικτη την αυτοεκτίμησή του. Επιπλέον, του διδάσκει ένα πολύτιμο μάθημα αυτοπειθαρχίας. Να αλλάξει τη συμπεριφορά του όχι επειδή φοβάται τους γονείς του (ή γιατί θα λάβει κάποιο είδος ανταμοιβής), αλλά επειδή νοιάζεται για τις ανάγκες τους. Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά διδάσκονται την ενσυναίσθηση, που αποτελεί την βάση της συναισθηματικής ευφυΐας, της ωριμότητας και της αυτοπειθαρχίας.
Η Ενεργητική Ακρόαση και τα Μηνύματα-Εγώ λειτουργούν αλληλοσυμπληρωματικά. Από τη στιγμή που οι γονείς και τα παιδιά έχουν δημιουργήσει μια ανοιχτή αμφίδρομη επικοινωνία χρησιμοποιώντας την Ενεργητική Ακρόαση και τα Μηνύματα-Εγώ, τα προβλήματα και οι συγκρούσεις μπορούν να επιλυθούν με την μέθοδο επίλυσης συγκρούσεων της Μη-Ήττας.
Όταν οι γονείς θέλουν να επηρεάσουν το παιδί για να σταματήσει κάποια ανεπιθύμητη συμπεριφορά, μπορούν να συζητήσουν για την επίλυση του προβλήματος με έναν συγκεκριμένο τρόπο.
Ας υποθέσουμε, για παράδειγμα, ότι ο τρίχρονος Νίκι πηδάει πάνω στον καναπέ κι η μητέρα του φοβάται ότι θα τον λερώσει ή θα τον καταστρέψει. Η μητέρα μπορεί να του εξηγήσει ότι δεν θέλει ο Νίκι να πηδάει πάνω στον καναπέ. Καταλαβαίνει, όμως, ότι τον διασκεδάζει κι ότι έχει την ανάγκη να παίξει. Υπάρχει άραγε κάποια λύση που να ικανοποιεί και τους δύο; Η μητέρα μπορεί να προτείνει στο Νίκι να την βοηθήσει να βρει μια λύση. Μπορεί, ίσως, να πάει να πηδήσει πάνω στο παλιό στρώμα που βρίσκεται στο γκαράζ; Ή ίσως, να ασχοληθεί με τη ζωγραφική; Ή ακόμα οι δύο τους να διαβάσουν ένα βιβλίο μαζί; Οι δυνατότητες είναι αναρίθμητες όταν οι δύο τους σκεφτούν μαζί κι αναζητήσουν αμοιβαία αποδεκτές λύσεις.
Εξίσου σημαντική με την εκμάθηση των δεξιοτήτων αυτών, είναι η εκμάθηση του πώς και πότε πρέπει να χρησιμοποιούνται. Το Παράθυρο Συμπεριφοράς του Dr. Gordon παρέχει ένα πλαίσιο που θα βοηθήσει τους γονείς να καθορίσουν ποια δεξιότητα πρέπει να χρησιμοποιήσουν για να επιλυθεί το συγκεκριμένο οικογενειακό πρόβλημα.
Στόχος είναι μια διαπαιδαγώγηση με λιγότερα προβλήματα, υγιέστερα παιδιά κι αρμονία στις σχέσεις.
Όσο εφαρμόζονται οι δεξιότητες αυτές, οι σχέσεις των γονέων-παιδιών γίνονται όλο και πιο δημοκρατικές. Οι δημοκρατικές αυτές σχέσεις δημιουργούν καλύτερη υγεία και ευημερία. Όταν οι άνθρωποι νιώθουν ότι γίνονται αποδεκτοί, όταν είναι ελεύθεροι να εκφράσουν τους εαυτούς τους και μπορούν να συμμετάσχουν στη λήψη αποφάσεων που τους αφορούν, χαίρουν μεγαλύτερης αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης και αποβάλλουν την αίσθηση αδυναμίας, την πανταχού παρούσα στις περισσότερες οικογένειες.
Της Φωτεινής Γούτσιου BSc psych, Pg.Dipl.,cand Dpsych
