Όλοι γεννιόμαστε με συναισθήματα. Δεν είναι, όμως, όλα προεγκατεστημένα στο μυαλό μας. Τα παιδιά γεννιούνται με συναισθηματικές αντιδράσεις, όπως το κλάμα, η απογοήτευση, η πείνα κι ο πόνος. Μαθαίνουν, όμως και πολλά άλλα συναισθήματα, καθώς μεγαλώνουν.
Δεν υπάρχει μια γενική παραδοχή ποια απ’αυτά είναι έμφυτα και ποια τα μαθαίνουμε απ’την κοινωνία και τον πολιτισμό. Ωστόσο, είναι ευρέως αποδεκτό, ότι υπάρχουν 8 κύρια έμφυτα συναισθήματα. Αυτά είναι ο θυμός, η θλίψη, ο φόβος, η χαρά, το ενδιαφέρον, η έκπληξη, η αηδία κι η ντροπή. Αυτά αντικατοπτρίζονται σε διαφορετικές παραλλαγές. Για παράδειγμα, η δυσαρέσκεια κι η βία, συχνά, προέρχονται από θυμό και το άγχος, συχνά, συνδέεται με το φόβο.
Τα δευτερογενή συναισθήματα συνδέονται πάντα μ’αυτά τα 8 πρωταρχικά κι αντικατοπτρίζουν τη συναισθηματική μας αντίδραση σ’αυτά. Τα δευτερογενή τα μαθαίνουμε από τις εμπειρίες μας. Για παράδειγμα, ένα παιδί που τιμωρείται λόγω μιας νευρικής κατάρρευσης, ανησυχεί μήπως τιμωρηθεί ξανά την επόμενη φορά που θα νευριάσει. Ένα παιδί που γελοιοποιήθηκε, επειδή έδειξε ότι φοβάται, ίσως, αισθανθεί ντροπή την επόμενη φορά που θα φοβηβεί.
Μ’άλλα λόγια, το πώς αντιδράμε στα συναισθήματα των παιδιών μας, έχει αντίκτυπο στην ανάπτυξη της συναισθηματικής τους νοημοσύνης.
Η συναισθηματική ακύρωση εμποδίζει τα παιδιά να μάθουν πώς να τα διαχειρίζονται. Κανονικά πρέπει να διδάσκουμε στα παιδιά να τα “καταλαβαίνουν”. Αυτό σημαίνει να τους δίνουμε ένα πλαίσιο που να εξηγεί τι είναι αυτό που αισθάνονται. Έτσι, τα διευκολύνουμε να τ’αντιμετωπίσουν μ’έναν, κοινωνικά, κατάλληλο τρόπο.
Τα συναισθήματα που νιώθουν τα παιδιά ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία τους:
Βρέφη
Τα μωρά καθοδηγούνται, ουσιαστικά, από συναισθήματα έμφυτα/ενσωματωμένα στο μυαλό τους. Για παράδειγμα, οι κραυγές του μωρού είναι, συνήθως, μια προσπάθεια αποφυγής δυσάρεστων ερεθισμάτων ή κίνησης προς ευχάριστα ερεθίσματα (φαγητό, αφή, αγκαλιές). Τα στοιχεία δείχνουν ότι, κατά τους πρώτους 6 μήνες, τα μωρά είναι ικανά να βιώνουν και ν’ανταποκρίνονται στην δυσφορία, υιοθετώντας μια αυτο-καθυσηχαστική/αυτο-χαλαρωτική συμπεριφορά, όπως το πιπίλισμα. Άλλες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι τα μωρά αναπτύσσουν δεξιότητες αυτορρύθμισης κατά την παιδική ηλικία κι είναι σε θέση να προσεγγίσουν ή ν’αποφύγουν καταστάσεις ανάλογα με τις συναισθηματικές επιπτώσεις τους.
Πώς μπορείτε να βοηθήσετε:
Μια πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι «η ακρόαση τραγουδιών μπορεί να διατηρήσει τα βρέφη 6-9 μηνών σε μια σχετικά ικανοποιητική/ουδέτερη κατάσταση, πολύ μεγαλύτερη απ’τις ομιλίες ενηλίκων/παιδιών». Η μελέτη εξηγεί ότι το τραγούδι είναι πιο αποτελεσματικό απ’τη μητρική ομιλία για ηρεμήσει ένα μωρό 10 μηνών+. Υποδηλώνει, επίσης, ότι τα τραγούδια των παιχνιδιών είναι πιο αποτελεσματικά απ’τα νανουρίσματα, στη μείωση της δυσφορίας.
Νήπια
Μέχρι να γίνουν 1 έτους, τα βρέφη συνειδητοποιούν ότι οι γονείς τους μπορούν να τους βοηθήσουν να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους. Καθώς μεγαλώνουν και μπαίνουν στο στάδιο της νηπιακής ηλικίας, τα μικρά παιδιά αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι ορισμένα συναισθήματα συνδέονται με ορισμένες καταστάσεις. Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι ο φόβος είναι το πιο δύσκολο συναίσθημα για τα νήπια. Σ’αυτήν την ηλικία, οι γονείς μπορούν ν’αρχίσουν να χρησιμοποιούν, κατάλληλες για την ηλικία, προσεγγίσεις, για να μιλήσουν στα παιδιά για τα συναισθήματα και να τα ενθαρρύνουν να τα ονομάσουν.
Μέχρι τη στιγμή που γίνονται 2, τα παιδιά είναι σε θέση να υιοθετήσουν στρατηγικές για ν’αντιμετωπίσουν τα δύσκολα συναισθήματα. Για παράδειγμα, είναι σε θέση ν’αποστασιοποιηθούν απ’τα πράγματα που τα διαταράσσουν.
Πώς μπορείτε να βοηθήσετε:
Καθώς μεγαλώνουν, τα παιδιά μπορούν να μάθουν να χειρίζονται αυτές τις καταστάσεις. Είναι σε θέση να κατανοήσουν διαφορετικά συναισθήματα και να μάθουν διαφορετικές μεθόδους αυτοδιαχείρισης που μπορούν να τα βοηθήσουν ν’αντιμετωπίσουν δύσκολες καταστάσεις. Η παροχή, όμως, ενός κατάλληλου πλαισίου στα νήπια, μπορεί να τα βοηθήσει να μάθουν πώς να τα διαχειρίζονται. Ονομάζοντας τα συναισθήματα, βοηθάμε τα μικρά παιδιά να μάθουν ότι τα συναισθήματα είναι φυσιολογικά. Κάθε μέρα, μας δίνεται σίγουρα η ευκαιρία να μιλάμε στα παιδιά γι’αυτά: “Μου φαίνεται ότι έχεις θυμώσει.” “Γιατί πιστεύεις ότι είσαι λυπημένος;” Τα μικρά παιδιά μαθαίνουν, επίσης, για τη διαχείριση των συναισθημάτων τους με το να μας παρακολουθούν.
Παιδική ηλικία
Τα παιδιά συναντούν πολλά συναισθήματα κατά τη διάρκεια των παιδικών χρόνων. Πολλά δευτερεύοντα συναισθήματα μπαίνουν στο παιχνίδι σ’αυτήν την ηλικία, καθώς τα συναισθήματα του παιδιού είτε επικυρώνονται είτε ακυρώνονται, επηρεάζοντας τις μελλοντικές συναισθηματικές αντιδράσεις. Τα παιδιά είναι σε θέση να κατανοήσουν και να διαφοροποιήσουν τις κατάλληλες απ’τις ανάρμοστες συναισθηματικές εκφράσεις. Εξακολουθούν, όμως, να δυσκολεύονται να τα εκφράσουν, ειδικά αν δεν έχουν μάθει να τ’αναγνωρίζουν και να τα ονομάζουν.
Πώς μπορείτε να βοηθήσετε
Η ρύθμιση των συναισθημάτων δεν είναι, απλώς, η έκφραση συναισθημάτων με κοινωνικά κατάλληλο τρόπο. Πρόκειται για μια διαδικασία 3 φάσεων που περιλαμβάνει:
– Να διδάξουμε στα παιδιά τι είναι αυτό που νιώθουν,
– Να τα βοηθήσουμε να εντοπίσουν τι το προκαλεί και
– Να τα διδάξουμε να το διαχειρίζονται.
Όταν διδάσκουμε στα παιδιά ότι τα συναισθήματά τους είναι έγκυρα, τα βοηθούμε να καταλάβουν ότι είναι φυσιολογικά και διαχειρίσιμα. Το μοντέλο της κατάλληλης συμπεριφοράς είναι, επίσης, σημαντικό κατά τη διάρκεια των παιδικών χρόνων. Ο καλύτερος τρόπος να διδάξετε το παιδί σας να αντιδράσει κατάλληλα είναι να του δείξετε εσείς το πώς. Με το παράδειγμά σας. Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα παιδιά μιμούνται τα συναισθήματά σας. Τα παιδιά που εκτίθενται σε πολλά αρνητικά συναισθήματα είναι πιο πιθανό να δυσκολεύονται να εκφραστούν.
Τέλος, η βοήθεια προς τα παιδιά σχετικά με το να μάθουν να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, ξεκινά με την επικύρωση αυτών των συναισθημάτων και την παροχή ενός περιβάλλοντος στο οποίο αισθάνονται ασφαλή να τα εκφράσουν. Όπως έχουν δείξει αρκετές μελέτες, τα παιδιά που αισθάνονται ασφαλή είναι πιο πιθανό ν’αναπτύξουν και να χρησιμοποιήσουν κατάλληλες δεξιότητες ρύθμισης συναισθημάτων για ν’αντιμετωπίσουν δύσκολες στιγμές.
Ελεύθερη απόδοση – Επιμέλεια: Έλενα Θάνου.
