Όλα σχεδόν τα παιδιά εκδηλώνουν άγχος ή φόβους κατά την πορεία της ανάπτυξής τους, για διαφορετικούς λόγους. Όταν όμως τους δημιουργούν προβλήματα στην καθημερινότητά τους, τη λειτουργικότητα και τη συναισθηματική ηρεμία τότε μιλάμε για αγχώδεις διαταραχές. Η ψυχολόγος Ειρήνη Γιαννόπαπα. M.Sc. in Special Education, μας εξηγεί ποιες είναι οι αγχώδεις διαταραχές και πόσο σημαντική είναι για το παιδί η κατάλληλη και έγκαιρη θεραπευτική προσέγγιση.
Τι είναι οι αγχώδεις διαταραχές;
Πρόκειται για μια δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση που περιλαμβάνει αισθήματα τάσης, άγχους, φόβου ή και τρόμου σε άγνωστους ή μη αναγνωρίσιμους κινδύνους.
Οι αγχώδεις διαταραχές είναι κληρονομικές;
Σε ό,τι αφορά στην κληρονομικότητα, δεν έχει αποδειχτεί κάποια γενετική προδιάθεση. Παρ΄όλα αυτά συχνά στις οικογένειες των αγχωδών παιδιών υπάρχουν και άλλα αγχώδη άτομα ενώ αρκετές σύγχρονες έρευνες είναι προσανατολισμένες προς αυτή την κατεύθυνση. Υποστηρίζεται ότι τα πρώτα παιδιά στην οικογένεια παρουσιάζουν αυξημένα ποσοστά αγχωδών διαταραχών, επωμιζόμενα το βάρος των φιλοδοξιών της οικογένειας.
Πώς μπορούμε να καταλάβουμε ότι το παιδί έχει υπερβολικό άγχος;
Συνήθως το άγχος συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα, όπως κεφαλαλγία, ναυτία, έμετοι, αναπνευστική δυσφορία, ταχυκαρδίες, πόνος στο στομάχι, εφίδρωση, απώλεια αυτοελέγχου, αίσθημα αστάθειας, δυσκολίες στη συγκέντρωση και την προσοχή του παιδιού και στον ύπνο (π.χ αϋπνίες, εφιάλτες).
Ποιες είναι οι αγχώδεις διαταραχές;
Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού: Χαρακτηρίζεται από έντονο φόβο αποχωρισμού των παιδιών από τους γονείς τους ή κάποιο άλλο άτομο με το οποίο ζουν μαζί και το οποίο έχουν συνηθίσει να τα φροντίζει. Το παιδί νιώθει υπερβολική αγωνία ότι μπορεί να συμβούν ατυχήματα ή απώλειες σημαντικών ανθρώπων του περιβάλλοντός του. Φοβάται να μείνει μόνο του, νιώθει έντονη απροθυμία να πάει σχολείο ή αλλού, να πάει για ύπνο χωρίς την παρουσία των γονιών ενώ εμφανίζονται και σωματικές ενοχλήσεις (πονοκέφαλος, ναυτία, έμετοι) όταν συμβαίνει ή επίκεται αποχωρισμός.
Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή: Χαρακτηρίζεται από έντονο, χρόνιο, γενικευμένο και διάχυτο άγχος ή υπερβολική ένταση και επίμονες, αβάσιμες ανησυχίες σχετικά με τον ανταγωνισμό, την αποδοχή, τις ικανότητές του παιδιού. Το άγχος συνδέεται με ένα από τα εξής συμπτώματα: εσωτερική ανησυχία, διαταραχή του ύπνου, εύκολη κόπωση, δυσκολία στη συγκέντρωση, ευερεθιστότητα, μυική τάση.
Φοβίες: Πρόκειται για έναν επίμονο ή παράλογο φόβο για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, ζώο, χώρο, κατάσταση ή δραστηριότητα που έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να επιθυμεί έντονα την αποφυγή αυτού που φοβάται.
Κοινωνική φοβία: Χαρακτηρίζεται από χρόνιο, παθολογικό, επίμονο και έντονο φόβο ότι οι άλλοι άνθρωποι παρατηρούν και κρίνουν δυσμενώς το παιδί και τη συμπεριφορά του. Ο φόβος μπορεί να περιορίζεται μόνο σε ορισμένες συμπεριφορές του – όπως να μιλάει σε ακροατήριο, να τρώει μαζί με άλλους, να γράφει μπροστά σε άλλους κ.ά – ή μπορεί να είναι γενικευμένος και να περιλαμβάνει όλες του τις συμπεριφορές καθώς και τη γενική του εμφάνιση (γενικευμένη κοινωνική φοβία). Το παιδί αισθάνεται έντονη ταπείνωση και άγχος και συνήθως αποφεύγει επαφές με ανθρώπους έξω από το άμεσο οικογενειακό του περιβάλλον.
Αγχώδης διαταραχή σχετιζόμενη με ειδικούς παράγοντες: Όταν τα αγχώδη συμπτώματα ξεκινούν μετά από γεγονότα δυνητικά στρεσογόνα όπως αποχωρισμοί, έκθεση σε σκηνές βίας, διαζύγιο των γονιών, αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, αναφερόμαστε σε αυτή τη διαταραχή. Συνήθως διαρκεί για μικρό χρονικό διάστημα αλλά η παραμονή του στρεσογόνου παράγοντα διαιωνίζει την παρουσία των συμπτωμάτων. Τα συμπτώματα εμφανίζονται με εφιάλτες γύρω από το γεγονός, δυσκολίες στον ύπνο, στη συγκέντρωση, κινητική ανησυχία, ξαφνικό άγχος καταστροφής ή απόμακρη συμπεριφορά, καθώς και αποφυγή τόπων ή ανθρώπων που πυροδοτούν την ανάμνηση του γεγονότος.
Αντιδραστική συμπεριφορά δεσμού: Αυτή η διαταραχή προκαλεί συναισθηματική δυσλειτουργία στα πολύ μικρά παιδιά και συνδέεται με ανεπαρκή συναισθηματική φροντίδα, δηλαδή οι γονείς και τα άτομα που φροντίζουν το παιδί δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες του ή ανταποκρίνονται περιοδικά ενώ ταυτόχρονα κυριαρχούν συναισθήματα αμφιθυμίας ή και απόρριψης απέναντι στο παιδί. Αν και η διαταραχή παρατηρείται κυρίως σε παιδιά που έχουν μεγαλώσει σε ιδρύματα δεν είναι σπάνια η εμφάνισή της και σε παιδιά που μεγαλώνουν με τους γονείς τους.
Διαταραχή αποφυγής: Το παιδί χαρακτηρίζεται από υπερβολική αποφυγή της κοινωνικής επαφής με άγνωστα άτομα και επιθυμεί τη συναναστροφή μόνο με τα άτομα του περιβάλλοντός του ενώ κυριεύεται από άγχος όταν δεν είναι δυνατόν να αποτρέψει την επαφή με άγνωστα άτομα.
Διαταραχή πανικού: Αν και η έναρξή της παρατηρείται συχνότερα κατά τη μέση ηλικία δεν είναι σπάνια η εμφάνισή της και κατά την εφηβεία ενω όταν τα συμπτώματα εκδηλώνονται πριν την εφηβεία τις περισσότερες φορές πρόκειται για παιδιά που εμφανίζουν κατάθλιψη ή άγχος αποχωρισμού.
Γιατί είναι σημαντική η αναζήτηση ενός ειδικού θεραπευτή;
Οι αγχώδεις διαταραχές δεν είναι κάτι που περνάει μόνο του. Αν οι γονείς ανησυχούν για την ψυχική υγεία του παιδιού τους θα πρέπει οπωσδήποτε να αναζητήσουν βοήθεια σε ψυχολόγο – παιδοψυχόλογο και να μην αφήσουν συναισθήματα όπως η ντροπή και ο φόβος να τους εμποδίσουν να ζητήσουν υποστήριξη. Με την κατάλληλη υποστήριξη, θα συμβάλλουν σημαντικά στη βελτίωση της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού.
Θεραπεύονται οι αγχώδεις διαταραχές;
Όλες οι αγχώδεις διαταραχές θεραπεύονται, ανεξάρτητα από τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων και τη χρονική τους διάρκεια. Το μόνο που χρειάζεται είναι οι γονείς να αναζητήσουν έναν κατάλληλο, ειδικευμένο θεραπευτή που θα διαγνώσει σωστά τη διαταραχή και θα χρησιμοποιήσει τις κατάλληλες τεχνικές για τη θεραπευτική παρέμβαση. Οι κύριοι στόχοι στη θεραπεία των παιδιών με αγχώδεις διαταραχές είναι:
η μείωση της έντασης των συμπτωμάτων και η ανακούφιση από την αγωνία,
η πρόληψη των επιπλοκών που συνδέονται με τη διαταραχή και,
η ελαχιστοποίηση της δυσλειτουργίας σε όλα τα επίπεδα που είναι συνέπεια της διαταραχής.
Επιπλέον, υπάρχει και ο επιπρόσθετος στόχος της ενίσχυσης της αναπτυξιακής πορείας στην εξέλιξη του παιδιού, της διευκόλυνσης του παιδιού στο ξεπέρασμα των εμποδίων που παρακωλύουν την ανάπτυξή του. Σε αρκετές περιπτώσεις είναι απαραίτητη η συμβουλευτική εργασία με την οικογένεια ή και η οικογενειακή θεραπεία, ιδίως όταν διαπιστώνεται ότι οι μεγάλες προσδοκίες των γονιών αποτελούν την πηγή άγχους για το παιδί ή όταν είναι εμφανείς οι ιδιαίτερες συναισθηματικές ανάγκες των γονιών που δημιουργούν ασάφειες στους ρόλους και αδυναμία διευθέτησης των διαφωνιών. Οι γονείς θα πρέπει να κατανοήσουν τις δυσκολίες που δημιουργεί η διαταραχή στο παιδί και να μπορέσουν να επεξεργαστούν τις οικογενειακές και τις ατομικές δυσκολίες.
Πηγή: Εισαγωγή στην παιδοψυχιατρική, Συλλογικό, Επιμέλεια: Γ. Τσιάντης, εκδόσεις Καστανιώτη
