Τι συμβαίνει όταν ένας ψυχαναλυτής συναντά ένα παιδί ή έναν έφηβο; Πόσο δύσκολο είναι για έναν γονιό να αντιληφθεί το πρόβλημα και να αφήσει έναν ειδικό να δημιουργήσει σχέση με το παιδί του; Ο Πατρίκ Αβράν, Γάλλος ψυχαναλυτής ενηλίκων, παιδιών και εφήβων, έγραψε το βιβλίο «Ενα παιδί στον ψυχαναλυτή» το οποίο λέει πολλά και σημαντικά για εμάς τους γονείς για διάφορα θέματα.
Δυσκολίες στο σχολείο
Στην κλινική μου δουλειά, πάντα συναντούσα παιδιά που είχαν δυσκολίες στο σχολείο και για τα οποία το πρόβλημα δεν οφειλόταν στα ίδια, αλλά στο σχολείο, στον καθηγητή, στον διευθυντή, κ.ο.κ. Το σχολείο δεν μπορεί να λάβει πάντα υπόψη του την ποικιλομορφία των παιδιών. Πώς να γίνει ώστε κάθε παιδί να αποκτήσει την ίδια εκπαίδευση, τις ίδιες ικανότητες και τις ίδιες γνώσεις; Όσο περισσότερο το παιδαγωγικό καλούπι είναι το ίδιο, τόσο περισσότερες θα είναι οι επιθέσεις που θα συμβαίνουν στο σχολείο, εφόσον κάθε φορά, πρόκειται και για μια βία που απευθύνεται στο σχολείο, στους κανόνες του. Δεν είμαι σίγουρος ότι οι δυσκολίες των παιδιών είναι περισσότερες στις μέρες μας· οι ιστορικοί πάντως δεν λένε κάτι τέτοιο· άλλωστε, διαβάστε τον Ντίκενς! Άλλαξαν όμως τα μέσα επικοινωνίας. Είναι εξάλλου πιθανόν ότι τα παιδιά προκαλούν φόβο επειδή συχνά χειρίζονται καλύτερα από τους ενηλίκους τα σύγχρονα τεχνικά μέσα, γεννήθηκαν μαζί τους. Ένα από τα εγγόνια μου έλεγε μια μέρα: «Θα πρέπει να ήταν δύσκολες οι εκθέσεις όταν δεν υπήρχε το Google». Και όταν του απάντησα ότι όταν ήμουν παιδί δεν υπήρχε καν υπολογιστής, κομπιουτεράκια, κινητό τηλέφωνο, με κοίταξε σαν δεινόσαυρο· έναν δεινόσαυρο ωστόσο που μπόρεσε να εξελιχθεί!
Και ο πατέρας έχει ψυχή
O μητρικός λόγος είναι η αγκαλιά που φέρει το βρέφος, το στήθος που το ταΐζει, η ζεστασιά της κούνιας μετά από κείνη της κοιλιάς της μητέρας, τα τραγούδια που νανουρίζουν, τα λόγια αγάπης στο παιδί. Ένας πατέρας όμως μπορεί να κρατήσει αγκαλιά, να ταχταρίσει, να δώσει το μπιμπερό, να πει τα ίδια λόγια. Στη Γαλλία υπάρχει στις μέρες μας η βούληση να κάνουν τις μητέρες να θηλάζουν το παιδί τους, εκείνες που δεν το κάνουν ενοχοποιούνται, θεωρούνται κακές μητέρες. Είναι σαν να λέει κανείς ότι ο μητρικός λόγος δεν μπορεί να εκφέρεται παρά μόνο από τη μητέρα. Οι συνθήκες υγιεινής είναι αρκετά καλές ώστε ένα μπιμπερό που δίνεται από τον πατέρα να μπορεί να είναι για το μωρό το ίδιο ικανοποιητικό με τον θηλασμό στο στήθος και σίγουρα πιο ικανοποιητικό από τον θηλασμό στο στήθος μιας μητέρας που θηλάζει από καταναγκασμό και ενοχή.
Τα λάθη των γονιών είναι εκπαιδευτικά για το παιδί
Αυτές είναι ιδέες που κυκλοφορούν σαν σλόγκαν, με αφετηρία κάποια πράγματα που έχουν πει οι ψυχαναλυτές. Οι γονείς είναι γενικά πάντοτε αρκετά καλοί, δηλαδή επαρκώς κακοί ώστε να μην αποτελούν ιδανικές φιγούρες που τα παιδιά τους δεν θα καταφέρουν ποτέ να φτάσουν. Ευτυχώς, πού και πού, οι πατέρες και οι μητέρες δεν φτιάχνουν καλό φαγητό, ξεχνούν να πάνε τα παιδιά τους στο γήπεδο ή καθυστερούν στο σχολείο, τσακώνονται κιόλας μερικές φορές. Ακόμα και οι θεοί του Ολύμπου είχαν καβγάδες σαν αντρόγυνα. Χάρις σ’ αυτό είναι δυνατή η εκπαίδευση: μην κάνεις ό,τι κάνω, βλέπεις ότι είναι χαζομάρα, είναι ένας πολύ καλός τρόπος να δώσεις το καλό παράδειγμα!
Τα παιδιά του 21ου αιώνα μαθαίνουν πράγματα στους μεγαλύτερους
Δεν ξέρω εάν υπάρχουν πολλές διαφορές. Τα παιδιά που δέχομαι από τον περασμένο αιώνα έως σήμερα συνεχίζουν να έρχονται για τα ίδια συμπτώματα: βρέχουν το κρεβάτι τους, δυσκολεύονται στο σχολείο, φοβούνται τις αράχνες ή φοβούνται να κοιμηθούν, είναι ανήσυχα, θυμωμένα. Σε κάποιες περιπτώσεις έχουν αλλάξει οι λέξεις. Δεν μιλάμε πια για παιδιά ανήσυχα ή με διαταραχές συμπεριφοράς, αλλά για υπερκινητικά παιδιά· ούτε για χαρισματικά παιδιά αλλά για παιδιά με πρώιμη ευφυΐα· και η διάγνωση του αυτισμού έχει αποκτήσει μια άλλη ευρύτητα. Πάντως υπάρχουν αλλαγές στην κοινωνία. Η αποεπένδυση του γάμου, ο πολλαπλασιασμός των ανασυγκροτημένων οικογενειών με παιδιά από διαφορετικό πατέρα και μητέρα, αλλάζουν τους τρόπους εγγραφής του οιδιπόδειου συμπλέγματος.
Έπειτα, θα έχουμε παιδιά που γεννιούνται από διαφόρων τύπων τεχνητές γονιμοποιήσεις με μια διάκριση ανάμεσα σε βιολογικούς γονείς και σε γονείς γεννήτορες. Δεν είναι η δουλειά των ψυχαναλυτών να εκφέρουν κρίσεις πάνω σε αυτά. Το ότι αυτά ήταν αδύνατα στον καιρό του Φρόιντ, δεν σημαίνει ότι μας οδηγούν σε μια καταστροφή. Υπάρχουν επίσης αλλαγές στον κόσμο ολόκληρο. Ο κόσμος στον οποίον γεννιούνται τα σημερινά παιδιά, τον οποίο γνωρίζουν λοιπόν και που δεν τα ανησυχεί εκ των προτέρων (παγκοσμιοποίηση, πληροφορική, Ιντερνετ…) αλλά μέσα στον οποίον θα πρέπει να δράσουν, δεν είναι εκείνος μέσα στον οποίον γεννήθηκαν οι παππούδες τους και εν μέρει οι γονείς τους. Συχνά λοιπόν τα παιδιά μαθαίνουν στους μεγαλύτερούς τους. Ίσως από αυτό ενίοτε να υποφέρουν όχι τα παιδιά, αλλά οι γονείς.
Απόσπασμα κειμένουν από Μαριλένα Σπυροπούλου
