Όταν το μωρό αρχίζει να μπουσουλάει εμείς οι γονείς μπαίνουμε στην περίοδο του υστερικού “μη” πολύ πριν από τα παιδιά.
Το έχουμε ζήσει και το βλέπουμε καθημερινά πως ένα παιδί αγγίζει τα πάντα χωρίς να συνειδηοτοποιεί ούτε τον κίνδυνο ούτε αν αυτό τού επιτρέπεται ή όχι. Τα όρια που θέτουμε φαίνονται προφανή. Όμως δεν συμβαίνει το ίδιο για το μωρό που δεν θα κατανοήσει τη σημασία τους πριν γίνει τεσσάρων ή πέντε ετών. Γι’ αυτό μας κοιτάζει έντονα καθώς ενεργεί κι εμείς εκλαμβάνουμε το βλέμμα αυτό ως αυθάδεια.
Καλό είναι να λέμε “όχι” αντί “μη”, μια λέξη πολύ πιο αποτελεσματική και λιγότερο ασαφή. Όταν λέμε “μη” συνήθως το λέμε επιθετικά σαν να κατηγορούμε σμίγοντας τα φρύδια μας, ενώ λέγοντας “όχι” ανοίγουμε τα μάτια και ο τόνος είναι ήπια επικακτικός, χωρίς κατηγόρια. Απλώς διακόπτουμε μια κίνηση.
Συνήθως τα παιδιά σε αυτή την ηλικία αναζητούν το βλέμμα, την άδεια του γονιού πριν αγγίξουν ένα καινούριο αντικείμενο. Αυτή είναι η στιγμή για να πούμε “όχι” και μετά να εξηγήσουμε με απλές λέξεις την απαγόρευσή μας, χωρίς να περιμέμουμε το παιδί να τα θυμάται όλα. Επίσης πρέπει να δίνουμε προσοχή στα μηνύματα που μπορεί να “θολώσουν” τη σημασία της λέξης όταν παίζουμε, λέγοντας “μη, μη, μη, μη” χαμογελώντας.
Πώς να παρεμβαίνουμε σωματικά
Στο πρώτο έτος της ζωής του το παιδί είναι εντελώς ανίκανο να κατανοήσει ακόμη και την έννοια του κανόνα, πόσο μάλλον να τον σεβαστεί. Αρχικά, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να βεβαιωθούμε ότι το περιβάλλον του είναι ασφαλές και να τοποθετήσουμε τα εύθραυστα αντικείμενα ψηλά, ώστε να μπορεί να αγγίζει οτιδήποτε βρίσκεται στο ύψος του. Κινείται προς λάθος κατεύθυνση; Ωπ! Από την άλλη… Το πιάνουμε και το γυρίζουμε, κατευθύνουμε τις κινήσεις του. Το να καταγράψουμε έτσι, στο σώμα του την οδηγία μας είναι πιο αποτελεσματικό από μια λεκτική διαταγή. Και ύστερα, το παιδί πάντα ενδιαφέρεται για την άσκηση του σώματός του κα όχι για κάποιο συγκεκριμένο αντικείμενο.
Τα συνήθη προβλήματα του γονιού
1. Αγνοεί τους κανόνες, δεν σέβεται ούτε όρια, ούτε απαγορεύσεις
Σε ηλικία τριών ετών, οι κανόνες δεν είναι για το παιδί παρά μόνο λέξεις, χωρίς συγκεκριμένο σύνδεσμο με τις πράξεις του ίδιου του παιδιού.
Δεν μπορεί ακόμα να σκεφτεί με έννοιες. Είναι αλήθεια ότι καταννοεί ήδη πολλά πράγματα, όχι όμως γενικεύσεις, ούτε ορισμούς. Όμως, ένας κανόνας αποτελεί γενίκευση. Για παράδειγμα, κατανοεί τις λέξεις “απαγορεύεται να δαγκώνεις” και μπορεί να τις επαναλάβει, αλλά δεν κατανοεί ότι αφορά αυτό που ετοιμάζεται να κάνει το αδερφάκι του. Δείχνει συντετριμένο ή ένοχο; Είναι μόνο επειδή σμίγουμε τα φρύδια μας ή υψώνουμε τον τόνο της φωνής μας. Αντίθετα, αν δεν του αρέσει καθόλου να μας βλέπει να θυμώνουμε μπορεί, σαν καλός ερευνητής επιστήμονας, να ξανακάνει αμέσως το ίδιο πράγμα για να επιβεβαιώσει και να κατανοήσει την αντίδρασή μας.
2. Κάνει ακριβώς αυτό που μόλις του απαγόρευσα κοιτώντας με στα μάτια
Πριν την ηλικία των 2 ετών, η ευφυία του παιδιού είναι κυρίως “αισθησιο-κινητική”, δηλαδή βασίζεται σε σωματικές αισθήσεις και κινήσεις. Όταν το παιδί κάνει αυτό που του έχουμε απαγορεύσει, χρησιμοποιεί την αίσθησιο-κινητική του ευφυία για να κατανοήσει τη λεκτική συμβουλή. Είναι σαν να προσπαθεί να την επαναλάβει με το σώμα του.
Όταν σε κοιτάει στα μάτια είναι σαν να σου λέει “Δεν είναι δίκαιο! Μου ζήτησες να μην αγγίξω το ντουλάπι και αμέσως, προσπάθησα να το κάνω. Σε κοίταζα στα μάτια για να επιβεβαιώσω αυτό που μου ζήτησες. Το έκανα αμέσως μόλις το είπες. Τι κακό έκανα; Με κάνεις να αισθάνομαι κακό παιδί”.
3. Θέλει τα πάντα αμέσως
Ένα παιδί 2 ετών δεν μπορεί να κατανοήσει την έννοια “μέλλον”. Το “σε λίγο”, “σε δέκα λεπτά” είναι γι’ αυτό μια αιωνιότητα, δεν έχει ακόμα κατανοήσει τις χρονικές σχέσεις, γεγονός που θα του επιτρέψει να κατανοήσει τις σχετικές διάρκειας. Αν το γνωρίζετε αυτό, θα κατανοήσετε καλύτερα την υποτιθέμενη ανυπομονησία του. Τα παιδιά δεν έχουν ανάγκη να τους δίνουμε τα πάντα, αμέσως, αλλά να τους δείχνουμε αμέσως ότι τα ακούσαμε. Όταν δεν τους απαντάμε ή όταν τιμωρούμε την απαιτητική τους συμπεριφορά, κλαίνε από θυμό ή αποσύρονται. Τα κατηγορούμε ότι είναι “όλα ή τίποτα”, αλλά ο εγκέφαλός τους δεν τους επιτρέπει ακόμα τις σχετικοποιήσεις.
4. Δείχνει με το δάχτυλο και θέλει διαρκώς τα πάντα
Όταν το παιδί δείχνει με το δάχτυλο τα πουλιά στον ουρανό ή την καμηλοπάρδαλη στο βιβλίο, δεν θεωρείτε ότι θέλει το πολύ ή την καμηλοπάρδαλη. Άλλωστε, κι εμείς δείχνουμε τα πράγματα για να του μάθουμε τα ονόματά τους. Γιατί να θεωρούμε ότι ζητάνε κάτι όταν δείχνουν ένα γλυκό ή ένα κουκλάκι σε μια βιτρίνα; Απλώς το αναγνωρίζει. Αξίζει να το επιβραβεύσουμε, όπως και όταν αναγνωρίζει την καμηλοπάρδαλη του βιβλίου. Αν του πούμε όχι, θα επιμείνει, θα αρχίσει να κλαίει επειδή δεν το καταλαβαίνουμε. Κι, εμείς θα νομίζουμε ότι κλαίει για να του πάρουμε το κουκλάκι. Στην ηλικία των 2 ετών δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ πρόθεσης, επιθυμίας, απαίτησης και ορισμού. Το “θέλω” αποτελεί λέξη που προσδιορίζει τα πάντα.
