Ο έπαινος μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως δεν υπήρξε το δυνατό σημείο στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών στην Ελλάδα. Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει. Η ζωή μας υπήρξε γεμάτη από «μη» και η έμφαση δίνεται στα σφάλματα και στην συνεπακόλουθη τιμωρία και όχι βέβαια στον έπαινο. Αυστηρότητα λοιπόν αντί για εμψύχωση ήταν το κυρίαρχο μοντέλο για δεκαετίες.
Ωστόσο, σιγά- σιγά το μοντέλο φαίνεται να αλλάζει, κυρίως γιατί πρέπει να αλλάξει! Υπάρχει πλήθος ερευνών που επιβεβαιώνει πως το να τονίζουμε τα θετικά των παιδιών βοηθά στην οικοδόμηση της αυτοπεποίθησης τους, που αποτελεί άλλωστε το βασικό τους εφόδιο για το μέλλον.
Όμως και πάλι πως μπορείς να επιβραβεύσεις σωστά το παιδί ή τους μαθητές σου; Αρκεί να πεις «μπράβο είσαι τόσο καλό παιδί»; Μάλλον δεν αρκεί.
Τι θα μπορούσες λοιπόν να πεις αντί για αυτό;
Έπαινος και ανατροφή
Ο έπαινος θεωρείται εδώ και δεκαετίες απαραίτητο στοιχείο της ανατροφής των παιδιών. Τη δεκαετία του 1950, ο σημαίνων Αμερικανός ψυχολόγος B.F. Skinner πίστευε ότι οι ανταμοιβές, συμπεριλαμβανομένου του επαίνου, ενισχύουν θετικά τις επιθυμητές συμπεριφορές.
Στη δεκαετία του 1970, εν μέσω του αυξανόμενου ενδιαφέροντος της επιστημονικής κοινότητας για την αυτοεκτίμηση, οι ψυχολόγοι και άλλοι ειδικοί στην ανάπτυξη του παιδιού τόνισαν πόσο σημαντικός είναι ο έπαινος για τα παιδιά.
Τα διαφορετικά είδη επαίνου
Ορισμένοι ερευνητές ψυχολογίας έχουν ορίσει τον έπαινο είτε ως «πληροφοριακό» (όταν δηλαδή ενημερώνουμε τα παιδιά για τα δυνατά τους σημεία και τις δράσεις τους) είτε ως «αξιολογικό» (σχόλια με τα οποία αξιολογούμε τη συμπεριφορά τους).
Αντίστοιχα, η Αμερικανίδα ψυχολόγος Carol Dweck κατηγοριοποιεί τον έπαινο ως «προσωπικό έπαινο» και «έπαινο που αφορά τη διαδικασία και τη συμπεριφορά».
Ο προσωπικός έπαινος προσώπου εστιάζει σε σταθερά χαρακτηριστικά του παιδιού όπως η προσωπικότητα ή η εμφάνιση του. Ο έπαινος της διαδικασίας εστιάζει σε συμπεριφορές ή προσπάθειες που κατευθύνονται προς την επίτευξη ενός αποτελέσματος, όπως όταν το παιδί σου μαθαίνει να κάνει ποδήλατο ή να κάνει τα πρώτα του βήματα.
Έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι ο «προσωπικός έπαινος» μπορεί να μειώσει το κίνητρο των μικρών παιδιών να προσπαθούν περισσότερο και κατ’ επέκταση να τα οδηγήσουν να αισθάνονται άσχημα αν τυχόν αποτύχουν σε κάτι.
Αντίθετα, μια μακροχρόνια μελέτη σε παιδιά των οποίων οι μητέρες χρησιμοποιούσαν τον «έπαινο διαδικασίας» έδειξε ότι τα παιδιά αυτά είχαν περισσότερες πιθανότητες να έχουν αυτοπεποίθηση στην προσχολική ηλικία και αργότερα στο δημοτικό σχολείο.
Ο «έπαινος διαδικασίας» στην ουσία δίνει πληροφορίες στα παιδιά σχετικά με το πώς να προσπαθούν να επιτύχουν κάτι (π.χ «Βλέπω πόσο σκληρά έτρεξες σε αυτόν τον αγώνα από τον τρόπο που έχει κοκκινίσει το πρόσωπο σου και από τον τρόπο που ανασαίνεις»), ενώ ο έπαινος προσωπικότητας σε αυτή την περίπτωση θα ήταν κάτι σαν «μα εσύ είσαι γεννημένος νικητής».
Τι στόχο έχεις: την έγκριση ή τη βελτίωση;
Αν μπορούσαμε να γενικεύσουμε θα λέγαμε πως και το να επαινούμε διαρκώς τα παιδιά μπορεί να κάνει τα παιδιά να νιώσουν πως πρέπει να κάνουν πράγματα για να πάρουν την έγκριση των ενηλίκων και όχι ότι τα κάνουν για τον εαυτό τους και για το δικό τους καλό. Αυτό μπορεί να λειτουργήσει αντίστροφα στο χτίσιμο μιας υγιούς αίσθησης ταυτότητας.
Οι ενήλικες που επαινούν υπερβολικά (ιδιαίτερα όταν το κάνουν με προσωποκεντρικό έπαινο) μπορεί να υποθέσουν ότι τα παιδιά χρειάζονται εξωτερικές ανταμοιβές για να κάνουν το σωστό. Αυτό δεν επιτρέπει στα παιδιά να κάνουν καλές επιλογές από μόνα τους.
Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι ο υπερβολικός έπαινος, όπως όταν χρησιμοποιούμε λέξεις όπως «απίστευτο», «καταπληκτικό» και «υπέροχο», μπορεί να ενισχύσει ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, προκαλώντας στα παιδιά μια μη ρεαλιστική αίσθηση της δικής τους ικανότητας.
Αυτό μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά να αναστατώνονται, να θυμώνουν, να αγχώνονται και να δυσφορούν στην αντίθετη περίπτωση, δηλαδή όταν αποτύχουν. Κι αυτό συμβαίνει επειδή αντιλαμβάνονται ότι η αξία τους εξαρτάται από το αν τελικά μπορούν ή όχι να φτάσουν τα πρότυπα που ορίζουν για εκείνους οι γονείς τους. Έτσι, αν και φαίνεται οξύμωρο, τελικά ο υπερβολικός έπαινος μπορεί να μειώσει την αυτοεκτίμηση του παιδιού.
