Παιδαγωγική Freinet για ένα σχολείο ελεύθερο, ανοικτό και συνεργατικό
Σε απάντηση στην κρίση που βιώνει η κοινωνία μας και στα φαινόμενα της σχολικής βίας και παραβατικότητας, του συνεχούς ανταγωνισμού και της σχολικής διαρροής αλλά και της γενικότερης απαξίωσης του εκπαιδευτικού συστήματος και αμφισβήτησης του ρόλου και του στόχου του καθώς και αποδυνάμωσης της παιδαγωγικής φιλοσοφίας και στοχοθεσίας, είναι επιτακτική η ανάγκη για μια διαφορετική παιδαγωγική με κοινωνικό-πολιτικό εκπαιδευτικό όραμα, με εκπαιδευτικούς και μαθήτριες/μαθητές να συν-εργάζονται κριτικά και απελευθερωτικά σε ένα σχολείο που να λειτουργεί ως κοινότητα (Ζαφειρίδης, 1998, 2001, Φατούρου, 2009). Είναι ανάγκη να συν-διαμορφώσουμε ένα σχολείο απελευθερωτικό, ανοικτό και συνεργατικό όπου να αναπτύσσεται καθημερινά η ελευθερία, η δημοκρατία, η συνεργασία, η αλληλεγγύη, η ισότητα και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα – όχι ως γνώση αλλά ως βίωμα, όπου οι μαθητές και οι μαθήτριες να αναπτύσσονται ολόπλευρα για να γίνουν αυριανοί πολίτες με κριτική συνείδηση και χειραφέτηση.
Η αδυναμία και το έλλειμμα των παραδοσιακών εκπαιδευτικών συστημάτων να ανταποκριθούν στη σημερινή σύνθετη κατάσταση καταδεικνύουν αυτή την ανάγκη για μια διαφορετική παιδαγωγική με ένα σχολείο που θα προωθεί πρωτίστως τη δημιουργικότητα, την ελεύθερη έκφραση, την επικοινωνία, τη συνεργασία και τη κριτική συνείδηση των μαθητών και μαθητριών (Laffitte, 1985, Lémery, Bizieau, 2002, Brown, 2005). Αυτό είναι το ζητούμενο για όλες και όλους τους παιδαγωγούς που σήμερα τολμούν, πειραματίζονται και δημιουργούν γιατί ονειρεύονται ένα καλύτερο σχολείο για τα παιδιά.
Σύμφωνα με τον μεταρρυθμιστή παιδαγωγό Σελεστέν Φρενέ (1896 -1966), ιδρυτή του Μοντέρνου Σχολείου, το σχολείο πρέπει να είναι «σχολείο του λαού» (Σ. Φρενέ, Το σχολείο του λαού, 1969). Με το Φρενέ γεννιέται μια Λαϊκή Παιδαγωγική, παιδοκεντρική, ελεύθερη από πρακτικές χειραγώγησης, αντιπολεμική και αντιρατσιστική που κυοφορεί μακροπρόθεσμα μια πιο ειρηνική, δημοκρατική και δίκαιη κοινωνία. Η παιδαγωγική Φρενέ παραμένει δυναμική και επίκαιρη και μπορεί να αποδειχθεί ένα εργαλείο κριτικής, προβληματισμού και αντίστασης στα σημερινά αλγεινά κοινωνικά φαινόμενα.
Η σχολική τάξη κατά τα πρότυπα της Παιδαγωγικής Φρενέ συνιστά ένα παιδαγωγικό περιβάλλον πλαισιωμένο με θεσμούς και δομημένο με κανόνες λειτουργίας που επιτρέπουν την ολόπλευρη και φυσική ανάπτυξη των παιδιών, του κιναισθητικού, συναισθηματικού, δημιουργικού και γνωστικού δυναμικού τους, και την καλλιέργεια όλων των τύπων νοημοσύνης μέσα από ομαδικές αλλά και ατομικές δράσεις/εργασίες.
Πιο συγκεκριμένα, με την Παιδαγωγική Φρενέ έχουμε μία πρόταση αλλά και τα εργαλεία για ένα σχολείο κοντά στο παιδί, ευχάριστο, δημιουργικό και χειραφετικό. Πιο συγκεκριμένα, έχουμε:
Ένα δημόσιο σχολείο ελεύθερο και ανοικτό
- που υποδέχεται, σέβεται και αναγνωρίζει ισότιμα το κάθε παιδί και τα δικαιώματά του ανεξάρτητα από την κοινωνική θέση, την καταγωγή ή τη θρησκεία του
- όπου τα παιδιά βιώνουν τη χαρά της πρωτοβουλίας, της ελεύθερης επιλογής, της δημιουργίας και του οράματος για την βελτίωση της ζωής τους μέσα από τη μάθηση και την εργασία τους στο σχολείο
- όπου εκπαιδευτικοί, γυναίκες και άντρες, και μαθητές/μαθήτριες συν-εργάζονται για την ανάπτυξη της κριτικής συνείδησης όλων με σκοπό την κοινωνική τους χειραφέτηση (P. Freire, 1974, H. Giroux, 1988)
- όπου θα αναπτύσσονται καθημερινά στη σχολική ζωή η ελευθερία, η δημοκρατία, η συνεργασία, η αλληλεγγύη, η ισότητα και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα.
Ένα σχολείο δημοκρατικό
- όπου η τάξη και το σχολείο λειτουργούν ως κοινότητα. Μέσα στην τάξη ως κοινότητα, αναπτύσσεται το δημοκρατικό πνεύμα και οι κοινοτικές αξίες της συλλογικότητας, της αλληλεγγύης και της ισότητας για την πρόληψη των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων, των φαινομένων της βίας και της σχολικής διαρροής (Ζαφειρίδης, 2001, Παγώνη, 2007, Reuter, 2007, Φατούρου, 2009).
Ένα σχολείο με Παιδαγωγικές Τεχνικές, Εργαστήρια και υποδομές για την ανάπτυξη της ελεύθερης έκφρασης, της επικοινωνίας, των δράσεων, του πολλαπλού εγγραμματισμού και της πολιτειότητας
- με το Τυπογραφείο – όπου τα παιδιά εκδίδουν σχολικά έντυπα, εφημερίδα τάξης και Μικρά βιβλία και γράφουν για να εκφραστούν, να επικοινωνήσουν, να διαβαστούν από πραγματικό κοινό
- με τον Κινηματογράφο, όπου οι μαθητές και μαθήτριες καλλιεργούν τον οπτικοακουστικό εγγραμματισμό και εκφράζουν τις ιδέες τους μέσα από την τέχνη, αναπτύσσουν τη φαντασία τους και δημιουργούν
- με την διασχολική αλληλογραφία και τη διαδικτυακή επικοινωνία τάξεων, όπου τα έργα των παιδιών έχουν πραγματικούς αποδέκτες, ξεπερνούν τα όρια της τάξης τους διότι ανταλλάσσονται με συνεργαζόμενες τάξεις και δημοσιεύονται
- με τη Βιβλιοθήκη ως κεντρικό και ζωτικό μέρος κάθε σχολείου με βιβλία από και για τα παιδιά
- με τα Εργαστήρια Τέχνης – ζωγραφική, θέατρο, χορός – για να αναπτύσσεται η φαντασία, η δημιουργικότητα, η έκφραση των παιδιών
- με το Συμβούλιο – Συμβούλιο τάξης και Συμβούλιο σχολικής κοινότητας – που είναι θεσμός – θεμελιακό εργαλείο της τάξης και του σχολείου για την ανάπτυξη της πολιτειότητας, για την επίλυση προβλημάτων, την πειθαρχία και την πρόληψη της βίας στο σχολείο
- με το Σχολικό Συνεταιρισμό για την ανάπτυξη και ενίσχυση των δημιουργικών έργων και δράσεων.
Εδώ η συν-εργασία αποτελεί μια ενεργή δράση για τη κοινότητα και το κοινωνικό σύνολο. Το σχολείο μέσα από τις εργασίες των μαθητριών και μαθητών παράγει γνώση και πολιτισμό για τη γειτονιά, την κοινότητα και την κοινωνία.
Οι παραπάνω παιδαγωγικές τεχνικές εντάσσονται σε ένα πλαίσιο με δομή και κανόνες και δρουν συμπληρωματικά και υποστηρικτικά η μία προς την άλλη.
Ένα σχολείο της συνεργασίας χωρίς ανταγωνισμό
- με την υποστήριξη της τάξης ως κοινότητα, όπου τα παιδιά αναλαμβάνουν ρόλους και ευθύνες, βιώνουν το σχολείο τους ως υπόθεση συλλογική και δική τους
- με έμφαση στα ατομικά και συλλογικά Σχέδια εργασίας – δράσης που έχουν νόημα για τα παιδιά
- με τη συνεργατική μάθηση, την ενσωμάτωση όλων των μαθητών/μαθητριών και την αλληλοβοήθεια σε θετικό κλίμα χωρίς ανταγωνισμό
Ένα σχολείο πολιτιστικό πολύκεντρο με συνέργεια πολλών ενηλίκων
- ανοικτό για δράσεις σε συνεργασία με φορείς και δίκτυα, ανοικτό, δημόσιο και λαϊκό
- όπου θα συνεργούν εκτός από τους/τις εκπαιδευτικούς και γονείς και οι άνθρωποι του Πολιτισμού και της Τέχνης, των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, των Δικτύων της πόλης, των δομών υγείας, πρόληψης, του αθλητισμού, της σίτισης.
Ένα σχολείο ανοιχτό στην κοινότητα
- με ξεχωριστή αρχιτεκτονική που συνδέει την τάξη με την αυλή και την κοινότητα. Με έμφαση στις διαδρομές μέσα κι έξω από το σχολείο, από το σχολείο προς την κοινότητα, στους περιπάτους και τις επισκέψεις και φιλικό στις οικολογικές διαδρομές στην πόλη με ποδήλατα.
Εδώ, οι μαθητές και μαθήτριες εξοικειώνονται με το δημόσιο χώρο και αντιλαμβάνονται ότι τους/τις αφορά. Με τις δράσεις και τη συμμετοχή στα κοινά συν-διαμορφώνουν το περιβάλλον τους.
Συμπερασματικά, η εφαρμογή της παιδαγωγικής Φρενέ στο δημόσιο ελληνικό σχολείο μπορεί να αποτελέσει καταλύτη στην κατεύθυνση της δημιουργίας ενός σχολείου ελεύθερου, ανοικτού και συνεργατικού
- με την λειτουργία της τάξης ως κοινότητας ζωής, όπου όλα τα μέλη της, εκπαιδευτικοί και παιδιά, αναλαμβάνουν ρόλους και ευθύνες, βιώνουν το σχολείο τους ως υπόθεση συλλογική και δική τους
- με έμφαση στα ατομικά και συλλογικά Σχέδια εργασίας/δράσης που έχουν νόημα για τα παιδιά
- με όχημα την συνεργατική μάθηση και στόχο την ενσωμάτωση όλων των μαθητών/μαθητριών μέσα σε θετικό κλίμα αλληλοβοήθειας και αλληλεγγύης.
Πρόκειται για μια πρόταση συγκροτημένη, που έχει εφαρμοστεί και εφαρμόζεται επί σειρά ετών σε σχολεία όλου του κόσμου με εξαιρετική επιτυχία – ιδιαίτερα αποτελεσματική μάλιστα στην αντιμετώπιση της σχολικής αποτυχίας σε δύσκολα κοινωνικά και εκπαιδευτικά περιβάλλοντα (Blais, Gauchet et Ottavi, 2002, Reuter, 2007, Francomme, 2010). Το Δίκτυο του Μοντέρνου Σχολείου ανά τον κόσμο (το διεθνές δίκτυο των σχολείων Φρενέ) αποτελεί την καλύτερη απόδειξη γι’ αυτό.
Είναι επίσης μία πρόταση ευέλικτη γιατί ακόμη και στα πλαίσια μιας σχολικής μονάδας που λειτουργεί κατά παραδοσιακό τρόπο μπορεί να λειτουργήσει μία μεμονωμένη τάξη ως τάξη Φρενέ. Μπορεί ακόμη να αξιοποιήσει ο/η εκπαιδευτικός που ενδιαφέρεται μεμονωμένες τεχνικές και παιδαγωγικά εργαλεία, διαμορφώνοντας την δική του/δική της πύλη εισόδου σε μια εναλλακτική παιδαγωγική που είναι σε θέση να προσφέρει την απόλαυση μιας δημιουργικής, ευχάριστης όσο και αποδοτικής εργασίας σε παιδιά και εκπαιδευτικούς.
Είναι προφανές ότι η ουσιαστική επιμόρφωση και γνωριμία με την φιλοσοφία, τις αρχές, τα εργαλεία και τις τεχνικές της παιδαγωγικής Φρενέ αποτελεί μια sine qua non προϋπόθεση για την επιτυχία οποιουδήποτε εγχειρήματος εφαρμογής της στην ελληνική δημόσια εκπαίδευση. Εκεί ακριβώς αποσκοπεί και η πρόταση που ακολουθεί.
Δείτε λεπτομέρειες και τη φόρμα αίτησης, εδώ
