Πολλοί γονείς δυσκολεύονται να θέσουν όρια επειδή δεν θέλουν να αναστατώσουν τα παιδιά τους ή να υποκινήσουν εντάσεις και παιχνίδια εξουσίας. Ωστόσο, είναι αποδεδειγμένο ότι η μη θέσπιση σαφών ορίων δημιουργεί συναισθηματικές δυσκολίες στα παιδιά και τα καθιστά πιο δύσκολο γονιό. Τα παιδιά χρειάζονται όρια για να τα βοηθήσουν να μάθουν πώς να αυτορρυθμίζονται. Χωρίς κανόνες, δεν έχουν κανένα πλαίσιο για την αντιμετώπιση των έντονων συναισθημάτων, γεγονός που οδηγεί σε προβλήματα στην ενήλικη ζωή.
Ως γονείς, πρέπει να προσαρμόσουμε τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουμε τα όρια. Αντί να βλέπουμε τα όρια ως εγγενώς αρνητικά (δηλ. να αφαιρούμε κάτι από το παιδί μας), αξίζει να τα δούμε ως μια θετική ευκαιρία για βελτίωση. Όταν δίνουμε στο παιδί κατευθυντήριες γραμμές που πρέπει να ακολουθήσει, του επιτρέπουμε να εξασκηθεί στη διαχείριση των συναισθημάτων, στην επίλυση προβλημάτων και στη συνεργασία με τους άλλους. Αυτές οι ικανότητες είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία υγιών σχέσεων και την επιδίωξη στόχων αργότερα στη ζωή.
Πώς επωφελούνται τα παιδιά από την ύπαρξη κανόνων;
Θέτοντας σαφή όρια στο παιδί, το βοηθάμε να αναπτύξει τις συναισθηματικές και γνωστικές του δεξιότητες, ενώ παράλληλα δημιουργούμε τον δρόμο προς τη δική του επιτυχία στη ζωή.
Μερικά από τα κύρια οφέλη της ύπαρξης κανόνων στο σπίτι περιλαμβάνουν:
-Βελτιωμένη αυτοπεποίθηση. Όταν τα παιδιά έχουν κατευθυντήριες γραμμές, καταλαβαίνουν ακριβώς πώς να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των γονιών τους και γνωρίζουν τον δρόμο μέσα στον οποίο μπορούν να κινηθούν. Όταν κατορθώνουν κάτι μέσα σε αυτά τα πλαίσια αισθάνονται ικανοποίηση με τον εαυτό τους.
-Μειωμένο άγχος. Οι κανόνες και οι ρουτίνες κάνουν το παιδί να αισθάνεται πιο ασφαλές και προβλέψιμο, μειώνοντας έτσι το άγχος και την αβεβαιότητα. Η διατήρηση σταθερών ορίων αποδεικνύει επίσης ότι οι γονείς είναι υπεύθυνοι, οπότε τα παιδιά δεν αισθάνονται πιεσμένα να αναλάβουν ρόλους ή αποφάσεις ενηλίκων.
-Ισχυρότερες αξίες. Η ενίσχυση της καλής συμπεριφοράς μέσω κανόνων διδάσκει στο παιδί σας ότι οι πράξεις του επηρεάζουν τους γύρω του. Αυτή η πρακτική ενισχύει οικογενειακές αξίες όπως η ενσυναίσθηση, η εκτίμηση και η ευγένεια.
-Καλύτερα όρια. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε υπερβολικά ανεκτικά νοικοκυριά συχνά δυσκολεύονται να θέσουν όρια με τους άλλους, γεγονός που μπορεί να τα κάνει ευάλωτα στον εκφοβισμό και την κακοποίηση. Θέτοντας όρια με το παιδί σας, θα του δείξετε πώς να είναι διεκδικητικό χωρίς να είναι επιθετικό.
Πώς να ορίσουμε ρεαλιστικά όρια με γνώμονα πάντα την ηλικία του παιδιού
Για να είναι αποτελεσματικοί οι κανόνες που θέτουμε, θα πρέπει και να μπορούν να εφαρμοστούν. Για παράδειγμα δεν μπορούμε να ζητήσουμε από ένα μικρό παιδί να κάτσει στο τραπέζι ακίνητο για 40′, γιατί απλώς δεν μπορεί να το κάνει ακόμα. Το να τιμωρήσουμε ένα μικρό παιδί για κάτι τέτοιο δεν είναι απλώς παράλογο, είναι άδικο.
Επίσης οι κανόνες μας θα πρέπει να είναι συνεπείς, εύκολα κατανοητοί και, πάνω απ’ όλα, κατάλληλοι για την ηλικία. Αν περιμένουμε από το παιδί να συμπεριφέρεται με τρόπο που δεν αντικατοπτρίζει το τρέχον στάδιο ανάπτυξής του, θα το προετοιμάσουμε για αποτυχία. Ομοίως, το να κρατάτε πίσω ένα μεγαλύτερο παιδί με υπερβολικά περιοριστικά όρια εμποδίζει την ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης και της αυτονομίας του.
Πριν όμως αρχίζουμε να θεσπίζουμε κανόνες στο σπίτι, είναι σημαντικό να σκεφτούμε ποιες αξίες και συμπεριφορές θέλουμε να εμφυσήσουμε στα παιδιά μας. Για παράδειγμα, είναι η ειλικρίνεια, η ευγένεια και η συμπόνια οι βασικές σας προτεραιότητες; Αν ναι, έχει νόημα να επιβάλλετε κανόνες που απαγορεύουν το ψέμα, τη βλάβη των άλλων και την αγένεια. Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι πρώτοι που θα πρέπει να εφαρμόζουν τους οικογενειακούς κανόνες είμαστε εμείς οι ίδιοι.
Επίσης, προκειμένου να θέσουμε ρεαλιστικούς κανόνες στο σπίτι θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν το πρόγραμμα και τις υποχρεώσεις όλων, όπως τον ρυθμό της ζωής κάθε μέλους και τις ανάγκες του.
Τώρα, με γνώμονα την ηλικία του παιδιού θα σημειώνουμε τις παρακάτω ιδέες:
-Βρέφη (από τη γέννηση έως 12 μηνών): Αν και τα βρέφη είναι πολύ μικρά για να καταλάβουν κανόνες, εξακολουθούν να χρειάζονται δομή. Για να βοηθήσετε το μωρό σας να νιώσει ασφάλεια, ορίστε ένα πρόγραμμα για την ώρα του ύπνου, την ώρα του φαγητού, την ώρα του παιχνιδιού και την ώρα του ύπνου.
-Νήπια (ηλικίας ενός έως τριών ετών): Τα παιδιά αυτής της ηλικίας έχουν μια έμφυτη ανάγκη για εξερεύνηση σε συνδυασμό ενώ δεν μπορούν ακόμα να ελέγξουν την παρόρμηση τους. Ως εκ τούτου, οι κανόνες για τα νήπια θα πρέπει να διευκολύνουν την ανακάλυψη, αποτρέποντας παράλληλα την ανασφαλή συμπεριφορά.
Αντί να περιορίζουμε την περιέργεια του παιδιού μας, αρκεί να τα τοποθετούμε εύθραυστα και δυνητικά επικίνδυνα αντικείμενα μακριά, ώστε το παιδί σας να μπορεί να παίζει ελεύθερα. Στη συνέχεια, έχει νόημα να του δείξουμε ότι θα πρέπει να μοιράζεται τα υπάρχοντα και να αποφεύγει τις εκδηλώσεις επιθετικότητας, όπως το χτύπημα ή το δάγκωμα.
Όταν χρειάζεται να διορθώσουμε το νήπιο, η καλύτερη προσέγγιση είναι να πείτε κάτι απλό, όπως «Όχι άλλα χτυπήματα» (τα παιδιά σε αυτή την ηλικιακή ομάδα είναι ακόμα πολύ μικρά για να καταλάβουν σύνθετες εξηγήσεις). Αν αυτό δεν λειτουργήσει, μπορούμε να απομακρύνουμε το παιδί από το σημείο και να το αφήσουμε να ηρεμήσει.
-Παιδιά σχολικής ηλικίας (έξι έως έντεκα ετών): Όταν ξεκινάνε τα σχολικά χρόνια τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με πιο σύνθετες κοινωνικές και ακαδημαϊκές απαιτήσεις. Ο δικός μας ρόλος είναι να αμβλύνουμε την αβεβαιότητα στη ζωή του παιδιού, δίνοντάς του προβλέψιμους, λογικούς κανόνες που πρέπει να ακολουθεί στο σπίτι. Το παιδί σας πρέπει να γνωρίζει καλά τι περιμένουμε από αυτό κάθε μέρα- π.χ. πότε πρέπει να ολοκληρώσει τις εργασίες του, να κάνει τις δουλειές του σπιτιού, να πάει για ύπνο κ.λπ. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας συχνά επωφελούνται από ένα πρόγραμμα που εκτυπώνεται και τοποθετείται κάπου που να το βλέπουν εύκολα, όπως στο ψυγείο.
-Έφηβοι (13 έως 18 ετών): Κατά την εφηβική ηλικία του παιδιού σας, θα πρέπει σταδιακά να σταματήσουμε να ελέγχουμε το καθημερινό του πρόγραμμα και αντ’ αυτού να επιλέξει πότε θα κάνει τα μαθήματά του, πότε θα πάει για ύπνο κ.λπ. Κάνοντας πίσω δίνουμε χώρο στο παιδί να μάθει να διαχειρίζεται τις υποχρεώσεις και τον χρόνο του.
Όταν τα παιδιά φτάσουν στην εφηβεία είναι ζωτικής σημασίας να θυμόμαστε ότι ο σεβασμός είναι αμφίδρομος. Ακόμη και όταν νιώθουμε ότι το παιδί είναι απόμακρο ή αμφισβητεί την άποψή μας, δεν πρέπει ποτέ να του κάνουμε «διάλεξη». Με την ίδια λογική, θα πρέπει να απαιτούμε και από το παιδί σας να τηρεί τα καθιερωμένα πρότυπα συμπεριφοράς (π.χ. να μη χρησιμοποιεί προσβολές), ακόμη και όταν δεν συμφωνεί με τις αποφάσεις μας.
Αν νιώθουμε ότι η σχέση μας με τον έφηβό μας γίνεται τεταμένη, μπορεί να φανεί χρήσιμο ένα «συμβόλαιο συμπεριφοράς» στο οποίο θα συμφωνήσουμε και οι δύο. Οι έφηβοι είναι συχνά πιο πρόθυμοι να συνεργαστούν όταν πιστεύουν ότι οι κανόνες είναι δίκαιοι. Η χρήση αυτής της στρατηγικής μπορεί επίσης να αποτρέψει την κλιμάκωση των καυγάδων, δίνοντας στους γονείς και τους εφήβους σαφείς κατευθυντήριες γραμμές για το πότε πρέπει να κάνουμε ένα time out για να ξαναδούμε μετά το όποιο θέμα μας απασχολεί.
